Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1983
„MÉR KOM
EKKI
sem er að degi til — við máltíðir
til dæmis, í leikhúsinu, í strætis-
vagni eða hvar sem er. Auk þess
hve bagalegt slíkt ástand getur
verið manni, getur slíkur ótíma-
bær svefnhöfgi að degi leitt til
skyndilegrar vöðvalömunar og
yfirliðs. Sú læknismeðferð, sem
veitt er við þessu ástandi, felst í
örvandi lyfjum gegn svefndrung-
anum og önnur lyf, sem gefin eru
til að koma í veg fyrir, að vöðva-
lömum hefjist.
Hrotur
Sp. Hvað er að segja um aðrar al-
gengar truflanir á svefni?
Sv. Sinadráttur í fótleggjum að
næturlagi, sem á læknamáli er
kallaður nocturnal myoclonus, er
afar algengt kvörtunarefni hjá
fólki. Langflestir verða þó ekki
varir við sinadráttinn og verða
ekki fyrir neinni teljandi svefn-
röskun af hans völdum; en svo eru
aðrir, sem eru sífellt plagaðir af
þessu og vakna þráfaldlega á
nóttunni af þeim óþægindum, sem
sinadrættinum fylgir. Meðferðin
gegn sinadrætti felst í lyfjagjöf,
sérstökum líkamsæfingum og
slökunaraðferðum áður en farið er
í rúmið. Það hefur gengið heldur
illa að koma í veg fyrir sinadrátt,
en það hefur hins vegar gengið
mun betur að hjálpa fólki við að
halda svefni, þótt það fái sina-
drátt.
Sp. Hvað veldur hrotum?
Sv. Hrotur eru skjálfti og skrölt í
veggjum efri hluta öndunarfær-
anna í svefni. í sjálfu sér eru hrot-
ur vitanlega ekki hættulegar, þótt
hvimleiðar séu; en þær geta hins
vegar verið fyrstu ummerki þess,
að apnoea sé tekin að myndast.
Aukinn líkamsþungi, notkun ró-
andi lyfja eða hvað annað, sem
valdið getur auknum þrengslum í
efri hluta öndunarfæranna, kann
svo að leiða til apnoeu — öndunar-
erfiðleika í svefni — hjá þeim,
sem eiga vanda til að hrjóta mjög
mikið.
Þá er ýmislegt, sem bendir til
þess, að langvarandi og mjög
miklar hrotur kunni að leiða til
breytinga á blóðþrýstingi og jafn-
vel truflana á starfsemi hjartans.
Læknar í Bologna á Ítalíu hafa
skýrt frá því, að þeim, sem eiga
vanda til að hrjóta ákaflega, sé
mun hættara við að fá of háan
blóðþrýsting en þeim sem sofi
hljótt og rótt.
Sp. Ættu menn að leita sér lækn-
ishjálpar við áköfum hrotum?
Sv. Nei, yfirleitt ættu menn ekki
að þurfa þess með, nema ef ákafar
hrotur séu farnar að hafa í för
með sér truflanir á eðlilegri starf-
semi lungnanna og valda óþæg-
indum fyrir hjarta.
Það er ekkert rangt eða óeðli-
legt við það, að reyna að fá fólk,
sem hrýtur mikið en er heilsu-
hraust, til þess að skipta um stell-
ingar þegar það sefur, til að fá það
til að hætta að hrjóta.
Ef breyttar stellingar í svefni —
eins og til dæmis að velta sér yfir
á hliðina eða liggja á kviðnum —
leiða til þess að menn hætti að
hrjóta, er það er í reynd viss
ábending um að mun síður sé hætt
við stíflumyndunum fyrir loft-
strauminn í öndunarfærum við-
komandi, heldur en í öndunar-
færum þess manns, sem hrýtur
jafn mikið og viðvarandi í hvaða
stellingum, sem hann sefur.
Hin ýmsu stig svefnsins
og eðlileg svefnlengd
Sp. Hvað er að segja um martröð?
Er hægt að koma í veg fyrir,
að fólk fái martröð í svefni?
Sv. Martröð, sem endurtekur sig
og menn verða fyrir aftur og aftur
og sífellt snýst um sömu skelfilegu
hluti, aðstæður og atburði, telst
venjulega merki þess, að um geð-
rænan eða sálrænan kvilla sé þeg-
ar að ræða. Hermönnum, sem tek-
ið hafa þátt í bardögum, hættir til
dæmis mjög til að fá martröð.
