Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1983
ERSKINE
CALDWELL
að gekk ekki átakalaust fyrir
sig hjá Erskine Caldwell að
gerast rithöfundur. í sjö ár mátti
hann skrifa án þess einu sinni að
fá birta eftir sig sögu. Hann skrif-
aði í belg og biðu- og sendi sögur í
allar áttir, en alltaf fékk kall
handritin í hausinn aftur.
Það er stórmerkilegt, hversu
margar ástæður menn geta gefið
fyrir því að birta ekki sögu, segir
Caldwell.
En hann gafst ekki upp. Hann
tók að sér ýmis störf til að fram-
fleyta fjölskyldu sinni: hann var
dyravörður, mjólkurpóstur, bíl-
stjóri, kokkur, blaðamaður, þjónn,
lífvörður, bóksali, sjómaður og
margt fleira varð hann að taka sér
fyrir hendur þessi sjö ár sem eng-
inn vildi birta eftir hann sögu.
Ég hef gert margt fyrir reynslu-
sakir, segir Caldwell, en á þessum
árum neyddist ég til að gera hluti
sem ég hefði annars aldrei gert.
En öll reynsla, bæði góð og vond,
er rithöfundinum mikilvæg. Það
sem maður reynir býr með manni
og vaknar upp þegar maður þarf á
því að halda. En reynslan ein dug-
ar þó skammt þegar á fara að
setja saman sögu. Það verður að
finna reynslunni stað í ímyndun-
araflinu; maður verður að nota
ímyndunaraflið til að skapa líf á
bók, því hið eiginlega líf er svo
leiðigjarnt og hversdagslegt.
Loks á miðju ári 1929 tóku lítil
tímarit að birta sögur eftir Cald-
well. Og undir handleiðslu Max
Perkins varð Érskine Caldwell al-
vöru rithöfundur. Scribners gaf út
American Earth 1931 og Tobacco
Road 1932, en eftir það skildu leið-
ir.
Caldwell segir:
Mér þótti sárt að skilja við
Perkins. En það gerðist svo, að
það var kreppa í landinu og Tob-
acco Road seldist einungis í þús-
und eintökum og þeir hjá Scrib-
ners höfnuðu skáldsögu sem ég
kailaði Autumn Hill. Það var gott
með okkur Perkins og ég vildi ekki
fara frá honum en lét undan for-
tölum umboðsmanns míns og
færði mig til Viking Press.
Caldwell var 26 ára gamall, þeg-
ar honum barst einn daginn bréf
þar sem Maxwell Perkins bað
hann um smásögur til athugunar.
Það var í fyrsta sinn sem ég
hafði verið beðinn um slíkt, segir
Caldwell. Og bréf Perkins hleypti í
mig slíkum fídonskrafti að ég hef
aldrei, hvorki fyrr né síðar, skrif-
að jafn mikið á jafn skömmum
tíma. í þrjá mánuði skrifaði ég
nýja sögu á dag og sendi jafnóðum
til Max. Ég var uppfullur af
hugmyndum og eini vandinn var
að finna tíma til að koma þeim á
blað. Tuttugu og fjórar stundir í
sólarhring voru mér ekki nóg. Ég
hætti að trekkja upp heimilis-
klukkuna, en bara að hafa hana
fyrir augunum reyndist mér
óbærilegt, svo ég læsti hana inní
skáp. Jafnharðan og Max hafnaði
sögu, þá sendi ég hana til litlu
tímaritanna þar til hún fékkst
birt. Póstburðargjöld urðu stærri
liður í heimilisbókhaldinu en mat-
ur og sígarettur.
Loks kom að því að 3ja mánaða
barátta mín bar árangur. Ég fékk
bréf frá Max þar sem hann til-
kynnti mér, að hann hefði ákveðið
að birta eina sögu eftir mig í Scrib-
ners Magazine. En Max hafði ekki
gert upp við sig hvaða sögu hann
ætlaði að birta. Samkvæmt mínu
bókhaldi átti ég hjá honum fimm
sögur og ég varð skyndilega grip-
inn þeim ótta að honum myndi
ekki líka nein þeirra og ekki þirta
neina. Ég settist niður og á tveim-
ur nóttum og einum degi tókst
mér að klára þrjár nýjar sögur.
