Þjóðviljinn - 21.09.1967, Side 7

A!dörminrÉng
Sigurfón Fríðjónsson
skáld á Litlu Luugum
I.
Á síðari helmingi síðustu
aldar, varð víéa um landmi’kil
vakning í atvinnu- og menn-
ingarmátum. Þessi vakning
þróaðist misjafnlega í landinu,
en ber í kjölfestu sinni og und-
irstra'umum kjarnaríkan þroska
enn þahn dag í dag í sumum
héruðum landsins. Hvergi er
þetta jafn glöggt og í Þingeyj-
arþingi. I Þingeyjarsýslu vai'ð
alþýðufölk og bændur gagn-
tekið á straum breyttra tíma.
Það var hvatt tii dáða af dug-
miklum forusumönnum. Fram-
kvæmdir hugsjónanna, urðu
margþættar, menningar- og at-
vinnulegar, en ekki sizt i sjálfri
sjálfstaeðisbaráttu þjóðarinnar.
Jón Sigurðsson alþingismaður
á Gautlöndum ,var vakningar-
maðurinn mikli í heimahéraði
sínu og um Eyjafjörð. Stefna
hans var heillandi og rismikil
í framkvæmd. I rökum sögunn-
ar ber hun kbstafnikinn ávöxt
til hags og vaxbar kynslóðun-
ym, jafnt um Þingeyjar- og
Vaðlaþing. En ævi Jóns á Gaut-
löndum vai’ð öll í miðju starfi.
Hann lézt af afleiðingum slyss
á leið til alþingis árið 1889.
En ungir menn og konur í
ríki hans létu ekki merkið
falla. Það var hafið til vegs og
gengis af festu og einurð. 1
sögunni slær Ijöma af signan-
um.af frámkvæmd glæstra hug-
sjóna brautryðjandans í sveit-
unum norðan Öxnadalsheiðar.
Svo er oft í sögu, að kjarn-
mestu og þr oska vænlegustu
sprotamir váxa, þar sem mest
er harðréttið. Þingeyjarþing er
eitt harðbýlasta hérað landsins.
Þar er veturinn oft harður,
langur og snjóaþungur og tröll-
aukinn í nístandi kulda Dumbs-
hafsins- Þar' verða bændur að
bíðg lengst eftir vorþeynum.
Vorið, lífgjafinn mikli, flytur í
sunnanvindi af fjöllum yl í
dalinn, og gleðin ómar seið-
mjúk af hörpu skáldsins:
Sumarmildur sunnanblær
sól og vor um dalinn Ieiðir.
Morgundöggin tindrar tær,
um tún og haga blómið grær.
Hörpu foss í hömrum slær,
hótar, Iaðar, knýr ogseiðir...
Þá verða hamingjudagar.
Skáldinu og hugssjónamannin-
um verður vorilmur í dalnum
hvatning. Hugsjónirnar er
kviknuðu í næði vetnarins, verða
glæddar endumærðum vonum,
færast nær veruleikarmm. Það
var draumur um kaldan vetur
að byggja upp nýtt og betra,
bæta og endurnýja hið gamla,
jafnvel þjóðfélagið sjálft, og
víkja af braut tálma, næðings
og kulda. Svo varð raunin í
ævistarfi skáldsins, bóndans og
hugsjónamannsins, Sigurjóns
Friðjónssonar á Fitlu Laugum í
Reykjadal. En í dag eru Kðin
hundrað ár frá fæðingu hans.
II.
Sigurjón Friðjónsson erfædd-
ur 22. september 1867 á Sílalæk
í Aðaldal. Foreldrar hans voru
hjónin: Sigurbjörg Guðmunds-
dóttir og Friðjón Jónsson bóndi
þar. Hann ólst upp í föður-
garði, en étskrifaðist tvítugur
úr búnaðarskólanum á Eiðum.
Árið 1892 kvæntist hann Krist-
ínu Jónsdóttur frá Rifkelsstöð-
um í Eyjafirði, og hóf búskap
á Sandi í Aðaldal, og bjó þar
til ársins 1906, en fluttist þá
til Einarsstaða f Reykjadal, og
bjó þar til ársins 1913. Þá flutt-'
ist hann að Litlu Laugum í
Reykjadal, Og fékk þar hálf-
lendu 111 ábúðar, en síðár alla
jörðina. Við þann bæ er hann
jafnan kenndur, og gerði þar
garðirm frægan, jafnt af bónda-
starfinu, félágsmálastarfi, skájd-
skap sínum og hHgsjórrum, er
hann höf til festu í framkvæmd
f æskuhéraðS sfnu, sesku þess
til þroska og mennta. Ævistarf
hans varð mi'kið og fjölskrúð-
ugt, enda var Sigurjón stór-
hrotinn af aHri gerð, víðfeðm-
ur andi hans fékk viðfangs-
efni margþætt, en samt sem áð-
ur hefðu afrek hans orðið
meiri, hefði skáldið og hugsuð-
urinn íengið lífskjör og skil-
yrði, er hentuðu gáfum hans
og hæfileikum betur.