Fólki, sem þjáist af alvarlegri, við-
varandi martröð, er oftast gefið
lyf, sem kemur í veg fyrir hröðu
augnahreyfinguna í svefni, en það
er einmitt það stig svefnsins, sem
martröð getur gert vart við sig á.
Sp. Hvað er það nákvæmlega, sem
gerist, þegar maður sefur?
Sv. Svefn er okkur óhjákvæmilegt
hvíldarskeið á hverjum sólar-
hring. Þær athuganir, sem við
höfum gert á starfsemi heilans og
vöðvanna, svo og á hreyfingum
augnanna meðan sofið er, benda
mjög til þess, að svefninn sé afar
Wa lingar á heilahylgjum sofandi
sjúklings auúvcldar læknum
mjog a<) greina sjúkdóminn
nákvæmlega.
vel skipulagður frá náttúrunnar
hendi. Fyrst — þegar { stað eftir
að svefninn hefst — byrjar svefn-
skeið án hraðra augnahreyfinga,
sem á læknamáli kallast NREM-
svefn, og varir sá svefn í um það
bil 90 mínútur. Þá tekur við
10—20 mínútna svefnskeið með
hraðri augnahreyfingu, eða
REM-svefn, og eru vöðvarnir þá
lamaðir, en augun hreyfast með
miklum hraða, og hinn sofandi
dreymir mjög mikið. Því næst tek-
ur NREM-svefnskeiðið aftur við.
Þessi hringrás svefnskeiðanna
heldur áfram á 90 mínútna fresti
allan svefninn, fjórum til fimm
sinnum á nóttu.
Sp. Hve mikinn svefn þarf mað-
ur?
Sv. Lengd svefntíma hvers ein-
staklings er, að því er bezt verður
séð, stjórnað af vissum erfða-
fræðilegum þáttum, sem eru oft
sterk einkenni meðal ættmenna.
Sumt fólk sefur ekki nema fjóra
klukkutíma á sólarhring, en aðrir
sofa allt upp í ellefu klukkustund-
ir.
Áður en menn komast á fullorð-
insaldur, breytist hlutfallið milli
lengdar svefns og vöku smátt og
smátt. En þegar menn hafa náð
fullorðinsaldri, virðist skiptingin
milli svefns og vöku hins vegar
haldast óbreytt alla ævi. Lengd
svefntíma getur verið allmismun-
andi eftir einstaklingum, en al-
mennt séð kemur að meðaltali 8
klukkustunda svefn á móti 16
klukkustunda vöku.
Blundur um miðjan dag
Sp. En þarf ekki fólk minni svefn,
þegar það eldist?
Sv. Það álítum við ekki. Roskið
fólk sefur að vísu oft skemur en
það stafar sennilega ekki af því, að
það þarfnist minni svefns, heldur
af því, að það er orðið sýnu heilsu-
veilla og verður því fyrir marg-
víslegum truflunum á svefni.
Sp. Hver eru helztu merki þess, að
maður fái ekki nægan svefn?
Sv. Aðaleinkenni eru syfja að degi
til — menn finna fyrir erfiðleikum
á að sinna störfum sínum að degi
til. Á læknisstöðvum, sem fást við
truflanir á svefni, eru þessi ein-
kenni hið fyrsta sem tekið er til
athugunar: Er viðkomandi miður
sín á daginn? Það er þetta atriði,
sem gengið er út frá, þegar svo er
tekin ákvörðun um, hvort veita
eigi meðferð með lyfjum og öðrum
lækningaaðferðum eða ekki.
Þegar um er að ræða mjög ónóg-
an svefni, fara menn oft að missa
eftirtekt, verða sljóir, tala óskýr-
ar, verður hættara við slysum og
gera tíð mistök. Margt fólk finnur
fyrir óþægilegum sviða í augum,
og það verður venju fremur skap-
styggt, þegar það er vansvefta.
Þegar verst gegnir, er alveg
óhjákvæmilegt að viðkomandi
falli í svefn á daginn, og menn
verða oft fyrir svefn-köstum: Þeg-
ar þeir setjast niður, yfirbugar
svefninn þá á samri stundu, og
menn þurfa oft að berjast af
hörku til að halda sér vakandi.