Svo valdi ég þrjár aðrar úr bunk-
anum á borðinu hjá mér, svo hann
hefði ellefu sögur að velja úr. En
ég sendi ekki þessar sex með póst-
inum, heldur taldi ég ráðlegra að
fara siálfur með þær til New
York: Ég sá fyrir lestarslys og al-
varlega seinkun í póstútburði!
Caldwell kom ekki dúr á auga í
rútunni til New York og þegar
þangað kom hafði hann magnað
með sér hræðslu við Perkíns og
hann áræddi varla að stíga inn
fyrir dyr í húsi Scribners. A end-
anum laumaðist hann inn en í stað
þess að spyrja eftir Perkins, skildi
hann handritin eftir í umslagi og
skrifaði á miða að sig yrði að
finna á Manger-hótelinu næstu
tvo daga. Svo lokaði hann sig inná
hótelherbergi og beið í ofvæni eft-
ir símhringingu. Snemma næsta
morguns hringdi Perkins. Hann
hafði nú ákveðið að birta tvær
sögur og sneri sér svo að fjármál-
unum:
Hvað segirðu um „two-fifty“
fyrir báðar? spurði hann.
„Two-fifty?“ spurði Caldwell, ja,
ég veit það ekki. Ég hélt kannski
ég fengi eilítið meira ...
Jæja, já, sagði Perkins. Hvað
segirðu þá um „three-fifty"? Það
er eins mikið og við getum mögu-
lega borgað. Þetta eru erfiðir tím-
ar, eins og þú veist, og við verðum
að horfa í aurinn.
Já, ég skil, sagði Caldwell. Ég
býst við að það verði þá í lagi, en
ég hélt samt ég myndi fá aðeins
meira en þrjá og hálfan dollar —
af því að þær voru tvær, sjáðu.
Þrjá og hálfan dollar! Nei, þú
hefur misskilið mig, Caldwell,
sagði Perkins. Ekki þrjá og hálfan
dollar. Nei, ég átti við þrjú hundr-
uð og fimmtíu dollara.
Ha, nú! sagði Caldwell. Já, það
er sannarlega allt annað. Það er
nú líkast til. Þrjú hundruð og
fimmtíu dollarar, það er einmitt
það...
illiam Faulkner sagði stúd-
entum eitt sinn við Missis-
ippi-háskóla hverjir væru fimm
bestir samtímahöfundar í Amr-
íku: Thomas Wolfe, John Dos
Passos, Erskine Caldwell, Ernest
Hemingway og hann sjálfur.
Þekkti Caldwell einhvern þessara
oft fleiri fræga samlanda í rithöf-
undastétt?
Nei, ég hef haft lítil kynni af
rithöfundum. Ég kærði mig aldrei
um slíkt. Einu rithöfundarnir sem
ég hef haft almennileg kynni af
eru William Saroyan og John
Steinbeck og náungi að nafni Pep
West, Nathaniel West. Ég hitti
Steinbeck fyrst í Mexíkó og næst í
Nýja Englandi og þá í New York.
Við vorum alltaf að hittast hér og
þar. Og ég hef haft töluvert saman
að sælda við bæði Saroyan og
West og líkað það vel, því þeir
náungar tala aldrei um það sem
þeir eru að gera. Þeir tala um aUt.
Svo hef ég verið málkunnugur
ýmsum rithöfundum. Sherwood
Anderson til dæmis. Hann var
einu sinni í Arizona og eyddi heilli
viku með mér í Tucson. Ég þekkti
líka Theodore Dreiser; hann var
þræll í Hollywood þegar ég var
þar. Raunar höfðum við sama um-
boðsmann. Og Sinclair Lewis kom
iðulega við hjá mér í Connecticut á
leið sinni útí sveit. En ég get ekki
sagt að ég hafi nokkru sinni staðið
í nánu vinfengi við rithöfund. Ég
hef alltaf verið útaf fyrir mig og
kunnað best við mig einsamall
með vinnu minni. Ég hef lítið farið
út um dagana; kaffihús, krár og
veitingastofur eru ekki minn
heimur.
