Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1940, Blaðsíða 6

286
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
verða geymt í sjerstökum sal og
hirt svo vendilega sem það ætti
skilið. Benedikt svaraði fáu, en
við skildum sæmilega. Og þegar
hann í nóvember 1935 bað mig
að skreppa til sín, afhenti mjer
gjafabrjefið — þar sem hann gaf
og afsalaði Háskóla íslands alt
bókasafn sitt, „frá einblöðungi til
hinnar þykkustu bókar“ — og
fól mjer að koma því áleiðis til
háskólaráðs, þá fann jeg, að hann
hafði fyrirgefið mjer, að jeg
skyldi ekki hafa þorað að hugsa
hærra um bókaeign háskólans en
jeg hafði gert 1929.
X.
í dálítilli veislu, sem rektor og
kennarar háskólans hjeldu dr.
Benedikt í desember 1935, flutti
hann kjarnmikla og skemtilega
ræðu. Þar sagði hann m. a. frá
því, að fyrir 40 árum, þegar leit-
að var samskota til þess að koma
upp háskóla (það fje er nú hinn
svo nefndi „Háskólasjóður 1893“),
hefði verið komið til sín. Hann
hefði þá verið nýbvrjaður á
verslun og ekki haft peninga af-
lögum. En hann hefði hugsað með
sjer, að kæmist háskóli upp og
eitthvað rættist úr um efnahag-
inn, skyldi hann reyna að hlynna
eitthvað að slíkri stofnun, þótt
síðar vrði. Á stofndegi háskólans.
17. júní 1911, gaf hann honum
2000 krónur, stofnfje „Heiðurs-
launasjóðs Ben. S. Þórarins-
sonar“. En jeg er nú sannfærður
um, að það hefur einmitt verið
um það leyti, sem Benedikt rjeð
af að gera bókasafn sitt svo úr
garði, að það gæti með tímanum
orðið nægtabúr hins nýja háskóla
í þeirri grein, sem honum var rík-
ust í huga: íslenskum fræðum.
Það er á þeim árum, sem hann
gerist bókasafnari í stórum stíl.
Hann flíkaði ekki þessari fyrir-
ætlun sinni, en hann starfaði því
meir að því að koma henni í
framkvæmd. Og það er óhætt að
segja, að áhugi hans og rausn
að auka og bæta safnið, láta
binda það, sem óbundið var, og
fylla í skörðin, hafi aldrei verið
meiri en eftir að hann hafði gert
gjafabrjef sitt, 10. jvilí 1935, og
lýst yfir því, að „bókasafnið er
eign Háskóla íslands frá dagsetn-
ingu brjefs þessa, og getr hann
tekið það í síuar vörzlur, nær
hann vill“.
Það er um gjafir, sem gefnar
eru af slíkum huga, að við eiga
orð Gunnars við Njál: „Góðar eru
gjafar þínar, en meira þykki mér
verð vinátta þín ok sona þinna“.
XI.
Háskólinn hefur ekki verið þess
um kominn fyrr en nú í sumar
að taka bókasafn dr. Benedikts í
sínar vörslur, enda var það best,
hjá honum sjálfum komið, með-
an hans naut við að efla það og
prýða. Það var samt ætlun hans
að flytja safnið sjálfur í hina
nýju háskólabyggingu, ef honum
hefði enst líf og heilsa, en ekki
mundi hann hafa slept af því
hendinni fyrir því. Nú fór þetta
á annan veg. Hann sá aldrei
Benedikts-herbergið í háskólanum,
eftir að fullgengið var frá því.
Það stendur fullbúið, með járn-
hurð og járnhlerum fyrir glugg-
um og hinu ágæta brjóstlíkneskt
Benedikts eftir Ríkarð Jónsson,
sem horfir við dyrum, eins og
það bíði eftir bókunum, sem von
er á. Þetta herbergi heitir að vísu
hvorki kapella nje hátíðasalur,
en það á að verða vígður reitur
fvrir því. Hvergi annars staðar í
byggingunni er svo margt saman
komið, sem trauðla yrði bætt með
f je einu saman. Þótt margir ágæt-
ir menn hafi hlúð að háskólanum
með ráðum og dáðum, sker gjöf
dr. Benedikts sig úr * að tvennu
leyti: verðmæti hennar fer vax-
andi með ári hverju, en vöxtur
sjóðanna er ekki nema sífelt tap
vegna verðhruns peninganna, —
og hún er komin frá manni, sem
engum böndum var bundinn þess-
um háskóla nje neinum öðrum,
nema þeim að hafa ekki fengið að
njóta háskólamentunar, og frá
manni, sem átti marga erfingja,
sem af virðingu fyrir þessu æfi-
starfi hans ljetu sjer vel líka, að
hann ráðstafaði þessari stóreign
eins og honum var sjálfum ljúf-
ast. Þetta safn í hinu nýja húsi
er þegar frá upphafi sögustaður.
Það er mótað af elju og skör-
ungsskap gefandans, ást hans á
íslenskum mentum og trú hans á
framtíð háskólans. Það verður
brýning að stíga þangað fæti, lög-
eggjan að vinna þar í þeim anda,
sem gefandanum er samboðinn.
xn.
Engum getur til hugar komið.
enda er ekki með húsrúminu ráð
fyrir því gert, að safn dr. Bene-
dikts verði framvegis aukið á
svipaðan hátt og hann sjálfur
mundi gert hafa, ef hann hefði
lifað lengur. Samt má ekki gleyma
þvi, að það leggur þiggjendunum
nokkurar skyldur á herðar. I
gjafabrjefinu er að vísu ekki far-
ið fram á annað en það verði
„sjerstaklega vel hirt“. En fleira
kemur til greina. Það þarf sem
fyrst að ljúka nákvæmri skrá-
setningu þess og binda það, sem
enn er óbundið. Það virðist ein-
sætt, að blaðasafninu verði haldið
áfram. Háskólinn verður nú þegar
að fá rjett tiþ ókevpis eintaks af
öllu, sem prentað er á íslandi, og
því verður að skipta milli Bene-
diktssafnsins og annara deilda
eftir skynsamlegum reglum. Þá
er mjer það fullkunnugt, að Bene-
dikt hafði árangurslaust leitafi
ýmissa fágætra bóka frá 19. öld,
sem síðar getur orðið tækifæri til
að ná í og eiga þá best heima
safni hans. Það þarf bæði dálítið
fje og allmikla og vandasama
bókasafnsvinnu til þess að Bene-
diktssafnínu verði áfram sýndur
sá minsti sómi, sem til mála get-
ur komið.
Þegar allar bækur háskólans
verða sarnan komnar, mun ekki
fjarri fara, að þær nemi rúmlega
helmingi af bókaeign Landsbóka-
safnsins (þegar handritasafn þess
er frá talið). Þetta bókasafn há-
skólans er honum nauðsynlegt
tæki til daglegrar vinnu stúdenta
og kennara, fræðaiðkana og vís-
indastarfa. En það verður líka að
teljast æskilegt, að þjóðin eigi
tvö bókasöfn, ef öðru hvoru
skyldi vilja eitthvert slys til. Við
Landsbókasafnið eru fimm bóka-
verðir, og er þó alkunnugt, að
það safn er ekki ofhaldið af því
starfi, sem þar er unnið. Háskól-
inn notar fje úr Sáttmálasjóði til
bókakaupa, og má verja það sam-