Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1948, Blaðsíða 3

(21. júní). Hefur það gengið furðan-
lega vel að koma fallbyssunum fyrir,
því að sira Gunnar Gunnarsson, sem
þá var ritari Geirs Vídalíns biskups,
segir að „fyrsta fallstykki settist upp
á Skansinn 25. júlí“ og var þá skotið
úr þeirri fallbyssu tvisvar með kúlum,
„sem vel gekk“, svo að fallbysurnar
liafa ekki verið alveg ónýtar á því að
liggja svo lengi í hirðuleysi í Bessa-
staðaskaníi.
Vígisstjóri var skipaður sænskur
beykir, Malmquist að nafni. — Fekk
hann íbúð í tugthúsinu, sem nú stóð
autt, vegna þess að Jörundur hafði
gefið föngunum upp sakir. — Malm-
quist átti að fá 300 rdl. í kaup, sem
„1. officer'1, en aðrir liðsmenn Jör-
undar áttu að fá 60 rdl. í kaup og
'frítt fæði. Malmquist þessi er í einu
skjali kallaður „undirbúðarloka“, því
að hann var verslunarþjónn hjá
Phelps. Gerðist hann allmerkilegur af
upphefð sinni og kærði Petræus versl-
unarstjóri hann fyrir líkamlegt of-
beldi við sig og kvaðst ekki öruggur
um líf sitt fyrir honum. Malmquist
fór utan með Jörundi, ásamt konu
sinni, sem var ljósmóðir og af dönsk-
um ættum.
Á þessu mikla vígi Ileykjavíkur,
sem hafði sex fallbyssur til varnar,
ljet Jörundur draga upp hinn nýa
fána hins íslenska konungsríkis, hvit-
an fálka í bláum feldi, og kvaðst
mundu verja hann til seinasta blóð-
drqpa.
Svo kom enska herskipið „Talbot“
og skipherrann, Alexander Jones,
skarst hjer í valdaleik Jörundar. —
„Nú hefði verið tími til fyrir Jörgen-
sen og hans fylgdarlið“, segir í Sagna
blöðum, „að forsvara flaggsins æru
með lífi og blóði. En þeim gleymdist
öll vörn“. Eftir boði Jones skipherra
hjuggu ensku sjóliðarnir flaggstöng-
ina niður á víginu.
Hinh 18. ágúst samdist svo um
með þeim Jones og Stephensen-bræðr
um, að engar varnir skyldu vera fyrir
Reykjavík. Var þá gengið að því að
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
rífa niður vígið á Arnarhólskletti og
gerðu það sjóliðarnir á „Talbot“.
Segir Espholin að þeir hafi gengið
svo rækilega að þessu verki, að vígið
hafi algjörlega verið jafnað við jörðu,
en íallbyssurnar legið þar cftir í for-
arbleytu. Seinna hafi þær svo verið
fluttar inn á Viðeyjarsund og þeim
sökkt þar. íslensk Sagnablöð segja að
þeir ensku hafi velt „fallstykkjunum“
í sjóinn og brotið niður „skansinn“.
En Klemens Jónsson dfegur í efa að
l»etta geti verið rjett. „Það er víst“,
segir hann, „að 1841 var vígið til og
fallbyssurnar 'á því. Höfðu strákar
legið á því lúalagi að fylla þær með
steinum og sandi; gaf bæjarfógeti út
auglýsingu og bannaði þetta athæfi
algerlega, því að það gæti valdið ó-
happi ef skotið væri úr þeim“.
En 10 árum eftir að þessi aug-
lýsing var gefin út virðist þó vígið
ónýtt og fallbyssurnar horfnar, eða
ónýtar.
DANIR KNBURREISA VÍGIÐ
Rúmum 40 árum eftir burtför Jör-
undar, var Þjóðfundurinn haldinn í
Reykjavík (5.—9. ágúst 1851).
Trampe stiptamtmaöur hafði búist
við því að þá mundi verða hjer æs-
ingar og upphlaup út af innlimunar
frumvarpinu. Vildi hann hafa ráð ís-
lendinga í hendi sjer og fekk því send
an hingað flokk hermanna frá Dan-
mörk, sjer til varnar, ef í hart færi
og til þess að sýna Islendingum í tvo
heimana. Er mælt að hermennirnir
hafi haft meðferðis fyrirskipun um að
skjóta þrjá alþingismenn, ef til óeirða
kæmi, og voru þeir ekki nefndir með
nafni, heldur kallaðir „den hvid^‘,
„den tykke“ og „den halte“. En af
þessu vissu allir við hverja var átt.
„Den hvide“ var Jón Sigurðsson, ,,den
tj’kke“ var Hannes prófastur Step-
hensen á Ytra-Hólmi og „den halte“
var Jón Guðmundsson ritstjóri.
Herflokkurinn kom hingað í byrjun
þjóðfundarins og voru í honum 25
menn. Foringi hans var P. C. Reffling
1 *• < < 63

Jörgen O. Trampe greifi.
yfirliðsforingi. Settist flokkurinn aö í
yfirrjettarhúsinu (þar sem nú er versl
un Haraldar Árnasonar), og var reist
ur rauður varðklefi á gangstjettinni
fyrir framan húsið og var þar vopn-
aður hervörður nótt og dag.
Fyrirspurn kom fram á þjóðfund-
inum um það hvernig stæði á komu
hcrmannanna, eftir hvers skipan þeir
væri hingað komnir og hve lengi þeir
ætti að dveljast hjer. Neitaði stipt-
amtmaður að svara og sagði að þetta
kæmi þjóðfundarmönnum ekki við.
Reykvíkingum þótti það nýstárlegt
að hafa setulið hjer í bænum. Gramd-
ist þeim mjög, að Danir hugðust beita
hervaldi hjer, en þó var það ajmenn-
ara að skopast væri að þessu brölti
stiptamtmanns og herflokknum. —
Kölluðu bæjarbúar varðklefann rauða
ýmist „hólk“ eða „danska gapastokk-
inn“, en Brynjólfur Oddsson, bók-
bindari, orkti langan skopbrag um
„hreystilega“ framgöngu hermann-
anna. Heitir bragur sá „Dátaríma“.
Stundum voru hermönnunum gerðar
glettur og einu sinni svo alvarlegar,
að kæra kom á tvo skólapilta, sem
þar höfðu verið að vcrki.
Auðvitað höfðu hermqpnirnir ekk-
ert að gera hjer, en til þess að allur
tími þeirra lenti ekki í iðjuleysi og