Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1940, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
285
sinn tíma, og það var ekki kast-
að til þess höndunum.
VII.
Benedikt náði því takmarki
með söfnun sinni að eignast
stærsta og fegursta bókasafn, sem
nokkurn tíma hefur verið í ein-
staks manns eigu á íslandi. Þessu
bókasafni er hjer ekki unt að
lýsa, en ofurlítinn ávæning um
samsetningu þess má segja í fám
orðum.
Af bókum, sem prentaðar eru
á íslandi fyrir 1700 er ekki mik-
ið, stórum minna en í safni dr.
Jóns Þorkelssonar yngra, sem
selt var til Oslóar 1924. Benedikt
kom of seint í víngarðinn til þess
honum væri unt að safna hinum
eldri guðsorðabókum í stórum
stíl. Af bókum frá þessu tíma-
bili átti hann samt biblíur Guð-
brands og Þorláks, Súmmaríurn-
ar allar og Skálholtsútgáfur forn-
sagnanna, svo að .weinhvers sje
getið. Af veraldlegum bókum frú
18. öld var hann allvel birgur,
átti m. a. gott safn Hrappseyjar-
bóka. En það var samt 19. og 20.
öldin, sem hann gat lagt mesta
rækt við. Þar hygg jeg, að safn
hans sje í sumum greinum, t. d.
um blöð og ýmiss konar smáprent,
það besta, sem til er. Að minsta
kosti átti hann ýmislegt, sem
vantar í Landsbókasafnið. Auk
þess verður sjerstaklega að geta
safns hans af ferðabókum og
ýmsum' erlendum ritum um ísland
og íslenskar bókmentir, sem var
bæði stórt og fallegt. Þá hafði
hann lagt mikla rækt við að
safna úrklippum úr erlendum
blöðum og sjerpren^unum úr er-
lendum tímaritum, sem þessi efni
varða, og munu þær líklega vera
eitthvað á öðrum tug þúsunda.
Gæti jeg trúað því, að það safn
út af fyrir sig ætti eftir að verða
íslenskum fræðimönnum til ómet-
anlegs hagræðis. Um bindatölu
safnsins er ekki unt að segja, því
að skrá um það er ekki fullgerð,
enda torvelt að skera úr, hvað
skuli telja bindi. En við lauslega
athugun fyrir þremur árum
reyndist það um 200 metrar í
hillum.
VIII.
Benedikt var hamingjumaður á
alla lund, að því er jeg best fekk
sjeð. Hann naut lengst af góðrar
heilsu og fágætra starfskrafta.
Hann komst vel áfram í lífinu,
var stjett sinni til sóma, allra
manna traustastur og áreiðanleg
astur í viðskiftum. Fyrri konu
sína misti hann löngu áður en
jeg þekti hann, en seinni konu
hans, frú Hansínu Eiríksdóttur
frá Karlsskála, sem hann kvænt-
ist 1906 og lifir mann sinn, þekki
jeg að því að vera afbragðskonu,
og heimilislíf Benedikts mun
jafnan hafa verið sjerstaklega
gott. Börn hans af hvorutveggja
hjónabandi hafa orðið honum til
gleði og sóma. Einn sonur hans,
Eiríkur Benedikz, hefur á síðari
árum verið hægri hönd föður síns
í bókasöfnun og bókagæslu, og
þekki jeg varla fegurra dæmi um
vináttu og fjelagsskap föður og
sonar. Benedikt yngri, sonur
Eiríks, sem alist hefur upp hjá
afa sínum og ömmu, var eftir-
læti nafna síns, fóstraður í bóka-
safninu, og virðist honum muni
kippa í kynið um bókhneigðina.
Benedikt var vinavandur og vin-
fastur og kunni vel að fagna
góðum gestum. Og mjer fanst
stundum hann líka hafa dálítið
gaman af að eiga óvini.
En fyrir utan alt þetta voru bæk-
urnar Benedikt óþrjótandi upp-
spretta yndis og ánægju. Hann
gat vikum saman lifað í tilhugalífi
við nýja dýrindisbók, sem bætst
hafði í safnið, og hjelt þó síungri
hjúskaparást við hina eldri kjör-
gripi. Þegar hann tók einhverja
af þessum bókum út úr skápnum,
varð hann undarlega mjúkhentur,
og glampinn í augunum kom upp
um tilfinningar hans, þótt orðin
væru fá. Það var ekkert smáblað
í þessu stóra safni, sem snart ekki
einhvern næman streng í eigand-
anum.
Það hefur efalaust verið tíma-
bil í æfi Benedikts, sem honum
var það sársaukamál að hafa ekki
verið meir til menta settur, þótt
hann hafi lítt gefið sjer tíma til
þess að grufla út í það. En hann
hafði af eigin ramleik bætt sjer
það böl svo rækilega, að þetta
gat ekki sótt á hann síðari árin.
Hann var orðinn fjölmentaður
maður og á sviði bókfræðinnar
lærður maður. Og hann hefndi sín
á örlögunum, sem meinað höfðu
honum sjálfum háskólagöngu, á
þann eina hátt, sem drengskapar-
manni sómir að hefna slíks, þótt
fáir sjeu nógu miklir af sjálfum
sjer til þess að gera það: með því
að gera öðrum ungum mönnum í
framtíðinni þann veg greiðari, sem
honum var torveldaður. Það var
viðeigandi, ytra tákn þess sig-
urs, er hinn gamli realstúdent frá
Möðruvöllum og kaupmaður á
Laugaveginum var kjörinn heið-
ursdoktor af Háskóla Islands.
Benedikt hefði ekki þegið þá
nafnbót nema hann hefði fundið,
að henni var ekki tildrað á hann.
Og jeg hef ekki fyrir háskólans
hönd verið eins stoltur af nein-
um heiðursdoktor og þessum
sjálfmentaða lærdómsmanni.
IX.
f apríl 1929 gerði jeg í sam-
ráði við hina kennarana í heim-
spekisdeild tillögur um húsnæði
það, sem deildin þyrfti í háskóla-
byggingu, ef reist yrði, m. a. um
bókasafn. Þar var gert ráð fyrit
að í íslenskum fræðum yrði safn
Finns Jónssonar, sem hann hafði
þegar ánafnað háskólanum með
erfðaskrá árið 1909, stofn hand-
bókasafns, sem síðan mætti ætla,
að yxi upp í hjer um bil 20.000
bindi. Allskömmu eftir að þessar
tillögur voru prentaðar í Árbók
háskólans, átti jeg erindi á Lauga-
veg 7. Mjer þótti Benedikt venju
fremur óblíður í fasi. Og eftir
stundarkorn hreytti hann því út
úr sjer, að hann hefði stundum
verið að hugsa um, að þessar
skruddur sínar væru best komnar
í eigu háskólans eftir sinn dag,
en nú sæi hann á tillögum mín-
um, að háskólinn kærði sig ekki
um að eiga bækur. Jeg fann, að
nú varð að duga eða drepast, og
svaraði í sama tón, að miðað hefði
verið við það, sem menn vissu nú.
En eignaðist háskólinn slíkt safn,
sem hjer væri um að ræða, værí
enginn kennari sá fáráðlingur, að
hann ætlaði það til daglegs slits
og áníðslu, heldur mundi það