Morgunblaðið - 13.10.1992, Síða 16

Morgunblaðið - 13.10.1992, Síða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. OKTÓBER 1992 Sandkorn til sólar III. Grein Bókmenntir Jenna Jensdóttir Á Ibby-ráðstefnunni í Berlín reyndist býsna erfitt og stundum næsta ógerlegt að hlusta á þýð- ingu (á ensku) gegnum heymar- tæki. En það er annars í raun undursamlegt hve umhverfí, hreyfíngar og persónugerð flytj- enda leggjast á eitt með að koma orðinu til skila. Bótin var líka sú að þeir sem sönnuðu að þyrftu að nýta sér það, fengu útdrætti úr fyrirlestrunum hjá „Pressunni". Próf dr. Gundel Mattenklott, Berlín, sagði að bamabókin birti ekki lengur neinn sæluheim, held- ur legði áherslu á það sem ungur lesandi hlyti að rekast á í vem- leikanum s.s. aðskilnað, einmana- kennd, sjúkdóma og dauða. Ekki til þess að undirstrika eymdina, heldur til að hjálpa bömunum til að skilja betur sig sjálf — tilfínn- ingaflækjur og þjáningar. Sumir höfundar gripu til þess að nota draumsýn og hugmynda- flug — gefa sögunum ytra raunsæi til að milda fyrir börnunum þær kröfur sem veruleikinn gerir til þeirra. Nútímabamabækur endur- spegli allar breytingar á bemsku og æskuskeiði. Einkum beinist það að þremur mikilvægum atriðum: í fyrsta lagi: Upplausn hefð- bundins fyölskyldulífs sem skapað- ist af gjörbreyttu föðurhlutverki. Annað: Eymdin í þriðja heimin- um og víðar leiddi til fólksflótta og flutninga, þar sem fjöldi bama kynntist gjörólíkum menningar- svæðum. í þriðja lagi: Hlutverk Ijölmiðla að hjálpa bömum til að sjá og heyra það sem þeim var áður óþekkt, um leið og hæfni þeirra til að skilja sinn eiginn reynslu- heim er mjög takmörkuð. Pólverjinn dr. Piotr Olszowka gerði einræði að umtalsefni. Það væri ekki blóðugt fyrr en risið væri gegn því. Helsta einkenni þess væri að þeir sem ekki reyna að veijast því verða einnig fóm- arlömb. í §óra áratugi hafí ein- ræði í Póllandi verið frábrugðið I B BY BERLIN 19 9 2 því sem var í öðrum Austan- tjaldslöndum. „Sá sem ekki er á móti okkur er með okkur.“. Þetta skapaði skerðingu á tjáningarfrelsi og varð til þess að rithöfundar og aðrir listamenn leituðu nýrra leiða. Margir rithöfundar völdu því að skrifa fyrir böm og listamenn að myndskreyta bamabækur og veggspjöld. í þessum listaverkum og bókum gátu höfundar flutt börnum og foreldrum mikilvægan boðskap frelsis og mannúðar. í orðinu og myndlistinni í bama- bókum og á veggspjöldum gat fólkið fundið miskunn og siðferði- legt sjálfstæði, fjarlægt því sem pólski áróðurinn stóð fyrir. Þessi boðskapur gerði líf án haturs mögulegt. Þannig hjálpuðu lista- menn til þess að andi frelsis og sjálfsstjómar lifði gegnum tvær kynslóðir. Dr. Pawel Fraenkel frá Moskvu talaði um bamabókmenntir í Aust- ur-Evrópu á umrótatímum í leit að nýrri sjálfsmynd. Hann gerði m.a. að ræðuefni afturhvarf til mannúðar. Taldi rússnesku þjóð- ina vera að fást við bráð vanda- mál varðandi félagslegar, efna- hagslegar og vitsmunalegar breyt- ingar. Sagði bókmenntimar gegna þar mikilvægu hlutverki í pólitísk- um og hugmyndalegum tilgangi — og hefðu raunar gegnt því síðustu þijár aldir. En nú fyndu rithöfund- ar sig samt í sömu aðstöðu og físk- ur sem einhver hefur kastað á ströndina. Mikil lömun væri í allri listsköpun og útgáfu. Hveijum væri um að kenna? Hvað væri hægt að gera til þess að rithöfund- um tækist að bjarga sjálfum sér og bókmenntunum? Eitt væri ljóst að allt hið besta yrði að gera fyrir bömin í þessari leit að nýrri sjálfs- mynd í rússnesku samfélagi. Dr. Emer O’Sullivan frá Frank- furt spurði: „Hefur Gosi ítalskt vegabréf?