Sp. Er nokkuð varið í að fá sér
blund um miðjan daginn?
Sv. í sumum þjóðlöndum tíðkast
almenn siesta — þ.e. reglubundin
svefnhvíld um hádaginn — og gef-
ur góða raun. En ef menn fara
yfirleitt að venja sig á að fá sér
blund að degi til, þá ætti að halda
þeim sið dagsdaglega, og alveg
sérstaklega ef mönnum hættir
orðið til svefnleysis.
Fólk heyrist oft kvarta yfir erf-
iðléikum með svefn á sunnudags-
kvöldum. Venjulega er þó ástæðan
sú, að menn fá sér aukalega blund
milli tvö og fimm síðdegis á
sunnudögum og geta svo engan
veginn sofnað á venjulegum
svefntíma um kvöldið. Þess vegna
held ég því fram, að reglubundnar
venjur séu heppilegastar í þessum
efnum.
Sp. Hvað um hina gömlu gullvægu
reglu „snemma í háttinn, árla
á ferli"?
Sv. Betri regla er „á reglubundn-
um tíma í háttinn og á reglu-
bundnum tíma á ferli“. Sumt fólk
heldur því fram, að það sé kvöld-
svæft að eðlisfari og aðrir segjast
vera afar morgunsvæfir. En sé
þetta fólk látið sofa alveg ótruflað
kemur í ljós, að svefn beggja þess-
ara hópa er afar áþekkur, næstum
því aiveg eins — aðeins á mismun-
andi tímum sólarhringsins. Hinir
kvöldsvæfu sofa alveg prýðilega
eftir að þeir sofna um tvöleytið á
næturnar og hinum morgunsvæfu
vegnar líka ágætlega, þegar þeir
sofna klukkan tíu á kvöldin og
vakna þá hressir og endurnærðir
eldsnemma morguns.
Sp. Hvers konar hjálpar getur
fólk vænzt, sem leitar sér
læknishjálpar við alvarlegum
truflunum á svefni?
Sv. Fyrsta skrefið er að fara í all-
mörg viðtöl hjá sérfræðingum —
til dæmis hjá sérfræðingi í
lungnasjúkdómum, til geðlæknis,
til háls-, nef- og eyrnasérfræðings
— allt eftir því hvers eðlis kvillinn
virðist vera. Þetta er gert til að fá
sem skýrasta og fyllsta sjúkdóms-
skýrslu af viðkomandi, svo unnt sé
að beita heppilegustu meðferðinni.
Sjúkdómsskýrslan er því næst at-
huguð gaumgæfilega og í því sam-
bandi er leitað ráða hjá t.d. tauga-
sérfræðingi, ef álitin er þörf á því.
Svo er tekin ákvörðun um, hvort
heppilegast sé að láta sjúklinginn
gangast undir nánari athugun í
sérstakri svefn-rannsóknarstofu.
Sp. Hvað felst í slíkri nánari
athugun?
Sv. Venjulegast er athugunin
fólgin í því, að sjúklingurinn er
látinn sofa í eina eða tvær nætur á
rannsóknarstofunni, þar sem
fylgzt er með öllu því, er lýtur að
svefni hans með ýmsum mæli-
tækjum. Mæliplötur eru festar við
enni sjúklingsins, sín hvoru megin
við augun, á brjóstið við hjartað
og undir hökuna. Þær bera svo boð
um heilabylgjur, augnahreyfing-
ar, starfsemi vöðvanna og hjart-
slátt meðan á svefninum stendur.
Þær tölu-upplýsingar, sem mæli-
tækin sýna frá svefntímanum, er
svo hægt að bera saman og ráða
nánar í með þeim niðurstöðum,
sem fást við svipaðar mælingar á
líkamsstarfseminni í vöku að degi
til.
Síðan er farið vandlega yfir þær
upplýsingar, sem safnað hefur
verið saman um ástand sjúklings-
ins og gerð sem nákvæmust sjúk-
dómsgreining. Þá er komið að
niðurstöðu um lækningaaðferð.
Sjúklingurinn hlýtur svo ýmist
læknismeðferð á því sjúkrahúsi,
þar sem athugunin fór fram eða
einfaldlega hjá heimilislækni sín-
um.
FRIED CHICKEN
FÆST ADEINS milli Hafnarfjarðar og Reykjavíkur
NYBVLAVEGI22 KÓPAVOGI S46085.