Þegar hinn glæsilegi '• foringi
nórðlenzkra sveita, Jón Sigurðs-
son á Gautlöndum, féll frá í
’miðju lífsstarfi, var Sigurjón
Friðjónsson 22 ára. Þá varhann
starfandi á búi föður síns, ný-
kominn úr skóla úr fjarlægu
héraði, bíðandi og væntandi
hins ókomna, endurnærður af
hugsjónum nýrrar aldar, jafnt
í menningar-, félagslegum og
stjórnmálalegum efnum. Þing-
eyskir stjórnmálamenn mótuðu
þá meira en nokkum tíma fyrr
og síðar stjóramál landsinsalls.
Benedikt Sveinsson sýslumaður
Þingeyinga, var að móta og
marka lokatakmark endúrskoð-
unarinnar. Stjórnmála- og fé-
lagslegur áhugi var mikill í
héraðinu. Bóndasonurinn ungi
á Sílalæk hreifst svo af stefnu
þessari, að honum varð hún
mest hugsjón meðan hún var
við líði.
Brátt kom í ljós, eftir aðSig-
urjón Friðjónsson fékk stað-
festu, að harin varð í fremstu
röð bænda til forustu í félags-
málum. Hann varð sýshmefnd-
aiTnaður í Aðaldal, deildar-
stjóri í Kaupfélagi Þingeyinga
um fjörutíu ár- En eftir að
hann fluttist í Reykjadal, varð
hann þar hreppsnefndarmaður
og oddviti um áratugi. Á þess-
um árum voru þessi félagsstörf
að vissu leyti brautryðjenda-
störf, því að þau voru í mótun
í raun, Sigurjóni tókst vel að
vinna að málefnum sveitunga
og stéttarhræðra. En bráttvarð
hlutverk hans meira.
Árið 1894 varð Pétur sonur
Jóns á Gautlöndum, síðaT ráð-
herra, alþingismaður Suður-
Þingeyingá. Hann fylgdi stefnu
föður síns og varð Heimastjóm-
armaður, eftir að sá flokkur
var stofnaður. Árið 1916 fór
landskjör fram í fyrsta sinn.
Sigurjón á Litlu Laugum skip-
aði þriðja sætið á lista Heima-
stjórnaraianna. Árið 1918 tók
hann sæti á alþingi að Hann-
esi Hafstein látnum, og sat á
alþingi út kjörtímabilið til árs-
ins 1922. Brátt kom í Tjós, þeg-
ar Sigurjón Friðjónsson hóf
stjómmálaferil sinn, að hann
var víðsýnn framfara- og fé-^
lagshyggjumaður, reyndur ©g^
þjálfaður af félagshyggju æsku-
héraðs síns. Þegar flokkaskipun-
in riðlaðist, átti hann ékki
lengur leið með fyrri samherj-
um, því til þess treysti hann
of mikið á félagsanda og bætt
þjóðfélag í anda fremstu fram-
vindu samtíðárinnar. Hann
skildi brátt, að bændur og
sveitaalþýðan, átti að • fylkja
sér við hlið hinnar ungu verka-
lýðsstéttar kaupstaðanna, eign-
ast traustan og krafmikinn
flokk, er allt vinnandi fólk
stæði að- Sigurjón skáld áLitlu
Laugum sýndi þetta glögglega
f verki. Þegar Sameiningar-
flokkur alþýðu — Sósfalista-
flokkurinn var stofnaður varð
haim einn stofnenda hans- Það
vakt.i athygli um allt land, þeg-
ar hann fylkti sér { lið rót-
tækustu manna landsins og
hafði mikil áhrif í heimahér-
aði sínu, og býr þingeysk al-
þýða enn þann dag f dag, að
því að hafa að nokkru hlýtt
kalli hans og forsjá í bættum
stjórnmálaskoðunum.
