Lesbók Morgunblaðsins - 11.11.1928, Page 1
^2 Bruninn mikli 2^
í Kaupmannahöfn 20.-23. október ]728.
Eftir ðr. Hannes eorsteinsson þióðskjalauörð.
Stærsti eldsvoðinn, sem komið
hefir í Kaupmannahöfn, varð eins
og mörgum mun kunnugt, fyrir
200 árum, iiófst 20. október 1728,
miðvikudagínn síðastan í sumri
eftir íslensku tímatali. Kviknaði
fyrst í húsi matsala (fleskmang-
ara) nokkurs nálægt Vesturhliði
(Vesterport) kl. 7 um kvöldið. —
Var þá vindur livass á útsunnan
með regni allmiklu. Gat slökkvi-
liðið ekki hindrað útbreiðslu elds-
ins, enda kvað margir liðsmenn
hafa verið ölvaðir eftir nýaf-
staðna slökkviæfingu nokkru áður
sama dag, en lögreglustjórinn varð
svo utan við sig af baráttunni við
'teldinn, að hann laumaðist heim til
sin með morgunsárinu og drakk
sig fullan. Var það og haft eftir
Árna Magnússyni síðar, að mak-
legt væri, að lögreglustjórinn og
„býfógetinn“ væru hengdir á sömu
rá, og má af því ráða, að eitthvað
meira en lítið hafi verið ábötavant
við framkvæmdir yfirmannanna á
stöðvun eldsins, margt lent í fumi
og fáti, eins og eðlilegt var í slík-
um voða. Svo bættist það ofan á,
að um miðnætti á fimtudagsnótt-
ina kviknaði í ölgerðarhúsi annar-
staðar í borginni (nálægt Norður-
hliði) og varð sá eldur engu minni
en hinn. Varð þá að skifta í tvo
staði slökkviliðinu og dælunum.
Yar vindur þá genginn til vesturs-
útnorðurs og lagði þá eldbálið frá
víggirðingunum (Voldene) inn yf-
i’ borgina.
Verður hjer ekki lýst nánar æð-
isgangi eldsins, eða livernig hann
hagaði sjer, því að það yrði of-
langt mál, og almenningi, sem ekki
er kunnugur staðháttum til lítils
gagns. En á fimtudaginn (21. okt.)
brann meðal annars ráðhúsið, mun-
aðarleysingjahúsið (Waisenhúsið),
Frúarkirkja,- biskupssetur Sjá-
landsbiskups, háskólabyggingin,
Frúarskóli, stúdentaheimili Borchs,
Garður (,,Regensen“) stúdenta-
heimili Elers, og Þrenningarkirkja
(það sem brunnið gat), en turn
hennar, Sívaliturn, skemdist all-
mjög, þótt hann hrapaði ekki, eins
og turn Heilagsandakirkju, en sú
kirkja brann sama daginn og öll
hús þar umhverfis, enda var eld-
urinn ægilegastur þann dag, en
rjenaði á föstudaginn (22. okt.),
og varð loks stöðvaður snemma á
laugardagsmorguninn (23. okt.),
og hafði þá geysað í 2% sólar-
hring samfleytt og lagt í auðn og
ösku 3670 hús og 6!) götur, eða
% hluta borgarinnar. Tjónið af
þessum stórkostlega bruna var auð
vitað gífurlega mikið, og fórst þar
vitanlega margt verðmæti, sem
aidrei hefir orðið' bætt, meðal
annars við bruna háskólasaínsins,
ei geymt var uppi á loftimi í
Þrenningarkirkju. Var þar saman
kominn mikill fjöldi fágætra og
dýrmætra bóka og handrita, og
r.olckrar ágætar íslenskar skinn-
bækur, einkum í iiinu svonefnda
Rosenssafni, t. d. Eyrbyggja, Fag-
urskinna, Heimskringla, þótt Árni
hefði áður látið skrifara sína taka
aiskriftir af sumum þeirra. Hafði
Resen, eins og fleiri ríkismenn í
Danmörku á 17. öld (Óli Worm,
Chr. Friis, Seefeld o. fl.) fengið
hjeðan af iandi ýmsar dýrmætar
fornbækur að gjöf, — því að síst
vantaði þá dekrið við Danskinn —
en bæknr hans, eins og flestra
hinna, voru þá komnar í háskóla-
safnið og brunnu þar.En skinnbæk-
ur þær hinar dýru, er Brynjólfur
biskup hafði sent konungi t. d.
Codex regius af Sæmundareddu,
Flateyjarbók o. fl., vom komnar
í bókhlöðu konungs, en þar brann
ekki. í Sívalaturni mistu Danir
t'i dæmis hinn fræga himinhnött
Tycho Brahes, og margt annað fá-
gæti.
En það sem oss íslendinga varð-
‘ir þó mes't um í þessum stórbruna,
er tjón það, sem Árni Magnússon
beið af völdum hans. Hversu mikið
það hafi verið er ekki fullkomlega
ljóst, og frásagnir ekki samhljóða
um það, jafnvel ekki að reiða sig
á frásögn Árna sjálfs um það, því
fið hann virðist bafa orðið svo