Lesbók Morgunblaðsins - 01.04.1951, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
177
lleilagrar Katrínar, þá sannar það
ckki að húh hafi verið vitskert. Heil-
brigði ráðstöfunarinnar sannar ó-
venjulega heilbrigði sjálfrar hennar,
tn form skipunarinnar sannar að i-
myndunaraflið Ijck á skynjun hcnn-
ar.
ST JÓR N MÁL ASTEFN A hennar
var einnig fullkomlega heilbrigð.
Enginn efast um það, að lausn Orle-
ans og krýningin í Rheims . . . voru
meistaraverk, sem björguðu Frakk-
landi. Napóleon, eða hver annar
snillingur, sem ekki lætur blckkjast
af hugarburði, hefði getað gert þcss-
.ar áætianir ...
Raddir og sýnir Jóhönnu voru hugs
anir og brjóstvit sjálfrar hennar, það
sást, þegar þær brugðust henni, eink-
um meðan á rannsókn máls hennar
stóð, þcgar raddirnar fullvissuðu
hana um það, að henni yrði bjargað.
}>ar viltu vonirnar hana, en þær voru
samt ckki óskynsamlegar. La Hire,
iiernaðarfjelagi hcnnar, var með mik-
inn herafla skanunt undan, og ef
fylgismenn hennar hefðu haft einlæg-
an hug á því að bjarga licnni, og lagt
i það samskonar fcstu og hún átti, þá
hefðu verið miklar likur til þess, að
þetta hefði tekist. Hún skildi það
ckki, að flokksmenn hennar vildu
gjarnan losna við hana. Hún skildi
ckki lieldur hitt, að það var miklu
alvarlegri áhætta fyrir miðalda hcrs-
höfðingja, eða jaínvel miðalda kon-
ung, að ætla að hrifsa fanga úr hendi
kirkjunnar, heldur en sú áhætta ein,
sem íólst í því likamlega erfiði og
þeirri hernaðaraðgerð, sem það kost-
aði. Undankomuvonir hennar voru
skynsamlegar, þcssvegna heyrði hún
fullyrðingar Heilagrar Katrinar um að
þær mundu heppnast. Þcgar það varð
augljóst, að liún hafði misreiknað sig,
þegar liún var lcidd á bal og La Hire
kcm ekki þrumaiidr að borgarhlið-
imúm, þá varpaði húr. Heilagri Katr-
j ínu fyrir bcrð undir eixu. cg tck aít-
ur orð sín. Þetta var heilbrigt ‘ og
hagnýtt. Það var ekki fyrr en hún
sá, að hún hafði ekkert grætt á aft-
urköllun sinni annað en lífstíðarfang-
elsi, að hún tók neitunina aftur og
kaus sjer bálið, eindregið og vitandi
vits. Sú ákvörðun sýndi ekki einungis
fádæma hugarstyrk, heldur einnig
rökvísa skynsemi, þar sem reynt var
til þess ítrasta á mannlegt þor, þótt
það.kostaði sjálfsmorð. En jaínvel í
þessu hjelt hugarhverfingin áfram:
hún tilkynnti að afturhvarf sitt væri
fyrirskipun radda sinna.
Hinn cfagjarnasti visindalegi lesari
verður því að viðurkenna þá einföldu
staðreynd, sem á ekkert skyít við geð-
veiki, að Jóhanna var „sjáandi“, eins
og Francis Galton og aðrir nútíma
rannsóknarmenn kalla það. Hún sá
ímyndaða dýr'linga blátt áfram eins
og sumt annað fólk sjer imyndaðar
stærðfræðimyndir og landslög með
tölum umhverfis og geta því leyst
minnis og reikningsþrautir, sem öðr-
um cru um megn. ...
VIÐ GETUM ÞESS VEGNA VIÐ-
•
URKENNT JÓHÖNNU og dáðst að
henni. Hún var heilbrigð og hispurs-
laus, skynsöm sveitastúlka, óvenju-
lega einbeitt í anda og likamlega
harðger. Allt, sem hún gerði, var
gaumgæfilega hugsað. Þótt hugsunin
væri svo hröð, að hún hafði varla
meðvitund um það, og cignaði hana
röddum sínurn, þá var hún rökvís
kona, en fór ekki eftir blindum hvöt-
um. í hernaöi var hun eins mikill
raunsæismaður og Napóleon, hún
hafði hans skilnmg á stórskotaliði og
hans þekkingu á þvi, til hvers mætti
beita því . . .
Því brá aldrci fyrir að hún væri
það, sem margir skáldsagnahöfundar
og leikritahöfundar hafa látið í vcðri
t'aka, „rómantisk yngismey“. Húu
vat í cllu dcttir moldannnar, x fccnda-
legu hispursleysi sínu cg haíðfengi cg
í uppgerðarlausu cg sleikjulaxxsu áliti
sínu á fyrirmönnum, konungum og
prelátum, því hún sá á augabi'agði
hvers virði hver þeirra var.
Hjer hafa verið rakin nokkur um-
mæli Shaw um Heilaga Jóhönnu og
skilning hans á henni. í síðara hluta
foi-málans ræðir Shaw um leikinn og
meðferð sína á söguefni og persón-
um og segir þar margt skemmtilcgt
um það og um sögulega list. „Um sögu
Jóhönnu vísa jeg lesandanum til leik-
ritsins“, segir hann, „i því er allt, sem
menn þurfa að vita um hana. En af
því að það er samið fyrir leiksvið,
hefi jeg þurft að þjappa saman í hálfa
fjói'ðu klukkustund atburðaröð, sem
í sögunni var dreift yfir fjórum sinn-
um fleii'i mánuði. Leikhúsið ki'efst
einingar tíma og staðar, sem nátt-
úran er laus við í takmai'kalausri
auðlegð sinni. Þess vegna skyldi les-
andinn ekki halda að Jóhanna hafi
stungið Róbert de Baudx'icourt í vasa
sinn á fimmtán mínútum, eða að
bannfæring hennar og dauði hafi ver-
ið hálftima verk eða svo“. Shaw hef-
ui' kannað söguheimildirnar og fariö
eftir þeim, cn scgist þó ek’ki hafa
öi'uggar lýsingar fýrir sjcr á öllum
persónunum, en þurfti að geta í eyð-
urnar. Samt álítur hann, að mann-
lýsingar sinar sjeu sennilega öl.lu lik-
ari fyrirmyndunum, cn t. d. páfa-
myndirnar, sem sýndar sjeu i Uffizi
í Florenz. Sumstaðar verður að gera
mönnum upp orð og hugsanir, blátt
áfram til þess, að miðaldamenn geti
gert sig skiljanlega fyrir tuttugustu
aldar mönnum. En Shaw segist aldrei
gera persónunum upp annað en það,
sem þær xiiundu raunverulega hafa
sagt, cf þær hefðu vitað, hvað þær
voru að gera. Þannig cr sögulcgt leik-
rit. Annað eða mcira getúr hvorki
leikrit nje saga orðið.
Þ. G.
& ^ ^