Morgunblaðið - 20.10.1992, Page 40

Morgunblaðið - 20.10.1992, Page 40
40 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1992 Sólanín o g grænar kartöflur eftir Sigurgeir Olafsson í þættinum „Neytendamál", sem birtist í Morgunblaðinu þ. 8. október sl., skrifaði Margrét Þorvaldsdóttir um meðferð á kartöflum og fjallaði sérstaklega um grænar kartöflur. Umfjöllun hennar var með þeim hætti að ég óttast að margir sem lásu þessa grein þori nú vart að borða kartöflur og væri það mjög miður því í þeim manneldismarkm- iðum sem Manneldisráð íslands birti fyrir nokkrum árum er hvatning til aukinnar _ neyslu á þessari hollu matjurt. Eg ætla því að segja les- endum blaðsins það sem ég veit sannast um þessi mál. Plastpokar og smælki Ég get tekið undir ýmislegt sem fram kemur í grein Margrétar. Ekki tek ég neina afstöðu til þess hvort kartöflur þær sem nú eru til sölu eru góðar eða slæmar þar sem ég hef ekki kynnt mér það sérstaklega. Hins vegar nefnir hún plastpoka, blautar og súrar kartöflur og smælki. Heilbrigð skynsemi segir okkur að kartöflur eigi ekki að bleyta, setja síðan í plastpoka og geyma við 20 stiga hita í verslunum eða heima hjá kaupanda. í rauninni getum við ekki gert þá kröfu til kartöflunnar að hún haldist óskemmd þegar þannig er farið með Héraðsfundur Reykjavíkurpróf- astsdæmis vestra var haldinn í Sel- tjamarneskirkju laugardaginn 3. október. Tíu sóknir eru í prófasts- dæminu og er héraðsfundur aðal- fundur þess þar sem skýrslur próf- astsdæmisins eru lagðar fyrir og 'fjárhagsáætlanir afgreiddar. Sr. Jón Dalbú Hróbjartsson, pró- fastur, mælti fyrir ályktun um nauðsyn þess að hlúa að einstakl- ingum sem missa atvinnu. Hann benti á starf kirkjunnar í Finnlandi þar sem kirkjunnar menn hafa kom- ið upp nokkurs konar verkstæðum fyrir atvinnulausa, bjóða upp á vinnu, mat og aðstoð, t.d. sálgæslu, og að greiða úr erfiðum fjármálum, Lagði prófastur fram eftirfarandi ályktun: „Héraðsfundur Reykjavíkurpróf- astsdæmis vestra, haldinn í Sel- tjarnameskirkju 3. október 1992, vekur athygli á þeim vanda sem skapast á heimilum og í lífi einstak- linga við atvinnuleysi. Bendir fund- urinn á nauðsyn þess að kirkjan hana. Á kartöfluhýðinu eru loftaugu og um þau er opin leið inn í kartöfl- una. Þegar kartaflan er bleytt myndast vatnshimna utan á henni sem erfitt er að þurrka. Votrotnun- arbakteríur sem alltaf eru til staðar í jarðvegi geta þá hæglega synt um þessa vatnshimnu inn í kartöfluna og valdið þar rotnun og því fyrr sem hitinn er hærri. Þegar ég hef gagn- rýnt þvott og plastpoka hef ég allt- af fengið það svar að þetta sé það sem „neytandinn vilji“. Ef þvegnar og óþvegnar kartöflur standa hlið við hlið í verslunum þá kaupa allir þær þvegnu en hinar hreyfast varla. Það er því miður staðreynd að ís- lenskir neytendur kaupa kartöflur eftir útliti þeirra sem þó er sá eigin- leiki sem minnstu máli skiptir fyrir gæði þeirra. Það er því sennilega vonlaust að beijast við þessa vind- myllu og því segi ég að séu kartöfl- ur þvegnar og settar í plastpoka er mikilvægt að kartöflurnar séu þurrkaðar fljótt og vel eftir þvott og að sá tími sem líður frá því að kartöflumar fara í plastpokann og þar til þær fara í pott neytandans sé eins skammur og unnt er og á þeim tíma séu þær sem mest í kæli. Varðandi smælkið vil ég minna á að enn er í gildi reglugerð um mat og flokkun á kartöflum og gulrófum frá árinu 1986 (nr.457/1986). Þess- ari reglugerð hefur ekki verið fram- fylgt undanfarin ár. Hún leyfír hins vegar að nýjar íslenskar kartöflur taki á því máli í sálusorgun og leið- sögn. Héraðsfundur beinir því til héraðsnefndar Reykjavíkurpróf- astsdæma og kirkjustjómar ' að hafnar verði nú þegar viðræður við samtök atvinnurekenda og laun- þega og stjómvöld um leiðir til að- stoðar.