Morgunblaðið - 09.06.1988, Blaðsíða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, VTOSOPn/JHVINNULÍF FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 1988
Gjaldeyrismál
Voru gjaldeyriskaup
bankanna eðlileg?
Umræða um hamstur bankanna á gjaldeyri virðist á misskilningi byggð og að
mati margra bankamanna ætti fremur að beina gagnrýni að því hvernig stjórn-
völd stóðu að málum fyrir gengisfellinguna
GJALDEYRISFLÓÐIÐ — KAUP viðskiptabankanna á
gjaldeyri dagana fyrir gengisfellinguna á dögunum hafa hlotið mikla
gagnrýni. í skýrslu Seðlabankans um málið eru þessi kaup hins vegar
talin eðlileg þar sem bankarnir þurftu að búa sig undir aukna gjaldeyr-
issölu sem ekki varð síðan af vegna lokunar gjaldeyrismarkaða. Enn-
fremur er bent á að heildargjaldeyrisjöfnuður bankanna versnaði um
tæpar 100 milljónir á tímabilinu frá 29. apríl til 17. maí.
eftir Kristin Briem
ATBURÐIR sem áttu sér stað
kringum gengisfellinguna dag-
ana 6-ll.maí munu seint líða
landsmönnum úr minni. Mikið
gjaldeyrisútstreymi úr Seðla-
bankanum og eftirspurn eftir
gjaldeyri þriðjudaginn 10. maíog-
„svarta miðvikudaginn" varð til
þess að bankastjórn Seðlabankans
tók þá ákvörðun í samráði við
ríkisstjómina að fella niður geng-
isskráningu föstudaginn 13. maí.
Nokkrir þættir í þessu máli hafa
orðið tilefni til gagnrýni á Seðla-
banka, sljómvöld og bankana sjálfa.
Það er í fyrsta lagi hvemig einstak-
ir stjóramálamenn kyntu undir spá-
kaupmennsku meðal einstaklinga og
fyrirtækja á undangengnum vikum.
í öðm lagi virðist hin mikla eftir-
spum eftir gjaldeyri — sem segja
má að hafi hafíst um það leyti sem
alþingi var slitið — hafa komið ráða-
mönnum í opna skjöldu. í þriðja lagi
hefur þáttur bankanna einnig verið
umtalaður og þeim legið á hálsi fyr-
ir að hafa misnotað aðstöðu sína til
að hagnast á gengisfellingunni. Loks
hefur nokkur gagnrýni beinst að
Seðlabankanum fyrir aðgerðarleysi
og hversu seint upplýsingar lágu
fyrir um hlut einstakra bankastofn-
ana í þeim viðskiptum sem áttu sér
stað á þessum dögum.
Jólaös í bönkunum
Þegar líða tók á þriðjudaginn 10.
maí varð vart við mjög vaxandi eftir-
spum eftir gjaldeyri en þennan dag
staðfesti Seðlabankinn pantanir fyrir
1201 milljón króna. Óvenju mikil
gjaldeyrissala á mánudeginum og í
vikunni á undan virðist hafa hrundið
af stað þessu mikla gjaldeyrisút-
streymi. Þetta er tæpur helmingur
af þeim gjaldeyri sem Seðlabankinn
seldi til viðskiptabankanna á §órum
dögum en sú upphæð nam samtals
2487 milljónum. Þar af var innifalin
endumýjum tveggja lána alls að §ár-
hæð 370 milljónir. Til samanburðar
má geta þess að venjuleg sala í apríl
mánuði var 330 milljónir á dag og
því varð ekki hjá þvi komist að
stöðva gjaldeyrissölu að því að talið
var.
Það er líklega engin tilviljun að
gjaldeyrisstreymið hófst fyrir alvöru
þennan dag sem var lokadagur
þingsins. Almennt hafði verið gert
ráð fyrir gengisfellingunni eftir
þinglok enda höfðu háværar kröfur
um hana margsinnis komið fram frá
talsmönnum fiskvinnslunnar. Þess
utan höfðu stjómmálamenn og for-
svarsmenn í atvinnulífinu margoft
rætt um þörfina fyrir gengisfellingu.
