Morgunblaðið - 24.12.1987, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. DESEMBER 1987
Þjóðsögurnar, ástand-
ið, draumur og veruleiki
SJónvarp
Arnaldur Indriðason
Tilbury. Sjónvarpskvikmynd
byggð á samnefndri sögu Þór-
arins Eldjárns. Leikstjórn,
klipping og handrit: Viðar
Víkingsson. Kvikmyndataka:.
Orn Sveinsson. Leikmynd:
Gunnar Baldursson. Tónlist:
Stefán S. Stefánsson. Förðun:
Ragna Fossberg.
Höfundur og stjórnandi dans-
atriða: Agnes Johansen.
Helstu hlutverk: Kristján
Franklín Magnús. Helga Bern-
hard, Karl Ágúst Úlfsson, Erla
Skúladóttir, Aðalsteinn Bergd-
al, Róbert Arnfinnsson.
„Tilbury", nýjasta sjónvarps-
kvikmynd ríkisstöðvarinnar, sem
sýnd verður mánudaginn 28. des-
ember, hefst eins og klassísk
þjóðfræðimynd úr safni sjónvarps-
ins með hinn gamalreynda
Magnús Bjamfreðsson í þular-
hlutverkinu. Það er inngangur að
rammgöldróttri sögu sem færir
kynjaskepnuna tilbera úr Þjóðsög-
um Jóns Ámasonar inní „ástand-
ið“ í höfuðstaðnum í byrjun
stríðsáranna þegar „Bretinn"
steig hér á land.
Astandið þarfnast engra skýr-
inga en Viðar Víkingsson, hand-
ritshöfundur og leikstjóri
myndarinnar, hefur ekki séð sér
annað fært en að skýra í sérstök-
um inngangi fyrir væntanlegum
áhorfendum hvað sú kynjaskepna
er, sem tilberi kallast. Jón Áma-
son segir nokkrar sögur af tilber-
um í þriðja bindi þjóðsagna sinna.
Þar kemur fram að áður fyrr þeg-
ar hungur og örbirgð réðu ríkjum
á íslandi gripu konur stundum til
sinna ráða til að safna smjöri til
heimilisins og gerðu sér tilbera
(eða snakka) sem svo er nefnt.
Til þess höfðu þær mannsrif sem
þær vöfðu um gráum flóka og
vökvuðu með messuvíni. Tilbe-
rann gat konan sent hvert sem
hún vildi en helst til að sjúga
annarra manna kýr. Að því búnu
sneri tilberinn aftur til hennar og
sagði: „Fullur beli mamma."
Sagði þá konan: „Láttu lossa son-
ur.“ Spúði hann þá smjöri og er
það kallað tilberasmjör. En tilber-
inn verður að fá næringu af
konunni og hana fær hann í gegn-
um spena innanlæris á henni, sem
hann sýgur. Kæmi einhver að til-
bera þegar hann var að sjúga kýr
fór hann heim og upp um kvið
fóstru sinnar og kreisti hana og
kvaldi til dauða. í einni þjóðsög-
unni segir að til að losna við
kvikindið verði að senda það inná
afrétt að týna lambaspörð í þijár
hrúgur og verður það þá aftur
að mannsrifí í ullarflóka.
Knstján Franklín Magnús I hlutverki sveitastráksms saklausa.
Þessi forni fjandi er sumsé ein
aðalpersóna sjónvarpsmyndarinn-
ar og sannarlega ein sú ókindar-
legasta sem komið hefur frá lista-
og skemmtideildinni. Myndin seg-
ir frá ungum sveitamanni (Kristj-
án Franklín Magnús) vestan frá
Ýsufirði, sem kemurtil Reykjavík-
ur sumarið 1940 til að æfa sig í
sundi og hafa uppá Guðrúnu nok-
kurri Innness (Helga Bemhard)
að beiðni föður hennar (Róbert
Amfinnsson), prófastsins í sveit-
inni. Um Guðrúnu ganga furðu-
legar sögur í Reykjavík, m.a. að
hún sé komin í ástandið með
mæjor Tilbury, hún þambar
messuvín í kirkjum og er með sár
á lærinu innanverðu. Sveitamað-
urinn, sem þekkti hana í æsku, á
að reyna að koma fyrir hana vit-
inu og senda hana til föðurhú-
sanna. En það er ekkert sem býr
hann undir það sem koma skal.
Viðar byggir „Tilbury" á sam-
nefndri smásögu eftir Þórarin
Eldjám, sem birtist í smásagna-
safninu „Ofsögum sagt“ árið
1981. Sagan og myndin eru giska
ólík þótt meginhugmyndin sé sú
sama. Saga Þórarins er ( endur-
minningaformi, skrifuð í gaman-
sömum tón eins og höfundurinn
er þekktur fyrir, en lesandanum
er látið eftir að ímynda sér sam-
skipti konunnar og tilberans og
útlit og hegðan kynjaskepnunnar
sjálfrar. Viðar er hins vegar
hvergi spar á lýsingar, vopnaður
kvikmyndavélinni, og lætur
ímyndunaraflinu ekkert eftir. Með
fjarska góðri hjálp Karls Ágúst
Ulfssonar í hlutverki tilberans og
förðunarmeistarans, Rögnu Foss-
berg, sem sá um tilberagervið,
kveikir hann líf í þjóðsagnakvik-
indinu með öllum sínum
smjörspýjum og viðbjóði.