Á fyrstu tugum h'ðandi ald-
ar, voru skólamál sveitanna
mjög í molum. Sveitaæskan
þráði aukna menntup og
fræðslu. Skólamáljin urðu því
mjög á dagskrá, enda hafði
Hannes ráðherra Hafstein
markað þar glögg mót, með
almennri barnafræðstu. í Þing-
eyjarsýslu var hafið skölahald
fyrir unglinga við ófullkomin
skilyrði. En liugsjóna- og fé-
lagshyggjumaðurinn, Sigurjón
skáld á Litlu Laugum, sá þrátt
að betur yrði að vinna svo far-
sæl og áhrifamikil láusn feng-
ist til heilla fyrir framtíðina.
Hann vann öruggt og mark-
víst að því, að skólamál hér-
aðsins kæmust á fastan grund-
völl. Hann gaf hluta af eign-
arjörð sinni til skólabygging-
ar og lét jafnframt verðandi
skóla í té afnot af jarðhita.
Síðan varð skóli byggður á
Litlu Laugum og varð brátttil
fyrirmyndar. Fordæmi (Sigur-
<3>
FAR VEL
\
Nú sjónvarpsgeislinn heldur vestur um haf
til heiima sinna — er okkur tóninn gaf.
Nú íslenzk menning ein skal um það fær
að annast hvað í skauti hennar grær.
\ t |
1 Þó harma sumir horfinn geislabaug,
\ og hríslast Natóskjálfti um hverja taug.
\ Þeim finnst bezt henta hverri smárri þjóð
) að hlýða, skríða, sjúga og vera góð.
í í Víetnam er dæmið skýrast skráð.
ij Þar skriðdýr nokkur báðu um vestan náð
og fengu hana — blý og eld og blóð —
í brunagjalli flakir land og þjóð.
Frímann Einarsson.
__________________________
jóns um gjöf ktrKjs og jarð-
hita fyrir héraðssbólann á
Laugum, varð lika hugsjómar-
mönnum annarsstaðar í land-
inu hvatning og fyrirmynd.
Hlutur Sigurjóns er þvi mikill
í skóla- og menntamálum
dreiftoýlisins — og mætti oft-
ar minnast þess en gert er. .
III.
Bóndastarfið hefur alltaf
þótt erfitt, tímafrekt og lýj-
andi. En þegar við það bætist
mikil félagsmálastarfsemi og
bókmenntaiðja, er öruggt, að'
ekki er alltaf mikill tími til
hvíldar. En það er svo, að
sumir menn virðast hafa tíma •
til alls. Þeir geta sinnt öllu,
allsstaðar náð árangri, jafnvel
meiri eftir því sem þeirskipta
kröftunum meira. Svo virðist
mér að hafi orðið á ævi Sig-
urjóns skálds frá Litlu Laug-
um.
Sigurjón ritaði allmikið í
blöð og tímarit og hefur vafa-
laust farið í það allrnikill tfmi.
En fyrstu ljóðabókina gaf hann
út 1928 og hét hún Ljóðmæli.
Árið 1929 kom út bókin. Skrifta-
mál einsetumanneins, þá, Þar
sem grasið gi-ær (smásögur)
Heyrði ég í hamrinum I.\ 1939,
sama II- bindi 1940, sama III*
bindi 1944, Bamið á götunni
1942 og Or djúpi þagnarjnnar
1938. Skal nú nokkrum orðum
farið um skáldskap Sigurjóns,
Firrantiidagur 21. september 1967
þó jdássið leyfi ekki langar
hiígieiðingar.
Sigurjón skáld Priðjónsson
vakti þegar athygli mína á
aeskuárum. Ég las Ljóðmæli
hans og hreifst af Hinni ljóð-
raenu kynngi, sem hann hefur
yfir að ráða í svo ríkum mæli.