“ Ályktunin var samþykkt samhljóða. Þá mælti sr. Pálmi Matthíasson fyrir ályktun um opnun verslana á helgidögum. Hann sagði m.a. að undanfarið hefðu margir komið að máli við sig og spurt hvers vegna kirkjan segði ekkert við þeirri þróun að sífellt fleir' húðir væru opnar á sunnudögum. i'.avi þeir sem em fylgjandi slíkrí opnun og á móti henni væru undrandi á þögn kirkj- unnar. Sr. Pálmi lagði fram eftirfar- andi ályktun: „Héraðsfundur Reykjavíkurpróf- astsdæmis vestra, haldinn í Sel- tjamameskirkju laugardaginn 3. október, varar við þeirri þróun sem skapast hefur með sunnudagsopnun verslana og þjónustustaða. Telur séu seldar óflokkaðar til 1. október (sumarkartöflur) en eftir það mega undirmálskartöflur í 1. flokki mest vera 4% miðað við þyngd. Sumar- kartöflur eiga þó að vera yfir 33 mm í þvermál. Þessi reglugerð ger- ir þá sjálfsögðu kröfu að á neytend- aumbúðum standi nafn þess af- brigðis sem í pokanum er. Á þessu er mikill misbrestur. Oft vantar nafn afbrigðis og jafnvel eru dæmi um að rangt nafn standi á pokunum en það eru hrein vörusvik. Nú, ‘þeg- ar farið er að rækta ýmis ný af- brigði sem óvíst er hversu vel henta hér til ræktunar, er sérstaklega brýnt að neytandinn fái að vita um nafn þess afbrigðis sem hann er að kaupa. Þótt ég sé ekki að gerast talsmaður þess að það matskerfi sem áður fyrr var við lýði verði tek- ið upp að nýju þá er ég þeirrar skoð- unar að það væri hollt fyrir alla aðila að einhveijar lágmarks leik- reglur væru virtar og einhver fylgd- ist með því. Glýkóalkalóíðar og grænar kartöflur Tegundir innan kartöfluættarinn- ar (Solanaceae) mynda nítursam- bönd sem kallast glýkóalkalóíðar (hér eftir skammstafað GLA). í kartöflujurtinni eru það einkum efn- in a-soianin og a-chaconin. Mest er af þessum efnum í spírum, blómum, blöðum og beijum, og er þar átt við ber sem stundum myndast í toppi fundurinn að helgi hvíldardagsins sé ekki virt sem skyldi með þeirri þróun er nú virðist stefna í. í hraða og erli samtímans er öllum nauðsyn á að breyta um takt og hlú að innri málum sínum og íjölskyldu sinnar. Fundurinn bendir á þörf mannsins til helgi og hvíldar og návistar við Guð á hvíldardeginum." Ályktunin var samþykkt samhljóða. —....4-------- Niðurstöðum Búrfellsmáls- ins fagnað Á FUNDI stjórnar Þorgeirs og Ellerts hf. á Akranesi var gerð svofelld samþykkt: „Stjóm Þorgeirs og Ellerts hf., Akranesi, fangar þeirri ákvörðun að viðgerð fari fram á ms. Búrfelli hér- lendis. Jafnframt fagnar stjórnin þeirri ákvörðun stjórnvalda að taka til alvarlegrar skoðunar niðurgreiðsl- ur á verkefnum sem eðlilegt er að Islendingar láti vinna innanlands. Stjómin telur fyrir löngu tímabært að jafna aðstöðu íslensks skipaiðnað- ar við erlendan og hvetur til þess að verkefnin verði strax flutt heim.“ Sigurgeir Ólafsson. „Ég vona að þessar upplýsingar bæti að einhverju leyti þann skaða sem ég óttast að grein Margrétar hafi valdið. Kartaflan er næringarrík matjurt og efnasamsetning hennar fellur vel að nútíma manneldismarkmið- um.“ grasanna (aldin). í kartöflunni sjálfri er magnið venjulega á bilinu 20-100 mg í hveiju kílói og í því magni er það skaðlaust neytendum og á sinn þátt í að skapa það bragð sem einkennir kartöfluna. Hlutverk þessara efna í plöntunni er m.a. talið vera að veija hana fyrir sýklum og meindýrum en í háum styrk hafa þau eiturverkun einnig fyrir mann- inn. En hvenær eru kartöflur það spilltar af háu GLA-innihaldi að varasamt sé að neyta þeirra? Af grein Margrétar má ætla að kartöfl- ur' sem tekið hafa grænan lit af því að standa nokkra daga í verslunum séu orðnar hættulegar og sé þeirra neytt hljótist af þær skelfílegu af- leiðingar sem hún lýsir. Margrét gengur út frá því að grænar kartöfl- ur innihaldi mikið af GLA og talar jafnvel um „græna eiturefnið sólan- ín“. Þetta er ekki rétt. Kartaflan er stöngulhnýði. Ef ljós skín á hana myndar hún blaðgrænu (klórófyl). Þetta græna litarefni er það sama og er í öllu grænmeti og skaðlaust neytendum. Hins vegar getur ljós einnig örvað aukningu á glykóalkalóíðum. Þessir tveir efna- ferlar eru óháðir hvor öðrum. Sum afbrigði geta orðið græn án þess að aukning verði á GLA og eins getur orðið aukning á GLA án þess að kartaflan verði græn. Annar þáttur sem vitað er að