Sá orðrómur hafði gengið Qöllunum
hærra í viðskiptalífinu að gengis-
fellingin yrði á milli 10-15. maí eftir
að þingið færi heim og áður en Þor-
steinn Pálsson færi til Banda-
ríkjanna. Reyndar gekk einnig sá
orðrómur að gengisfellingin hefði
verið ákveðin seinna eða um mán-
aðamótin og er vitað um dæmi þess
að stór fyrirtæki hafi treyst á þetta
og ekki haft sig í frammi í gjaldeyri-
skapphlaupinu.
A fundi að morgni þriðjudagsins
í Samstarfsnefnd um gjaldeyrismál
kom fram að hálfgerð jólaös væri
að myndast í bönkunum. Seðlabank-
inn virðist þó ekki hafa vitað hvað
var í uppsiglingu. Á hádegisfundi í
bankaráðinu á þriðjudeginum gerði
Þröstur ólafsson fyrirspum um kaup
og sölu gjaldeyris. Þröstur sagði í
samtali við viðskiptablaðið að for-
maður bankastjómar hefði á fundin-
um svarað því til að kaup á gjald-
eyri hefðu verið allmikil að undan-
fömu en ekki verulega stór. „Þetta
virðist hafa skollið jrfír strax eftir
hádegið eða að ekki hafí legið fyrir
upplýsingar um viðskiptin um morg-
uninn." Aðspurður um málið í heild
sinni sagði Þröstur sér virðast að
hér hafí verið um samantekin ráð
að ræða þvi allir hefðu farið af stað
í einu. Munstrið væri allt öðmvísi
heldur en sést hefði undanfarin ár.
„Hér áður skapaðist stígandi í gjald-
eyrissölunni og þetta hafði langan
aðdraganda. Þama gerist þetta á
einum og hálfum degi,“ sagði Þröst-
ur Ólafsson.
Að öðra leyti virðist vera ógerlegt
að fá upplýsingar um þau samskipti
sem áttu sér stað milli viðskiptaráðu-
neytis og Seðlabanka þá daga sem
gjaldeyrisflóðið stóð yfir.
Ekki óeðlileg
gjaldeyriskaup
Bankamir hafa að litlu leyti svar-
að gagnrýni sem fram hefur komið
um að þeir hafí misnotað aðstöðu
sína sem er rakið til þess að um-
framkaup þeirra námu rúmum ein-
um milljarði. Gengishagnaður þeirra
af þessum kaupum er talinn nema
allt að 100 milljónir en ljóst er að
gengishagnaður þeirra í heild var
vel á annað hundrað milljónir. Sund-
urliðaðar tölur um gjaldeyrisvið-
skipti einstakra banka samkvæmt
heimildum blaðsins um kaup á gjald-
eyri frá Seðlabanka á tímabilinu
6-11. maí vora þannig að Lands-
banki keypti fyrir rúmar 850 milljón-
ir króna, Búnaðarbankinn 625 millj-
ónir, Útvegsbankinn 500 milljónir,
Iðnaðarbankinn 444 milljónir, Sam-
vinnubankinn 55 milljónir og aðrir
bankar og sparisjóðir fyrir 37 millj-
ónir. Ýmir hafa haft á orði að hlutur
Iðnaðarbankans sé óeðlilega stór en
eins og fram hefur komið í yfirlýs-
ingu frá bankanum var ein milli-
færsla af reikningi Iðnaðarbankans
hjá Seðiabankanum til erlends banka
um 200 milljónir króna. Þá kemur
fram að staða á gjaldeyrisjöfnuði
Iðnaðarbankans var aðeins rúmar
30 milljónir að kvöldi 11. maí.
í sambandi við gjaldeyriskaup
bankanna almennt þarf að taka til-
lit til þess að þeir höguðu kaupum
sínum á gjaldeyri í samræmi við þá
miklií eftirspum sem skapaðist fyrir
gengisfellinguna. í bréfí Seðlabank-
ans til Jóns Sigurðssonar, viðskipta-
ráðherra, segir um þetta: „Sam-
kvæmt framanskráðu er Ijóst að
kaup viðskiptabanka og sparisjóða á
gjaldeyri umfram sölu á þessu tíma-
bili námu 1010 mkr. Það er skoðun
bankastjómar Seðlabankans að mið-
Þessi markaðsvísir geymir ná-
kvæmar upplýsingar um fyrirtæki
á íslandi, Færeyjum og Grænlandi.