Ef til viH er hann eitt þeirra
skálda þessarar aldar, er legg-
ur mesta vinnu í að fága Ijóð
sín svo, að varla finnst í. þeim
misfella. Ljóðræn leikni hans
og einfaldleiki í formi minnir
£ mörgu á beztu vísur í rím-
um Sigurðar Breiðfjörðs og
Árna Böðvarssonar, en efnið
er ánnað og boðskapurinn ó-
líkur. En lipurðin leynir sér
hvergi, hvort heldur litið er
á þýðingar hans eða frumyrk-
ingar. Á stundum eru ljóð
hans að gerð og anda líkust
Edduljóðunum, enda minnist
hann þeirra í formálanum fyr-
ir Ljóðmælum. Þar kemur
grefnilega fram skoðun hans
á ljóðagerð og jafnframt stefna
hans sjálfs. Hann bondir á hinn
ómræna mátt ljóðsins, en hins
vegar leggur hann á hilluna
hið myndræna ljóð. Þessi
stefna er í framkvæmd skálds-
ins í ljóðagerðinni í fullu sam-
ræmi við boöskap hans. Hið
ómræna eða ljóðræna er ríkj-
andi og ber ef tii vill hæst í
stökuforminu, enda er með-
ferð efnis og forms ferskeytl-
unnar fyrst og fremst bundið
því ómræna í formi og Iist-
f ljóðabókunum þremur,
Heyrði ég í hamrinum, er
þroski skáldsins mestur í ljóða-
gerðinni. Þar leikur hann á
hörpu Ijóðagyðjunnar af heill-
andi krafti hinnar fornu og
sönnu Ijóðlistar fslendinga,
eins og bezt veröur á kosið. I
Helga rímum Hálfdánarsonar,
hverfa hin myndrænu tákn
hinnar ytri sögu, en listskálds-
ins er að sveipa fágaðarljóð-
rænar tilfinningar í samræmt
fOrm hinnar fornu hefðar
rímnaskáldanna. Sigurjóni
tekst þetta svo af ber og eru
margar vísur rímnanna hvort
tveggja í senn, listrænar íformi
og stefjahreinar. Mörg áfljóð-
um Sigurjóns eru sérstaklega
vel fallin til að flytjast við
— ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
undirleik eða vera uppistaða
í söng og lagi.
Sigurjón þýddi ljóð eftir
mörg erlend skáld og fórstþað
vel úr hendi. Mér virðist að
sænska skáldið Gustaf Fröd-
ing sé uppáhald hans. En einn-
ig þýðir hann Ijóð eftir fleiri
skáld Norðurlanda, og ensku-
mælandi skáld og þýzk. Því
miður leyfir rúmið ekki að
rekja meira um skáldskap Sig-
urjóns á Litlu Laugum. En
það er von mín öll, að bráð-
lega verði verk hans gefin út
í handhægri heildarútgáfu. Ég.
tel, að þau eigi einmitt brýnt
erindi til æskufólks á atómöld,
þegar fáir skilja eða meta hið
ijóðræna og fagra ómræna
form í aldalangri Ijóðhefð ís-
lenzku þjóðarinnar.
Að runnum ég öxi sá ríða,
hin finuiðu tré
felld voru og muíin í svörð.
Sá frjóanga rísa upp af rótum.
Sá roða af nýjaðri jörð-
Sá .koma fram máttug-an
leiðtoga lýðs,
með ljós yfir þjóðar spor.
Ég sá inn á fegursta
sumarland,
inn í syngjandi ''fagnaðarvor.
Ég sá koma leiðtoga lýða
mcð Ijós yfir jörð
og vegi frá manni til manns.
Sá ræningja hætta að ræna.
Sá ratað frá villu til sanns.
Sá ástúð vaxa f vormorguns
dýrð
og veita réttindnm Iið.
Sá vaka í huga yfir Iambi ljón
og Ieika birnu við kið.
Ég sá yfir frjósamar sveitir,
sólskin f bæ.
Með fögnuði hönd veita hönd.
Sá réttvísi ráðspeki njóta,
sá ráðdeild um gróandi Iönd.
Við ofbeldi stjórnvísi stugga
ég sá,
um stettardrátt haldinn vörð.
Ég sá hinum heilaga helgað líf.
Sá hamingju um alia jörð.
Boðskapur þessara þriggja
erinda skáldsins eiga sannar-
lega erindi til samtíðarinnar.
Jón Gíslason.
Sýnið dýrunum nærgætni
Frá sambandi Dýraverndun-
arfélaga Islands hefur Þjóð-
viljanum borizt eftirfarandi:
I. Slátrun búfjár.
Samband Dýravemdimarfé-
laga Islands (SDÍ) leyfir sér
að vekja athygli á nokkrum
meginatriðum reglugerðar um
slátrun búfjár:
1) Þegar búfé er slátrað skal
þess gætt, að eitt dýrið horfi
eigi á slátrun annarra og að
þau dýr, sem til slátrunar eru
leidd, sjái ekki þau sem þeg-
ar hefur verið slátrað. Enn-
fremur sé þess vandlega gætt
að blóð og gor renni ekki und-
ir búfé 'sem bíður slátrunar.
2) 1 hverju sláturhúsi skal
vera sérstakur bapaklefi.
3) Eigi mega aðrir deyða bú-
fé en fullveðja og samvizku-
samir menn, sem kunna að
fara með bau áhöld sem heim-
ilt er að nota við deyðingu.
