Eimreiðin - 01.01.1900, Blaðsíða 52

52
Nýjungar í jarðfræði íslands.
»Pað líkist engutn löndutn«.
í’orsteinn Erlingsson.
Helzta nýjungin er skjótt aö segja sú, að móbergið á íslandi
er að nokkru leyti, eða ef til vill að miklu leyti, fornar jökulurðir,
nú orðnar að einum steini og talsvert umbreyttar á ýmsan hátt.
Oss hefur kent verið um móbergið, að það hafi í upphafi
verið eldfjallaaska, en innanum »ýmislega lagaðir basaltmolar og
hraunmolar«. Að því er mér skilst, hafa þó verið miklir erfið-
leikar á að skýra nánar, hvernig sumt móberg hafi farið að mynd-
ast við gos. En ýms einkenni þessara móbergstegunda, sem
erfiðleikana gera, verða auðskilin, þegar það er séð, að þetta grjót
er í raun réttri undan jöklum, og má rekja þetta ýtarlega, þó að
ekki verði það hér gert.
Frá tveim hliðum má skoða þetta mál. Að öðru leytinu sjá-
um vér, að bergtegund ein er alls annars eðlis, en talið hefur
verið, og skal lítið farið út í það hér. En um hitt ætla ég að
fara nokkrum orðum, hvers vér getum orðið vísari af þessari berg-
tegund, þegar hún er rétt þýdd.
Vitringur einn hefur komist svo að orði, að atburðirnir semji
sína eigin sögu um leið og þeir verða, og á það ekki sízt heima
í sögu jarðarinnar; hraunin segja frá eldgosum, einkennilega skafið
og rispað grjót frá skriðjöklum o. s. frv. Hlutverk jarðfræðing-
anna er nú bæði að taka sem bezt eftir, hvernig jörðin fer að
skrásetja sögu sína, og eins að finna og þýða rétt þau skjöl og
skilríki, sem til eru.
Par sem er móbergsmyndanin íslenzka, má nú svo að orði
komast, að vér höfum auðugt skjalasafn, er lýtur að ýmsum at-
burðum í jarðsögu landsins, ekki ómerkum. En lykilinn að þessu
safni hefur vantað, og þar af leiðandi hlýtur því yfirliti yfir jarð-
fræði íslands, sem fengist hefur enn sem komið er, að vera tals-
vert áfátt, ámóta og vera mundi þekkingu vorri á sögu þjóðar-
innar, ef sagnfræðingarnir hefðu ekki haft neina vitneskju um
Sturlungaöldina t. a. m.
Nú er þessi lykill fundinn, og þó að lítið sé að gert um rann-
sóknir á þessu skjalasafni enn, þá er samt svo mikið séð, að stór-
um verðum vér að breyta skoðunum vorum á jarðfræði lands vors,