Auk venjulegra upplýsinga um
heimilisfang, síma, telex, telefax
o.fl. er þar að fínna upplýsingar um
stjómendur, ijölda starfsmanna,
hlutafé, veltu. Síðast en ekki sízt
er starfsemi viðkomandi fyrirtækja
lýst á allt að 7 tungumálum, ef
fyrirtækin óska þess.
Allar upplýsingar í markaðsvís-
inum era geymdar í gagnabönkum
Kompass. Upplýsingamar eru aldr-
ei eldri en árs gamlar og byggja á
persónulegum heimsóknum mark-
aðsfulltrúa Kompass { viðkomandi
fyrirtæki.
í markaðsvísinum era orðalyklar
á fímm tungumálum yfír 25.000
að við þær óvissuaðstæður sem
skapast höfðu hafi ekki verið um
óeðlileg gjaldeyriskaup bankanna að
ræða. Eðlilegt var að viðskiptabank-
amir teldu sig þurfa að búa sig
undir veralega gjaldeyrissölu næstu
daga sem ekki varð síðan af þar sem
gengisskráning var felld niður.
Framanskráðu til staðfestingar skal
þess getið að heildargjaldeyrisjöfn-
uður viðskiptabankanna hinn 29.
apríl 1988 var 1343 mkr. en hinn
17. maí 1244 milljónir. Hafði versn-
að um 99 mkr. á tímabilinu."
Þetta segir þó ekki alla söguna
því gjaldeyrigöfnuður sumra bank-
anna versnaði en annarra batnaði á
þessum tíma eins og segir í fréttatil-
kynningu viðskiptaráðuneytisins.
Umræða um gjaldeyrisviðskiptin
hefur að litlu leyti beinst að upplýs-
ingum um gjaldeyrisjöfnuð bank-
anna. Þeir þurfa samkvæmt reglum
Seðlabankans að vera með jákvæðan
gjaldeyrisjöfnuð og er t.d. ljóst að
ríkisbankamir eiga að jafnaði nokk-
ur hundrað milljónir af gjaldeyri
hvor um sig til að mæta eftirspum.
Bankar hljóta því að öðra jöfnu að
fá gengishagnað af sínum gjaldeyr-
isforða þegar gengisfellingar eiga
sér stað. Slíkur forði hér á landi er
nauðsynlegur því viðskiptamenn
þurfa ekki að panta gjaldeyri með
dags fyrirvara, þegar um stærri
pantanir er að ræða, heldur er nóg
að framvísa innheimtukröfum til að
fá gjaldeyri afgreiddan samdægurs.
Tap vegna fastgengisstefnu
Tryggvi Pálsson, bankastjóri
Verslunarbankans, sagði í samtali
við viðskiptablaðið að samkvæmt
opinberam upplýsingum Seðlabank-
ans hafí gjaldeyrisútstreymið verið
300 milljónum krónum minna en
áður hafi komið fram. Engu að síður
hafí gjaldeyrissalan verið þreföld
venjuleg sala og strax séð að eftir-
spum viðskiptamanna með gjaldeyri
myndi haldast næstu daga. „Gjald-
vöra- og þjónustuheiti, það er á
íslenzku, dönsku, ensku, þýzku og
frönsku. í framleiðslu- og þjónustu-
skrá bókarinnar era þessi 25.000
vöra- og þjónustuheiti síðan ná-
kvæmlega flokkuð í um það bil
1000 vöraflokka samkvæmt eðli
vörannar eða þjónustunnar.
Þau fyrirtæki, sem selja þjón-
ustuna, era jafnframt greinilega
merkt í svokölluðu Kompass-
punktakerfi markaðsvísisins, en það
gefur til kynna, hvort hvert ein-
stakt fyrirtæki framleiðir viðkom-
andi vöra, hefur vörana í heildsölu,
í umboðssölu eða dreifír henni á
annan hátt. Fyrirtækjamerki og
vörumerki eru þama birt í all stóru
formi.