4) Böm innan 14 ára aldurs
mega ekki vera viðstödd eða
aðstoða við deyðingu búfjár,
t.d. hræra í blóði, blóðga o.s.
frv.
5) Við slátnun skal þess á-
Vallt gætt, að dýr sé meðvit-
undarlaust, áður en því er
látið blæða með skurði eða
hjartastungu.
6) Ekkert dýr má deyða með
hálsskurði, mænustungu né
hjartastungu, hvorki við heima-
siátrun eða í siáturhúsi.
7) Hross, nautgripi og svin
skal deyða með skotvopni,
sauðfé og geitfé annað hvort
með skotvopni eða helgrímu-
8) Að marggefriu tilefni- skal
vakin áthygH á því að brynna
þarf og gefa fWVur þeim slátur-
dýrum, sem geyma verður á
slátrunarstað yfir nótt eða
helgi. Vegna stórgripa, sem
geyma þarf, er til þess mælzt,
að í sláturhúsunum, þar sem
stórgripaslátrun fer fram, 'séu
básar búnir jötu og brynning-
artækjum.
Ath.: Þar sem rgnnsóknir
hafa sýnt að hinar nýju „hljóð-
Iausu“ fjárbyssur eru á allan
hátt mannúðlegri en hinar
eidri, eru sláturleyfishafar
hvattir til þess að afla slátur-
húsum sfnum slíkra tækja.
n.
Göngur og réttir ei*u aðhefj-
ast, þvi eru framundan stór-
felldir rekstrar á búfé eða
flutningar með vögnum og
skipum.
Samband Dýraveradunarfé-
laga Islands leyfir sér því að
vekja athygli á eftirfarandi
atriðum reglugerðar um með-
ferð búfjár við rekstur og
flutninga:
1. Við rekstur og flutninga
skal ávallt sýna búfé fyllstu
næi-gætni, svo að þvi líði eins
vel og kostur er.
2) Þegar sauðBé er • flutt á
bifreiðum, skal ávallt haía
gæzlumann hjá því, jafnvelþó
um skamman veg sé. áð ræða.
3) Sérstaka athygli vill stjórn
SDÍ vekja á því, að samkvæmt
gildandi reglugerð um flutn-
ing búfjár er algerléga óheim-
ilt að flytja búfé í tengivögn-
um (t.d. jeppakerrum eða
heygrindum), sem eigi er leyfi-
legt að hafa menn í til gæzlu-
4) Bifreiðar þær," sem ætlað-
ar eru til sauðf járflutnlnga,
skal útbúa með pallgrindum,
sem skulu vera svo þéttar, að
eigi sé hætta á, áð dýrin festi
fætur í þeim, og gerðar úr
traustum, sléttum við, án
skarpra brúna eða homa. Eigi
skulu slíkar pallgrindur vera
lægri en 90 cm. Hólfa skal pall
sundur i stíur, er rúmi eigi
yfir 12 kindur. Ef flutningsleið
er lengri en 50 km á að hólfa
pallinn sundur í miðju að
endilöngu, svo að engin stía
nái yfir þveran flutningspall.
5) Á pallinum sé komiðfyr-
ir þeim útbúnaði, sem bezt
dregur úr hálku, svo búfé nái
að fóta sig sem bezt. Séu not-
aðar grindur, lfkt og þær sem
tíðkast í fjárhúsum, skulu rim-
ar vera tvöfaldar, þær efri
þversum á bílpallinum og þétt-
ari en rimar í fjárhúsgrindum.
6) Leitazt skal við að flytja
fé meðan dagsbirtu nýbur. Verði
þvi eigi við komið, skal hafa
Ijós á bifreiðarpalli, svo vel
sjáist um allan palilinn meðan
á flutningi stendur.
7) Til þess að forðast hnjask
eða meiðsli skal búa svo um,
að unnt sé að láta búfé ganga
á flutningspall og af.
8) Ef flutningur lekur lengri
tfma en 12 klst., skal sjá dýr-
unum fyrir nægilegu fóðri og
vatni.
Vakin skal athygli gangna-
manna á því, að tekin sé fjár-
byssa með f göngur, svodeyða
roégi lemstrað fé með skoti.
Varast skyildu gangnamenn að
reiða eða flytja á annan hátt
lemstrað fé.
1 stjórn S.D.I.: Þorbjöm ,Tó-
hannesson, form., Tómas Tóm-
asson, varaform., Hilmar Norð-
f.iörð, gjaldkeri, Þorsteinn Ein-
arsson, ritari, Asgeir ó. Ein-
arsson, Guðmundur Gíslason
Hagalín, Þórður Þóröarson.
»
t
i
t
l