Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1951, Blaðsíða 6

173
LESBÓK M0RGUNBLAÐSIN3
heilnæmur drykkur
Kaífi er
Tvær greinar um kaffidrykkju
MIT-JÓNIR manna um allan heim byrja daginn á því að drekka kaffi.
það var lengi talið meðal óhófsvara, en nú er það talin nauðsynjavara í
mórgum lóndum. Og sumar þjóðir lifa aðallega ú þvi að rækta kaffi.
Hjer fura á eftir tvær greinar um kaffi. Er ónnur tekin úr nýu amerísku
tímariti, en hina greinina skrifaði Jón Hjaltalín landlæknir fyrir 90 ár-
um, og er hann ekki að lasta kaffið eins og svo margir gerðu á þeiin
árum. —
Kaffidrykkja og kaffiræktun.
Hundrað miljónir Bandaríkja-
manna byrja hvern dag með því
að drekka einn bolla af kaffi. —
Átján miljónir fá sjer svo kaffi-
sopa aftur fyrir hádegi og fjörutíu
og tvær miljónir drekka svo kaffi
með hádegisverði. Miljónir drekka
síðan síðdegiskaffi og rúmlega fim-
tíu miljónir hressa sig á þessum
drykk eftir kvöldmat.
Þetta er ekki eindæmi. Sams-
konar kaffidrykkja á sjer stað í
öllum heimsálfum, sjerstaklega í
vestanverðri Evrópu, Balkanskaga,
Arabalöndum, Indónesíu og Suður-
Ameríku.
Af þessu leiðir það, að kaffi-
ræktun er orðin stórkostlegur at-
vinnuvegur. Kaffilöndin hafa á
boðstólum vöru, sem allir sækjast
eftir í þeim löndum, þar sem kaffi
getur ekki þroskast. Með þessu
móti geta vissar þjóðir aflað sjer
nauðsynlegs gjaldeyris, aukið vel-
megun sína og staðið fjárhagslega
á traustum fótum.
Bandaríkin flytja árlega inn kaffi
fyrir % biljón dollara, og ýmsar
aðrar þjóðir að sama skapi.
Enginn veit nú hver fyrstur
fann upp á því að drekka kaffi,
en hitt er víst, að kaffitrjeð er
upprunnið í Abyssiníu. Og vjer
vitum að þess er fyrst getið í rit-
um hins lærða arabiska læknis
Rhazes, sem var uppi fyrir rúm-
lega þúsund árum.
Á miðöldum þektist kaffi varla
nema í löndunum fyrir Miðjarðar-
hafsbotni og var þá í Evrópu litið
á það sem heiðingjadrykk. Á árun-
um 1535—1605 var það farið að ber-
ast til kristinna þjóða, en þá skor-
uðu margir klerkar á Clement páfa
VIII. að leggja bann við notkun
þess. Páfinn vildi þó fá að bragða
þennan drykk, áður en hann bann-
færði hann, og er hann hatði bragð-
að á honum ,er mælt að hann hafi
hrópað: „Þessi Satans drykkur er
svo dásamlegur, að það væri synd
að láta heiðingjana sitja eina að
honum.“ Hann vendi því sínu
kvæði í kross, og í 'staðinn fyrir
að banna kaffið blessaði hann það
sem „sannarlegan drykk kristinna
manna.“
Upp frá því varð kaffidrykkja
algeng við hirðir konunganna og
almenningur fór einnig að neyta
þess. Kaffistofur þutu upp víðs
vegar og fólk streymdi þangað unn-
vörpum, en skáld, rithöfundar og
tónsnillingar sungu þessum nýa
drykk lof og dýrð. Voltaire drakk
t. d. að jafnaði 50 bolla af kaffi á
dag. Stjórnvitringurinn mikli,
Talleyrand, gaf kaffinu þennan
vitnisburð: „Svart eins og Satan,
heitt eins og víti, hreint eins og
engill og ljúft eins og ást.“ Johan
Sebastian Baeh samdi „Kaffi kan-
tötuna“ sem fyrst var prentuð
1732, og er enn uppáliald hljóm-
listar unnenda.
Það var ekki fyr en farið var að
rækta kaffi í Vesturheimi, að íram-
leiðslan fullnægði eftirspurn, og
verðið lækkaði svo, að það gat
orðið almenningsdrykkur. Þetta
skeði eitthvað um aldamótin 1700.
Fram að þeim tíma höfðu eigend-
ur kaffitrjáa vakað yfir þeim eins
og sjáaldri augna sinna og fram-
leiðslan mjög takmörkuð.
Fjöldi manna hafði reynt að
ræna sprotum af kaffitrjám og
flytja til annara landa til gróður-
setningar, en það hafði altaf mis-
tekist. Þá kemur til sögunnar mað-
ur, sem hjet Gabriel Mathie de
Clieu. Með aðstoð hefðarkonu
nokkurrar við frönsku hirðina tókst
honum að ná í þrjá græðisprota af
kaffitrje, sem ræktuð voru í hinum
konunglegu aldingörðum, enda
þótt vörður væri haldinn um þau
dag og nótt. Hann fór með þessa
sprota alla hina löngu leið til
Martinique, og átti fullt í fangi ú
leiðinni að halda lífinu í þeim og
verja þá fyrir þjófum. Vatn var
skamtað á skipinu, en hann skifti
vatnsskamti sínum jafnt milli sín
og græðlinganna. Með þessu móti
tókst honum að komast með einn
græðlinganna lifandi til Martini-
que. Og út af þessum litla græðl-
ingi má heita að komin sje öll kaffi-
trje á vesturhveli jarðar.
Nú sem stendur er kaffi ræktað
í 14 löndum þar, og þaðan koma
um 90% af allri kaffiframleiðslu