Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1955, Blaðsíða 10

542
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hann), því hann hefir aldrei
kynnst ensku sveitalífi. En til lít-
ils væri að segia okkur að þýðing
eftir Jakob Smára mundi ekki vera
frambærileg þegar miðað er við
þær kröfur, sem nú virðast gerð-
ar til þýðinga — og sannast að
segja sýnast helzt engar vera. En
af öllum þeim konum, sem Hardv
skapaði, er það efalítið að honum
muni hafa þótt vænzt um Tess.
Mig minnir að það væri í veizlu
þeirri í Kaupmannahöfn, sem
Danir héldu Ibsen til þess að minn-
ast sjötugsafmælis hans, að leik-
kona ein kom til hans og þakkaði
honum fyrir þau merkilegu hlut-
verk, er hann hefði gert handa
sér að fara með. Ibsen brást réið-
ur við og sagði: „Ég hefi engin
hlutverk samið, en ég hefi skapað
manneskiur.“ Og meðan hann var
að skrifa Et dukkehjem og sat við
skrifborð sitt, bar svo við einn dag,
að hann sneri sér skyndilega að
konu sinni og mælti: „Nú sá ég
Nóru; hún kom og lagði höndina á
öxiina á mér.“ „Hvernig var hún
búin?‘ spurði frú Ibsen. „Hún var
í óbrotnum ullarkiól bláum“, svar-
aði hann alvörugefinn, og hélt svo
áfram að skrifa.
Við þurfum ekki að efa það, að
á sama hátt hafi Hardy séð það
fólk, sem hann skapaði, karla og
konur, og ekkert af því ljóslegar
en Tess. Það er allt svo ljóslifandi
að um þetta getur engum blöðum
verið að fletta. Við erum ekki eins
skygn og hann var; þar ber mikið
á milli. En þegar við lesum sög-
una, sjáum við Tess fyrir okkur
eins og hún væri íklædd holdi og
blóði. í sögulok þekkjum við hana
eins og hún hefði verið fóstursyst-
ir okkar frá því við komumst á
legg. Og ekki bara hana. heldur
allt sögufólkið. Svona skapa þeir
míklu meistararnir. En fvrirmynd-
ina (þ. e. a. s. líkamsgerfið) kvaðst
Hardy aðeins hafa séð einu sinni,
unglingstelpu, sem sat á flutnings-
kerru og lét fæturna hanga aftur
af. Hardy sagði að sú hugsun hefði
gripið sig, hver örlög mundu bíða
svo fagurrar stúlku og svo varnar-
lausrar.
Ekki gaf hann henni strax þetta
nafn. Hann skifti tvisvar um nafn
á henni meðan hann var að skrifa
söguna, og hann skifti líka um
nafn á sjálfri sögunni. Uppruna-
lega átti hún að heita Too late
Beloved (Of seint elskuð), eða Too
Late, Beloved (Of seint, ástin
mín). Þau orð finnum við á bls.
521 í sögunni. Þannig var þessu
líka háttað um Ibsen; hann var
sífellt að skifta um nöfn á sögu-
hetium sínum, og meira að segja
ritunum sjálfum meðan þau voru
í smíðum.
Hér þarf ekki að skrifa langt
mál um það, hve sagan hnevkslaði
með bersögli sinni er hún kom
fyrst á prent 1891. í forspjallinu
fyrir íslenzku þýðingunni geta
menn lesið allt það, er þeir þurfa
um það efni að vita. Um hríð voru
raunar allar líkur til þess, að ekki
ætlaði að verða unnt að fá hana
birta. Mestur hluti hennar kom
fyrst sem framhaldssaga í tímarit-
inu Graphic, en þó varð að fella
úr henni tvo kafla, og annað varð
höfundurinn að afskræma á ýms-
an hátt Ekki þorðu t. d. ritstjórar
Viktoríualdarinnar á Englandi að
láta það sjást (og hefir þó Hardy
sannarlega tekizt að sneiða hjá öll-
um klúrleika) að stúlkunni, sextán
ára gamalli, hefði verið nauðgað.
Varð því að leysa vandann með
því að láta fara fram uppgerðar-
hiónavígslu yfir þeim Alec og
Tess og láta hana samþykkja þann
skrípaleik. Svona kostnaðarlítið
vsr siðferðiskröfu ritstjóranna
fullnægt. Enda þótt Hardy væri
geðprýðismaður, undrar okkur
ekki að hann er nokkuð beiskorð-
ur þegar hann minnist á þetta. En
svona var yfirdrepskapurinn mik-
ill í þá daga. Sjálfur vissi hann
bezt í hve göfugum tilgangi hann
hafði skrifað söguna.
Því sannarlega skrifaði hann
hana ekki út í bláinn. Hann skrif-
aði hana í þágu mannúðar og rétt-
lætis. Enginn getur lesið svo Tess
að hann sjái ekki að þar er verið
að kenna — verið að vekja athygli
á því þjóðfélagsmeini, sem kristin
trú, mannúð og réttlæti kröfðust
að læknað væri. Það er hlutverk
sögunnar að vekja á eftirminnileg-
an hátt athvgli á því hræðilega
misrétti karls og konu, sem þjóð-
félagið lét viðgangast. í þá meir
en sex áratugi, sem síðan eru liðn-
ir, hefir mikið á unnizt, og ekki
efamál að Tess (ásamt öðru meist-
araverki, Esther Waters, eftir
George Moore, er kom litlu síðar)
hefir átt sinn þátt í að skapa vinn-
inginn. En hvar og hvenær sem
Hardy kennir, lætur hann kennsl-
una aldrei verða á kostnað listar-
innar. En að gera svo, er aðeins
á færum hinna mestu snillinga.
Fyrir mitt leyti verð ég þó að
viðurkenna, að mér finnst ávallt
einn snöggur blettur vera á sög-
unni. Eftir atburðinn í september
1884 lætur hann Tess enn vera á-
fram heilan mánuð í vistinni. Þetta
get ég ekki betur séð en að sé
gagnstætt skaplyndi hennar. Vit-
anlega má þó hugsa sér ýmsar rök-
semdir, til þess að gera þetta
líkindalegt. En hitt, að Alec
nær henni á sitt vald í síð-
ara skiftið, er svo eðlilegt sem
mest má vera. Gegnum alla sðg-
una sjáum við hve innilega hún
elskar systkini sín. Nú er svo kom-
ið, að hvorki þau né móðir henn-
ar hafa nokkurt hæli fremur en
mannssonurinn forðum, og þau
hafa ekkert til að seðja með hung-
ur sitt. Hún er nú sannfærð um
að Angel hefir fyrir fullt og allt