En þetta er ekki bara saga um
tilbera. Það er engin tilviljun að
þegar Guðrún galdrar hann fram
er hann breskur mæjor sem
„skaffar betur en aðrir". Líkingin
er augljós; hverjir selja ekki „sálu
sína fyrir drasl og sælgæti" eins
og vinur sveitastráksins kemst að
orði. Inní söguna fléttast kynórar
saklausa sveitastráksins, sem
ekki er laust við að felli hug til
Guðrúnar og það má vel vera að
allt tilberastandið sé aðeins til í
koliinum á honum því frásögnin
er oft á mörkum draums og veru-
leika. ________________________________________________________
Viðar Víkingsson sagði í stuttu Tilberinn (Karl Ágúst) og Guðrún (Heíga Bernhard); þjóðsögurn-
spjalli að ástæðan fyrir því að ar settar saman við hemámsárin.
Breski herinn leggur undir sig Amarhól i sjónvarpsmyndinni „Tilbury“.
„Tilbury" hefði orðið fyrir valinu
þegar farið var að huga að sjón-
varpsmynd hefði verið sú
„skemmtilega hugmynd að blanda
saman þjóðsögunum og hemá-
msárunum. Það var aldrei ætlunin
að gera sögulega úttekt á tímabil-
inu, frekar að. lýsa hernámsárun-
um eins og þessi sveitamaður sér
þau“. Og seinna þegar talið barst
að lýsingu myndarinnar á hinum
subbulega tilbera, sem er líklega
meginástæðan fyrir því að myndin
er auglýst „ekki við hæfi ungra
bama“, sagði Viðar: „Ég taldi
enga ástæðu til að ritskoða þjóð-
sögumar — enginn ritskoðaði Jón
Árnason."
Þórarinn Eldjárn sagðist mjög
ánægður með myndina eftir að
hafa séð hana á forsýningu.
„Þetta er í fyrsta sinn sem ég sé
myndina en ég sá áður handritið
hans Viðars og mér finnst sagan
skila sér mjög vel. Myndin stendur
fyllilega sem sjálfstætt verk.
Sagan sjálf er í þannig formi
að hún litur ekki út fyrir að vera
vel fallin til kvikmyndunar; það
eru lítil sem engin samtöl í henni
heldur rekur sveitastrákurinn
endurminningar sínar. Viðar finn-
ur allt að aðra leið inni efnið. Mér
finnst það virka.“
Þær fáu leiknu sjónvarpsmynd-
ir sem ríkisstöðin gerir hafa þann
sið að koma til byggða yfir jóla-
hátíðina rétt eins og jólasveinarn-
ir. Það er í sjálfu sér ágætt, en
þær hafa líka þann sið að ögra
fólki, sem grípur heiftúðugt í blað
og blýant og sendir sjónvarpinu
skammir í gegnum lesendadálka
blaðanna fyrir að sýna þetta —
og það í miðju jólahaldinu.
Skemmst er að minnast umræðn-
anna um jólaleikritið i fyrra, eftir
Nínu Björk Árnadóttur í leikstjórn
Krístínar Jóhannesdóttur. Það má
kannski búast við nokkrum bréf-
um i þetta skipti lika.
Innkaupastofnun ríkisins:
Ranunasanmingur um kaup á
allt að 3.500 Apple tölvum
GERÐUR hefur verið rammasamningur milli Innkaupastof nunnar ríkis-
ins og Radíóbúðarinnar um kaup á allt að 3.500 Apple Macintosh tölvum
og tölvubúnaði. Samningurinn gildir til eins árs og er án skuldbind-
inga um kaup á ákveðnum fjölda
Ásgeir Jóhannesson, forstjóri Inn-
kaupastofnunar ríkisins, sagði að
samkvæmt samningnum byðist ríkis-
stofnunum, skólum, kennurum við
þá og bæjar- og sveitarfélögum tölv-
ur á mjög hagstæðu verði. Nú væri
verið að senda út upplýsingar um
þetta til viðkomandi aðila og óljóst
væri um viðtökumar. Verð á tölvun-
um væri frá rúmum 16 þúsund
krónum og upp (um 66 þúsund krón-
ur. Ekki væri hægt að áætla hversu
háa fjárhæð samningurinn hljóðaði
upp á, það færi eftir viðtökunum og
hversu dýrar tölvur væru keyptar.
í fréttatilkynningu frá Radíóbúð-
inni segir um aðdraganda samnings-
ins að fyrir hálfu ári hafi hafist
námskeið á vegum menntamálaráðu-
neytisins og Háskóla íslands, sem
fjallaði um notkun tölva og gerð
námsgagna. Þáttakendur hafí verið
15 grunnskólakennarar frá fimm
skólum I Reykjavík, Hafnarfírði,
Kópavogi og Akranesi. Apple fyrir-
tækið hafi styrkt námsskeiðið með
tækjagjöf til áðurgreindra skóla og
fljótlega hafi komið í ljós að það
hafi tekist framar öllum vonum.
Raunar hafi útkoman verið svo fram-
úrskarandi að nú séu svipuð náms-
skeið ýmist hafín eða í bígerð á
hinum Norðurlöndunum. í framhaldi
Frá undirritum samnings Innkaupastofnunar og Radíóbúðarinnar,
Ásgeir Jóhannesson forstjóri Innkaupastofnunar og Grímur Laxdal
framkvæmdastjóri Radíóbúðarinnar takast í hendur.
af þessari jákvæðu niðurstöðu hafi slátt af tölvum og tölvubúnaði til
verið ákveðið að leita samninga við skóla og ríkisstofnanna.
Apple fyrirtækið um sérstakan af-