“ Sagði að sígildar bamabókmenntir væru hugsaðar og umtalaðar eins og þær væru allar skrifaðar á sama tungumáli. í þeim fælist alþjóðleg menning bemskunnar sem ætti sér engin landamæri. Þeirri staðreynd, að hver bók er afrakstur ákveðinnar menningar á ákveðnum tíma og náði alþjóðlegri viðurkenningu, er horft fram hjá. í fyrirlestrinum vom bomar fram spumingar um sérstakar þjóðlegar og alþjóðlegar hliðar sígildra bamabóka og var þar tekinn Gosi og aðrar úr- valsbækur til þess að skyggnast í og um leið rætt um menningarlegt ferli sem á sér stað við fram- leiðslu og alþjóðlegar umbreyting- ar á slíkum bókmenntum. Hvað var það sem gerði bók kleift að komast á heimsmarkað og verða sígild? Á hvaða hátt færa alþjóð- legar bókmenntir menningarlegan upprana sinn til annarra þjóða og gera hann einnig að ímynd þeirra? Að hvaða marki eyðir þýðing bóka yfír á önnur tungumál sérstökum eiginleikum í upprana textans við ferlið í að staðfæra? Prof. dr. Elke Liebs frá Oregon, USA gerði að ræðuefni: Að gera tilfinningar lýsanlegar og þann lærdóm er draga má af bamabók- um félagslega og tilfínningalega. „Ég hugsa, því ég er til.“ Allir Hikle Heyduck-Huth, 1991. þekkja þessa setningu Descartes, sem hefur unnið að skilningi um sjálfíð í manninum, kenning hans er þekkt í Frakklandi og víðar í Evrópu. Kannski vissu hinir fomu Grikkir betur hve mikið maðurinn er öðruvísi en aðrar verar. Fyrir Aristoteles var það eiginleiki að geta brosað og það undirstrikaði sérstaka virðingu fyrir mannkyni. Að brosa var fremur að sýna til- fínningu en hugsun. Freud og fjöldi annarra rithöf- unda um aldamótin kenndu á sínu sérstaka tungumáli að einstakling- ur getur orðið sjúkur ef hann fínn- ur ekki rétta leið til að tjá tilfinn- ingar sínar. Það sem særir tilfínn- ingar djúpt getur orsakað sjúkdóm og skilningsleysi annarra á tilfínn- ingum einstaídings og getur or- sakað langvarandi sjúkdóma. Þeir hópar sem mest eiga á hættu að mæta skilningsleysi era böm og unglingar. Þótt allir læri ósjálfrátt að tala, þarf að kenna tungumál tilfínninganna sér, eink- Eva Natus-Salamoun, 1988. um nú á tímum þegar getan til að hugsa rökrétt er mjög mikil- vægur þáttur í þroska og félags- legri samkennd barna. Bama- og unglingabækur munu ávallt endurspegla viðhorf foreldra og uppalenda hverrar kynslóðar gagnvart tilfínningum. Þessi til- hneiging styrktist mjög á sínum tíma í verkum höfunda eins og Strindbergs, Ibsens og margra annarra aldamótahöfunda, sem vöktu með skrifum sínum nýja forvitni um tilfínningalíf mannsins og allt er laut að þekkingu hans á sjálfum sér. Því era vandaðar tjáskiptaleiðir í textum fyrir börn og unglinga mismunandi þjóða mikilvægt tæki til þess að þau fái breytt Descartes-setningunni þannig: „Ég fínn til þess vegna er ég.“ Leiðrétting: í II. grein (2. okt. sl.) misritað- ist nafn Jobe forseta Ibby og stóð írak í stað íran. Hvaða JúKa? Leiklist 'O INNLENT Súsanna Svavarsdóttir Alþýðuleikhúsið — Tjarnarbæ. Fröken Julie. Höfundur: August Strindberg. Þýðing: Einar Bragi. Leikstjórn: Sigrún Valbergsdótt- ir. Leikmynd og búningar: Gerla. Tónlistarumsjón: Wilma Young. Lýsing: Árni Baldvinsson Fröken Julie, unga greifadóttirin, alin upp af móður af alþýðustétt sem snýr kynhlutverkunum við; kennir dóttur sinni að hirða skepn- ur, moka flór og slátra dýram, og STRIKAMERKING 5 634S6? 