Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1941, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
431
vilji hafa bækurnar heldur
liggi þær og fúni, þá hjelt hann
áfram að gefa út nýjar og nýj-
ar bækur og endurprenta þær,
sem þrotnar voru. — Og ekki
vantaði dugnaðinn að reka á
eftir, dreifa út bókunum,
heimta af próföstum að þeir
komi bókunum út og jafnvel
senda umferðabóksala. —
Skammabrjefið til síra Odds
frænda hans, sem getið var
hjer að framan sýnir okkur
framan í Guðbrand þegar hon-
um þótti menn bregðast illa við
í þessu efni, og má nærri geta
að menn ljeku sjer ekki að því
að fá slíkar ádrepur.
En þó að fjöldi bókanna
hljóti að vekja undrun okkar,
er ekki síður á hitt að líta, hve
rausnarlega Guðbrandur bisk-
up viðaði til bóka sinna.
Er þar fyrst að nefna sjálfa
Guðbrandsbiblíu. Hún er fyrsta
fciblíuútgáfa hjer á landi, og
hún er líka sú íburðarmesta.
Þar er ekkert til sparað, hvorki
í pappír, myndum, bókahnút-
upi, bandi eða öðru því, sem gat
gert hana sem virðulegasta. Og
þegar litið er á allar aðstæður
verður að telja upplag hennar
mjög stórt, en það var 500 ein-
tök. Kostaði hún jarðarverð, en
þó hikaði biskup -ekki við að
gefa hana þar sem hann taldi
þess nauðsyn. Á hinn bóginn
aflaði hann fjár til þessa verks
með sínum alkunna dugnaði.
Sem dæmi þess, hve miklu
stórtækari Guðbrandur biskup
var en allir aðrir samtímamenn
hans má nefna Sálmabók hans,
er út kom fyrst 1589.
Fyrirrennari Guðbrands, Ól-
afur biskup Hjaltason mun hafa
gefið út nokkra þýdda sálma,
en ekki er sú bók nú lengur til.
Marteinn biskup Einarsson gaf
út kver með 35 sálmum og Gísli
biskup Jónsson kver með 17
sálmum. Auk þess hafa menn
líklega haft eitthvað af skrif-
uðum sálmum.
En nú hófst Guðbrandur
handa, og í sálmabók þeirri, er
hann gaf út voru hvorki meira
nje minna en 328 sálmar. Auk
þess gaf hann út Messusöngs-
bók, grallara, er ætlaður var til
söngs í kirkjum, og voru í hon-
um nokkrir sálmar, sem ekki
voru í sálmabókinni. Síðan jók
biskup þessar bækur, er hann
gaf þær út að nýju, svo að í
bókum hans voru alls 379 sálm-
ar. Leið langur tími þar til var
bætt um svo nokkru næmi.
Þá bætti hann og mjög um
sálmakveðskapinn þó að hann
kvæði lítið sjálfur. Hann gerði
þær kröfur, að listarreglum
væri fylgt í sálmum jafnt sem
í veraldlegum kveðskap, og þó
að misjafnlega tækist, var þó
hjer um augljósa framför að
ræða og stefnubreytingu.
Hjer er ekki unt að ræða
mikið þetta þrekvirki Guð-
brands biskups, en ekki er unt
annað en fyllast aðdáun, er
bókaútgáfa hans er athuguð,
Eins og getið var hjer í upp-
hafi, er æði margs að minnast
um Guðbrand biskup. Hefir á
fátt eitt verið drepið hjer. En
eitt er það, sem mig langar að-
eins að minnast á enn.
Það er ritháttur hans. Hafa
hjer að framan verið sýndar
smáklausur úr brjefum hans, er
bera vott um fjörið í penna
hans og persónulegan kraft. —
Þetta sama kemur og fram í
örðu rituðu máli hans. Hann er
jafnan mjög persónulegur. —
Jafnvel þegar hann ritar for-
mála fyrir bókum, er eins og
hann tali þar sjálfur. En formáli
hans fyrir Sálmabókinni fræg-
astur og hefir oft verið til hans
vitnað. Hjer er úr formála hans
fyrir Vísnabókinni 1612. Hann
er þá sjötugur, er hann ritar
þetta:
,,Til lesarans.
Kunnugt er það góðum
mönnum, að jeg hefi um nokk-
ur ár fengist við að láta prenta
kver og bæklinga, sem jeg
meinti að til gagns og nytsemd-
ar vera, mætti einföldum og ó-
fróðum; en hvað skeður? Þeir
við aðra eins örðugleika og hjer
var að etja á allar lundir.
Jeg get ekki stilt mig um að
nefna hjer Vísnabókina, sem
Guðbrandur gaf út 1612, þá
gamall orðinn og þreyttur á
hinu erfiða prentverki. En hon-
um þótti Sálmabókin ekki reyn-
ast einhlýt til þess að vinna móti
hinum ljóta veraldlega kveð-
skap og hófst því handa um að
fá ljettari andlegan kveðskap,
eldri og yngri. Og svo rausnar-
lega er til þessarar ljóðabókar
efnað, að jeg efast um að
nokkru sinni hafi komið út
stærra safnrit af ljóðum á ís-
landi síðan. Er bókin alls um
400 stórar og þjettprentaðar
blaðsíður. Mátti segja að ekki
væri allur kraftur úr karli þótt
roskinn væri orðinn.
bæklingar liggja hjer og fúna
niður nema það, sem jeg gef í
burt. Fyrir nokrum árum
klagaði nálega hver maður, að
ekki fengist hið nýja Testa-
mentum, ekki gæti allir Biblíu
keypt, nje hana með sjer borið.
En nú það er falt, finnast fáir,
sem þar um hugsa. Álíka og
eins gengur enn til um vísur og
kvæði. Þeir eru allmargir, sem
jafnlega hafa beðist eftir vís-
um og andlegum kvæðum,
hugsa þá muni lítið vanta á
sannan sáluhjálparfróðleik og
væri vel ef svo reyndist. Og þó
að jeg sje þreyttur og uppgef-
inn að eiga lengur við hið kostn-
aðarsama prentverk, þá skal
þó enn láta það eftir þeim, sem
slíkt girnast, ef að Guð vildi
gefa, að af mætti leggjast þær
brunavísur og Afmurskvæði,
sem allmargir elska og iðka, en
í staðinn upptakast þessar and-
legar vísur, sem góðir menn hafa
ort og kveðið . .
En fjörmestur er Guðbrand-
ur jafnan, er hann deilir, og það
gerir hann oft (sbr. ádeiluna,
sem er í formála Vísnabókar-
7.
,,/-//er hlýt jeg fyrst að klaga og kæra"