Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1945, Blaðsíða 11

LESr.ÖK MOROUNBLAÐSINS
131
dugnaði og elju, við að ljúka þessn
.stórfengléga vísinda-afreki sínu.
Loksins árið 1786, sendi hann Árna
Magnússonar Uéfndinni í Kaupm.h.
handritið og bauð henni það til
prentunar, vildi þó fá, sjálfur 100
ríkisdala þóknun, fyrir verkið, gekk
nefndin að því, og sendi honunt,
fjárupphæðina. Lá svo handritið, án
]>ess að nokkuð væri hafist handa
Jim útgáfu þess, hjá nefndinni
næstu 2!> árin. Er alveg óvíst hversu
lengi þessu hefði fram farið, ef tveir
ágætir Norðmenn, sem vissu um
þetta merkilega handrit, hefðu ekki
gengist í því, og sjálfir lagt fram
fje til að kosta útgáfuna. En Norð-
menn þessir voru: Jakob Aall, kunn
ur merkismaður og vel að sjer í
íslensku, hafði þýtt Tleimskringlu
á norsku og kostað útgáfu Vatns-
dælu. En hinn var: Carsten T. Ank-
,er konferensráð og kunnur stjórn-
málamaður. Fengu þeir P. E. Miill-
ér, prófessor og síðar biskup, til að
sjá um verkið. Fjekk hann sjer til
aðstoðar hinn kunna „íslenskuvin"
Rasmus Rask, lagfærði hann ýmis-
legt og bætti. Einnig varð það að
ráði, að bæta við dönskum þýðing-
um orðanna, unnu 5 íslenskir stúd-
entar að því verki. Kom bókin svo'
út árið 1814 (20 árum eftir lát
Jljörns) í 2 bindum, á annað þús-
und þlaðsiður, og með 30 þúsund,
brðum. Titill hennar er: „Lexicon
Tslandieo-Latino-Danicum, Biörn-
onis ITaldorsonii". Sýnir verk þetta,
hvílíkur tröliaukinn hæfileikamaður*
sjera Björmhefir verið, að geta innt
þetta verk af hendi við jafn örðyig-
ar aðstæður.
Samtímis því, sem sjera Björn
var að vinna að orðabók sinni, sat
annar ísléndingur út í KaUpmanna-
Jiöfn, og vann að samskonar vcrki.
,Var ,það hinn kunni gáfumaður,
Jón Óiafsson úr Grunnuvík, hafði
hann að því leyti, ólíkt betri að-
stöðu en sjera Björn, að hann hafði,
greiðan aðgang að gnægð bóka og
handrita á Árna-safninu. Ekki var
sámt bandrit hans valið til útgáfu,
og segir prófessor Jón Ilelgason, í
æfisögu J. Ól. Grunnvíkihgs, um.
þessa orðabók nafna síns: „Óárenni-
leg hefir hún jafnan þótt, og er
auðskilið, að hún var látin sitja
á hakanum fvrir Birni ITalldórs-
jsyni, þegar að því kom, að um'
prentun íslenskrar orðabókar var
að ræða“. Jón próf. gefur skýringu
á því, á öðrum stað, sem ekki er
fvllilega rjettmæt: ,En Björn ól
líka allan sinn aldur innanum ís-
lenskt sveitamál og var að því leyti
betur settur'*. — Eins og áður get-
ur, voru lindir hins íslenska sveita-
máls, á þeim tíma, ærið ótærar, svo
ekki sje íneíra sagt.
. Orðabókar afrek sjera Björns,
ætti eitt að nægja til að vernda
minningu hans frá gleymsku.
Þetta er þá það sem til er á
j>renti eftir sjera Björn. Én auk
þess er til sægur af handritum frá
hans hendi. Má þannig nefna: Ann-
lál, einn allmikinn, sem væntanlega
kemur áður en langt líður, á prent
í Annálasafni Bókm.fjel. Einnig
margt annað sagnfræðilegs efnis,
svo og afrit af fornum brjefum og
gerningum. Mikið er til eftir hann
af þýðingum Guðfræðilegs efnis,
og hefur ekkert af því verið gefið
út. Þá eru og eftir hann, nokkrir
tugir, sálma, kvæða og Latneskra
Ijóðaþýðinga. Sýnist kveðskaphr
hans hafa verið vinsæll um skeið,
ef marka hiá hf því hversu mörg
afrit eru til af ljóðum hans.
Verður nú að fara fljótt vfir
iBÖgU.
Um sumarið 1785, tók heilsu sjera
JBjörns, mjög að hnigna, og ágerðist
)>ó með haustinu, samhliða því, var
svo hraðfara sjóndepra, að um vet-
jurnætur var hann varla bókskygn,
þm jólaleytið var hann svo þjáður,
þð honum var ekki hugað leUgra
lífs. Þó rjetti hann við, og komst
til allgóðrar heilsu, en blindur var
hann þá orðinn með öllu. í mars
1786 ritaði sjera Björn stiptamt-
manni brjef, og sagði Setbergi lausu
frá næstu fardögum, en þó því að
eins, að Björn prófastur Þorgríms-
soh í Saurbæ á Hvalfarðarströnd,
fengi braiiðið, að öðrum kosti skyldi
upþsögnin teljast ógild. Varð það
úr að sjera Bj. Þorgr. var veitt
brauðið 25. apríl sama ár. Voru
J>au Rannveig og sjera Bj. Þorgr.
systkinabörn, enda sýnast skilmál-
arnir á milli þeirra nafnanna, hafa
verið sjera Birni Halldórssyni_hin;
ir hagkvæmustu. Þar sem hann fær
jþriðja þart jarðarinnar til ókeypis
ábúðar, og hálfar preststekjurnar.
En sjera Bj. Þorgr. skyldi taka á
sig alla ábyrgð á stað og kirkju.
Næsta haust rjeðist sjera Björni
í það að sigla til Danmerkur, til
að leita sjer lækninga við sjónleys-
inu. Áður en hann fór, fjekk hann
vottorð hjá Hannesi biskupi Finns-
syni, dags. 9. ágúst 1787. Segir
fíannes biskup, að sjera Björn hafi
verið fvTÍrmynd í siðprúðu líferni,
pg sýnt óþreytandi starfsemi í
lembættisrekstri; lærdómi og hús-
stjórn, sjerstaklega í búnaðarfram-
kvæmdum og endurbótum á prests-
setrum sínum, og með bókagerð
aflað sjer loflega sætis meðal lærðra,
manna, og aukið þekkingu meðal
almennings. Endar brjefið með því,
íið sjera Björn „sje prýði stjettar
sinnar“. Athyglisvert er það hve
þeir Skálholtsfeðgar, róma, báðir
sjera Björn. Voru þeir þó orðvarir
menn, og hentu ekki hrósi á óverð-
nga.
Skemmst er frá því að segja, að
allar lækningatilraunir urðu árang-
lurslausar, sjera Björn fjekk ekki
sjónina aftur. Líklegt er þó að hanni
þafi haft mikla ánægju af því að
umgangast daglega heilan vetur,
hinn hálærða mág sinn Jón (eldri)
Ólafsson Svefneying (d. 1811.) —i
Vorið 1T-88 fór sjera Björn að búast
til heimferðar, og er hann var ferð-
N