890108 ÞÞfEæÐðööAá 9QÉéí t't'SaÐ&OoAA Framleiðendur, heildsalar og þeir sem beðið hafa eftir þessu tækifæri. Við kynnum í húsnæði okkar að Skipholti 33, dagana 12. og 13. október, nk. nýja gerð af prenturum fyrir strikamerki. • Hóflegt verð • Sérmerki (logo) • íslensk leturgerð • Hagkvæmni og hagræðing • Prentar margar útfærslur og gerðir af merkjum (EAN-8, EAN-13, UPC, Code 39, Code 93,Code 128, Codebar ofl.) • Samþykkt af Iðntæknistofnun íslands. OTTO B. ARNAR HF. Skipholti 33 • Símar: 624631,624699 föður sem vill að dóttirin læri kven- leg gildi. Julie er fórnarlambið í valdabaráttu foreldranna — þar sem faðirinn sigraði og móðirin veiktist — og dóttirin er klofín og öryggis- laus. Hún er alin upp til að verða húsbóndi (af móður) í samfélagi sem lítur á konuna sem óæðri, hún segist hata karlmenn en er í raun- inni vanmáttug gagnvart þeim. Og þótt hún sé hafín yfir karlmenn af alþýðustétt, fellur hún niður fyrir þá ef hún sefur hjá þeim og það sannreynir Julie með þjóni föður síns, Jean. Strindberg er vissulega að fjalla um stéttamismun og kynjamismun í verki sínu um fröken Julie og dramatískar afleiðingar þess að „stíga niður“ úr stétt sinni og yfír mörkin í kynjahlutverki sínu. Sam- kvæmt Strindberg virðist það leiða til geðveiki og eða dauða fyrir kon- una, fremur en að valdbeiting eigin- mannsins komi þar við sögu. „Frök- en Julie“ fjallar því um efni sem er okkur æði fjarri í dag, kannski einkum og sér í lagi hér á íslandi: Hvað með það þótt 25 ára gömul kona sofí hjá þjóni föður síns? Þegar Jean lýsir fyrirlitningu sinni á Julie, vegna þess að hún hafi boðið sig, er það bara hlægi- legt, vegna þess að Julie vildi sofa hjá honum og hún tók það sem hún vildi. Það hallærislega við allt sam- an er svo að hún skuli gangast inn Jórunn Sigurðardóttir, Edda Arnljótsdóttir og Valgeir Skagfjörð í Fröken Julie á að hafa sett niður. En Fröken Julie er ekki nútíma- verk, heldur klassískt drama og það ber að skoða verkið sem slíkt. Til að svo megi vera, þarf ákaflega sterkan leikhóp, sem vekur upp hjá manni samkennd með Julie, leik- soppi foreldra sinna og síðan leik- soppi Jeans og Kristínar (elda- busku). En því miður, þá ræður leikhópur Alþýðuleikhússins ekkert við það verkefni að stíga yfír ianda- mærin sem skilja að siðferðismat verksins og siðferðismat þess sam- félags sem áhorfandinn býr í. Hann nær ekki heldur að gera kynjamis- muninn trúverðugan og sýningin er alveg steindauð. Ég held að sýning Alþýðuleik- hússins sé mesta leikstjómar „fíaskó“ sem ég hef séð á seinni 820 FERMETRAR Til sölu er nýtt, vandað iðnaðarhúsnæði. Húsnæðið er nú tilbúið til afhendingar. Áhvílandi eru hagstæð langtímalán til 15 ára, afborgunarlaus í 2 ár. Söluverð 26,9 millj. Útborgun 4,9 millj. Nánari upplýsingar í síma 812300. áram. Það er allsendis óljóst hvar áherslupunkturinn í sýningunni liggur. Það er engin dramatísk spenna í henni, heldur er allt drifið af í einum hvínandi hvelli. Fröken Julie er eins og hávær, leiðinlegur krakki, en ekki kona sem er að springa úr innri togstreitu. Jean er fúll og leiðinlegur í stað þess að vera slægur og grimmur. í sýning- unni er enginn spenna á milli þeirra; engin erótík — enginn snertiflötur. Svo væflast Kristín eldabuska þarna á milli þeirra og er alveg jafn ótrúverðug í hneykslan sinni og hefnd. Með hlutverk Julie fer Edda Arn- ljótsdóttir og þykir mér illa farið með efnilega leikkonu hér. Radd- beiting hennar er of há, svipbrigði svo stór að nægt hefðu til að leika úti á miðjum fótboltavelli; tilfinn- ingasemi Julie öll svo yfirdrifin að hún verður leiðinleg og manni var alveg sama um hana. Jean er leikinn af Valgeiri Skag- fyörð. Hann er svo laus við kyn- þokka að það er óskiljanlegt að Julie hafí minnsta áhuga á honum. Þótt hann sé dökkhærður og dökk- eygur „sjarmör,“ er hann óttalegur drumbur, vantar alveg þetta um- komulausa en ögrandi augnaráð og það er ekkert hættulegt í fari hans eða annað sem mundi gera hann ómótstæðilegan. Textameðferð Valgeirs er afleit; áherslur eins og

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.