Áformað er, að markaðsvísir
Markaðsupplýsingar
Fyrsti Markaðsvísir
Kompass koniiim út
- Nær yfir ísland, Grænland og Færeyjar
ÚT er kominn fyrsti markaðsvísir Kompass fyrir ísland, Grænland
og Færeyjar. Bók þessi er um 1200 bls. og skiptist í þrjá megin-
hluta, atriðisorðaskrá, framleiðslu- og þjónustuskrá og fyrirtækja-
skrá. Nú eru Kompass-fyrirtæki rekin í 19 löndum Evrópu og 12
löndum utan Evrópu, en hvert Kompass fyrirtæki er rekið sem sjálf-
stætt fyrirtæki í náinni samvinnu við Kompass International.
eyri sem átti að hafa tiltækan á
mánudegi þurfti að panta á miðviku-
degi. Það hefur áður komið fyrir að
Seðlabankinn hafí neitað að afgreiða
gjaldeyri til viðskiptabankanna við
aðstæður sem þessar. Okkur er
uppálagt af Seðlabankanum að vera
ekki í skuld með gjaldeyri og þurft-
um að anna eftirspum. Bankarnir
fylgdu þeim reglum sem Seðlabank-
inn hefur sett og það má varpa fram
þeirri spumingu hvort það sé eðli-
legra að græða eða tapa. Ég tel að
bankamir hafí ekki verið með óeðli-
legar birgðir af gjaldeyri. Þeir era
að jafnaði með eignir í gjaldeyri
umfram skuldir og meðan gengið
var fast töpuðu þeir á degi hveij-
um,“ sagði Tryggvi Pálsson.
Bankamenn sem rætt var við tóku
yfirleitt í sama streng og bentu á
að bankamir hafi aukið gjaldeyr-
iskaup sín til að standa undir auknu
útstreymi en ekki til að hagnast.
Fram hefur komið að t.d. Búnaðar-
bankinn lenti í vandræðum í febrúar
þegar gengið var fellt um 6% —
varð uppiskroppa með gjaldeyri og
lenti í gengistapi.
Þörf á breyttum reglum
En hvaða lærdóm má draga af
því sem gerðist 9-11. maí í gjaldeyr-
ismálum. Viðskiptaráðherra hefur
lýst því yfír að breytinga sé þörf á
reglum um sölu gjaldeyris frá Seðla-
bankanum til viðskiptabankanna.
Nýlega áréttaði viðskiptaráðherra
þau tilmæii til Seðlabankans að
skýrslur um gjaldeyrisviðskipti yrðu
gerðar tíðar en nú er og að bankinn
taki ekki meiri gengisáhættu á sig
en nauðsynlegt er. Núverandi fyrir-
komulag á gjaldeyrissölu felur sem
kunnugt er í sér að miðað er við
gengisskráningu á þeim degi þegar
pöntun á sér stað en gjaldeyrir er
síðan afgreiddur tveim dögum síðar.
Hugmyndir um breytingar á þessu
kerfí era í þá átt að miða við gengj
á afhendingardegi fremur en pönt-
unardegi. Gallinn er hins vegar sá
að þar með myndu Islendingar
hverfa frá því fýrirkomulagi sem
ríkir hjá öðram vestrænum þjóðum
í viðskiptum með gjaldeyri. Hugsan-
lega gæti breytt fyrirkomulag slitið
úr samhengi gjaldeyrisviðskipti
bankanna heima og erlendis.
Viðmælendur blaðsins í banka
kerfínu töldu sumir aðdraganda
gengisfellingarinnar vera kjama
málsins. Meðan að jafnvel ráðherrar
og þingmenn boðuðu gengisfellingu
væri ekki óeðlilegt að einstaklingar
og fyrirtæki reyndu að ná í gjald-
eyri til að veija sig gengistapi. Svona
ráðstafanir þyrfti að gera leiftur-
snöggt með skömmum fyrirvara
þannig að ekki skapaðist ástand á
borð við það sem ríkti „svarta mið-
vikudaginn" og daginn fyrir.
MARKAÐSVISIR —
Bókin er um 1200 bls. og inn-
heldur ítarlegar upplýsingar um
fyrirtæki á lslandi, Grænlandi
og Færeyjum.
Kompass fyrir ísland, Færeyjar og
Grænland komi síðan út í febrúar
ár hvert hér á landi eins og annars
staðar.