getur örvað GLA-myndun er sköddun. Um aðra þætti eru mótsagnarkenndar niður- stöður. Magn glykóalkalóíða í kartöflu- afbrigðum er arfbundinn eiginleiki. Við nútíma kynbótastarf er miðað við í nýjum afbrigðum að magn GÍA fari ekki yfír 200 mg í hveiju kg. Ekki er ólíkiegt að reynt verði að lækka þessi mörk í framtíðinni. Gæta verður varúðar þegar eigin- leikar eins og frostþol og mótstaða gegn skaðvöldum eru sóttir til villtra kartöflutegunda því hátt GLA-magn getur fylgt með. Þetta gerðist með bandaríska afbrigðið Lenape sem taka varð af markaði vegna GLA, en magn þessara efna lá á milii 186 og 354 mg/kg. Til þess að vernda neytendur gegn of háu GLA-magni verða heilbrigðisyfirvöld að meta hvort hér séu á markaði einhver þau afbrigði sem mynda of mikið af þessum efnasamböndum og taka þau jafnvel af markaði. Slík af- brigði gætu við grænkun og sködd- un farið yfir viðmiðunarmörk. Ég get upplýst að síðastliðna tvo vetur hefur magn glykóalkalóíða verið mælt í íslenskum kartöflum og verða niðurstöður birtar í vetur. I engu sýnanna fór magnið yfir þau hættumörk sem miðað er við, það er 200 mg/kg. Ég vil þó taka undir gagnrýni Margrétar vegna grænna kartaflna. Kartöflur eiga ekki að vera grænar. Sérstaklega ber að varast að sól skíni á þær. Ef kartaflan á að kom- ast til neytandans án þess að grænka verða allir að leggjast á eitt. Algengast er að þær grænki eftir þvott og pökkun í plastpoka og mjög algengt er að sjá grænar bökunarkartöflur í verslunum. Kart- afla sem verður græn í garðinum er yfirleitt dökkgræn á afmörkuðu svæði en kartafla sem grænkar eft- ir upptöku hefur daufgræna slikju yfir minnst hálfa kartöfluna. Litaðir plastpokar geta eitthvað dregið úr ljósinu en koma vart í veg fyrir grænkun. Ef velja á lit á plastpoka sem síst veldur grænkun þá 6r það grænn litur. Græni liturinn er sá hluti litrófsins sem síst örvar blað- grænumyndun. Framleiðendur og pökkunaraðilar eiga að tína grænar kartöflur úr við rögun. Pökkunarað- ilar eiga að sjá til þess að kartöflurn- ar séu sem mest i myrkri meðan þær stoppa við hjá þeim. Verslanir verða að sjá til þess að varan stoppi þar stutt við og meðan hún er þar sé sem minnst lýsing á kartöflunum. Einstaka verslanir hafa kartöflumar í dimmum kössum sem viðskiptavin- ir taka kartöflumar úr. Það gildir um kartöfluna sem önnur matvæli að neyti maður skemmdra matvæla getur það verið hættulegt heilsu manna. Af eitrun- artilfellum má m.a. nefna þegar drengir á heimavistarskóla í Eng- landi fengu í upphafi haustannar 1978 kartöflur sem legið höfðu frá því um vorið og búið var að dæma ónýtar. Einnig má nefna tilfelli frá Kýpur árið 1933 þegar menn lögðu sér til munns kartöfluspírur og blöð sem grænmeti. Eitt alvarlegasta til- fellið er frá N-Kóreu frá því 1952-53 þegar fjöldi manns hafði ekkert að borða nema skemmdar kartöflur. í flestum tilvikanna hefur vannært fólk lagt sér til munns mikið af kartöflum með háu glýkó- alkalóíð-innihaldi, kartöflum sem jafnvel hafa legið lengi í sólskini. Þetta eru aðstæður sem ekki er hægt að líkja við þær sem við búum við. Dökkgrænar kartöflur eiga menn ekki að borða. Daufgrænar kartöflur ættu menn að flysja og borða án hýðis. .Ég vona að þessar upplýsingar bæti að einhveiju leyti þann skaða sem ég óttast að grein Margrétar hafí valdið. Kartaflan er næringar- rík matjurt og efnasamsetning hennar fellur vel að nútíma mann- eldismarkmiðum. Höfundur er sérfræðingur Rannsóknastofnunar landbúnaðnrins í plöntusjúkdómum. NOTUM GROFMYNSTRUÐ VETRARDEKK. HÖGUM AKSTRI EFTIR AÐSTÆÐUM GATNAMÁLASTJÓRI HRH Héraðsfundur Reykjavíkurprófastsdæmis vestra Kirkjan sinnir atvinnulausum Á HERAÐSFUNDI Reykjavíkurprófastsdæmis vestra var vakin athygli á þeim vanda sem atvinnuleýsi veldur á heimilum og í lífi einstaklinga. Það er hlutverk kirkjunnar að taka á því máli með sálusorgun og leiðsögn. Héraðsfundur vill líka vara við þeirri þróun sem verður með sunnudagsopnun verslana og þjónustustaða.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.