Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1948, Blaðsíða 4

512
LESBÖK MORGUNBEAÐSINS
Tóft þessi stendur enn að miklu
leyti, nema gaflveggurinn er fall-
inn eða sokkinn niður, og er tóft-
in 35 fet á lengd og 12Ví að breidd
að innari. Innan í hana hefir af
rælni verið hlaðinn lítill þvergarð-
ur í minnum þeirra manna, sem
nú lifa.
Hin tóftin er öll nokkru minni,
en lokuð eins og hin í þann gafl-
inn sem frá berginu snýr, svo að
dyr hafa hvergi verið nema uppi
við bergið. Hún er 32 fet á lengd
og 11 fet á breidd að innanmáli, en
veggirnir eru nú mjög fallnir, bæði
gaflveggurinn, sem snýr út í dæld-
ina og langveggur sá, sem út frá
gengur berginu austast. í þeirri
tóft hefir nýlega verið urðaður hest
ur uppi undir berginu, og hefir
nokkuð af grjótinu úr austurvegg
tóftarinnar, því miður, verið haft
til þess.
Þótt veggirnir sje nú allvíða
fallnir eða signir í jörð, þá eru
þeir þó alls staðar vel greinilegir
og hafa verið nálega 4 fet á þykt.
Rjett fyrir norðan eystri tóftina
inni í dældinni er hola svo sem
hnjedjúp. Það er brunnur sá er
E. Ó. talar um. Nú er hann vana-
lega þur, nema í rigningum, en
gamlir menn hafa sagt mjer að
áður hafi oftast verið vatn í hon-
um.
Allir veggir á virkinu eru hlaðn-
ir úr hellugrjóti því, sem í virkinu
er og er það mjög hentugt að hlaða
úr. Margar hellur eru afar stórár.
en þó virðast allar meðfæri þeirra
manna, sem nú lifa, ef eigi eins,
þá tveggja eða fleiri. Hvergi hefir
verið haft neitt steinlím og hellurn
ar hafa heldur ekki neins staðar
verið höggnar eða lagaðar til að
hlaða úr.-------
Hjeraðsvirki.
Margar sagnir eru um það, að
menn hafi í fornöld gert virki á
bæum sínum. En fræðimönnum
ber saman um að þetta virki hafi
ekki verið gert til varnar einum
bæ, heldur hafi það hlotið að vera
hjeraðsvirki, vegna stærðarinnar.
Björn M. Ólsen segir, að sjer telj-
ist svo til að allar hleðslurnar
þarna muni hafa verið um 12.300
teningsfet, og hann kemst að þeirri
niðurstöðu, að það samsvari 200
dagsverkum. Hann gerir einnig ráð
fyrir að þarna hafi þurft 100—150
menn til varnar.
í „Geografisk Tidskrift“ 15. árg.
(og víðar) lýsir Daniel Bruun Borg
arvirki. Hann segir þar meðal
annars:
— Borgarvirki líkist nákvæm-
lega hinum svonefndu „Bvgde-
borge“ í Noregi, sem O. Rygh og
fleiri hafa lýst. Þær eru allar á
stöðum, þar sem ilt er að komast
að, svo sem á efstu tindum. Þar
hafa menn líka, eins og í Borgar-
virki, hlaðið grjótgarða til varnar
þar sem auðveldast var uppgöngu.
Á Færeyjum eru svipuð vígi í
fjöllunum, en þar hafa menn sjald-
an þurft að hlaða grjótgárða. En
bæði þar og í Noregi finnast dæmi
þess, að reist hafa verið hús til
geymslu ög íveru á þessum varn-
arvirkjum. Það er vitað, að á Fær-
eyjum notuðu heilar sveitir þessi
vígi og fluttu þangað kjörgripi
sína og kvikfje, jafnvel fram á 18
öld, þegar Fransmenn, Tyrkir og
Englendingar komu þangað til
rána. En maður hefir engar sagnir
um hin norsku virki. En það virð-
ist nokkurn veginn augljóst að heil-
ar sveitir hafi leitað þar athvarfs
á ófriðartímum, einkum þegar
bess er gætt hve virkin eru stór.
Og að hús hafa verið bygð í virkj-
unum, bendir til þess, að menn hafi
verið viðbúnir langri umsát. —
Borgarvirki er einstætt í sinni
röð á íslandi. Alt bendir þar til
þess, að fjöldi manna hafi getað
varist þar langri umsát, ef nóg
voru matvæli, því að vatnsból er
þar. — (Á mynd, sem Bruun tók
af virkinu, sjest að vatn er í brunn-
inum og Eggert Ólafsson segir að
þar sje uppsprettulind)'.
Saga Borgarvirkis.
Engar heimildir höfum vjer nú
um sögu Borgarvirkis, nema þjóð-
sagnir. Samkvæmt þeim leitaði
Barði Guðmundarson frá Ásbjarn-
arnesi þar. vígis, þegar hann átti
að verjast herhlaupi Borgfirðinga
eítir Heiðarvíg. í þeim leifum af
Heiðarvígasögu, sem nú eru til, er
þessa þó ekki getið. En Páll Vída-
lín lögmaður segir svo frá þessu
í „Skýringum yfir fornyrði lög-
bókar“:
„Segja svo „traditiones“ að
Barði Guðmundsson í Ásbjarnar-
nesi hafi það (þ. e. virkið) gera lát-
ið fyrir væntanlegum ófriði Borg-
firða, síðan hann hafði hefnt Halls
bróður síns, og skuli þar frá sagt
í Heiðarvígasögu. Barði setti varð-
menn til á tveim stöðum, annan
á Þóreyjarnúpi, ef Borgfirðir riðu
Tvídægru, annan á Rauðanúp,
hvort sem þeir riði Arnarvatns-
heiði ofan í Víðidal eður Vatns-
dal; skyldu varðmenn á þessum
stöðum vita kynda. Svo fór sem
hann sagði, að Borgfirðir komu
(hvorn veginn er eigi getið); gekk
Barði þá í virkið og fylgdarmenn
hans, en Borgfirðir settust um það,
sóttu að nokkrum sinnum og fengu
ei að gjört, ætluðu þá að svelta
virkismenn, og sátu í hálfan mán-
uð um virkið, en hinir höfðu vist-
ir ærnar. Sneru Borgfirðir frá við
svo búið. „Relatio" Guðbrands
Arngrímssonar eftir „traditio“ seg-
ir þetta vera í Heiðarvígasögu;
aðrir segja, að svo hafi þrengt að
matföngum virkismanna, áður
hinir viku frá, að enginn kostur
væri eftir, nema eitt mörsiður; og
í seinasta sinn, er Borgfirðir sóttu
að, hafi einhver af virkismönnum
kastað þessu mörsiðri', ásamt grjót-