Hvað um Faulkner?
Við hittumst tvívegis, held ég,
einu sinni í Frakklandi og einu
sinni í New York. Það eina sem ég
minnist að við ræddum, var sá
vandi að tala við fólk í útlendu
landi þegar maður kunni enga
tungu nema móðurmálið!
Hverjar bækur og hverjir höf-
undar telurðu að hafi haft áhrif á
þig sem ungan mann?
Ja, þegar ég var ungur, þá var
tími litlu tímaritanna. Þau eru
ekki til lengur. í þá daga var
lenska að hefja útgáfu tímarits ef
menn áttu pening til að borga
prentaranum. Útbreiðsla þessara
tímarita var náttúrlega sáralítil,
mest 500—1000 eintök, en þetta
voru góð tímarit og nauðsynleg;
þau birtu ýmsa tilraunagerð í
skáldsagna- og ljóðagerð, sem
stóru tímaritin, eins og Saturday
Evening Post og Colliers, litu ekki
við. Og ef maður vildi ekki skrifa
eins og stóru tímaritin buðu, þá
átti maður ekki í annað hús að
venda en litlu tímaritin. Þau birtu
það sem var nýtt og merkilegt að
gerast í bókmenntunum. Ég
þroskaðist með þessum tímaritum
og las þau og varð fyrir áhrifum
frá því sem þau birtu. Og fyrsta
smásagan mín sem var birt, kom í
einu slíku litlu tímariti í París;
transition hét það og átti sér
merkilega sögu í bókmenntunum.
En hvað um bækur eins og Win-
esburg, Ohio?
Ég mat Anderson mikils. Hann
var mér nokkurs konar fyrirmynd,
því honum hafði tekist að ná
árangri í að skrfa sögur skyldar
þeim sem ég sjálfur hafði í huga
að skrifa. Én það kom aldrei til
álita að líkja eftir honum.
Lastu Fitsgerald og Hemingway
þegar þeir voru fyrst gefnir út á
þriðja áratugnum?
Nei. Ég hafði engan áhuga á því.
Þeir voru að gera það sem þeir
voru að gera og ég var að gera það
sem ég var að gera. Það hefur
eyðilagt margan rithöfundinn að
líkja eftir öðrum höfundum sem
skrifað hafa góðar bækur. Eftir-
liking er aldrei góð. Og ég hafði
aldrei neinn áhuga á því að lesa
það sem aðrir voru að gera. Það
truflaði mig bara. Ég var of upp-
tekinn af því að skrifa sjálfur. Ég
les yfirleitt ekki bækur, sjáðu, en
ég reyni að skrifa þær.
Er það satt að þú hafir ekki einu
sinni lesið Mark Twain?
Já, segir Caldwell og hlær, ekki
ennþá. Ég hef eitthvað til að
hlakka til! Nei, sjáðu, þetta er
bara mín stefna að lesa ekki aðr*
höfunda. Ég hef ekkert á móti
bóklestri, síður en svo, þetta er
bara sérviska. Ég vil heldur lesa
tvö blöð á kveldi heldur en skáld-
sögu. Lengi átti ég mér þá kenn-
ingu að lesa eina bók eftir
atkvæðamestu samtímahöfunda.
Þá fékk ég hugmynd um hvað þeir
voru að gera og ein bók var nóg.
Ég þurfti ekki að lesa aðra. Þann-
ig las ég eina bók eftir Faulkner,
As 1 Lay Dying, og mér fannst það
dásamleg bók, svo ég myndaði mér
skoðun á Faulkner sem höfundi
bara á þessari einu bók og ég held
ég hafi gert rétt að mynda mér þá
skoðun. Sama gildir um aðra höf-
unda. Ein bók, það var allt og
sumt sem ég las. Ég las eina bók
eftir Steinbeck, eina eftir Hem-
ingway, eina eftir Dreiser, eina
eftir Sherwood Anderson. Ég
reyni að skrifa bækur, eins og ég
sagði þér, og læt öðrum eftir að
lesa bækur.
Þú hefur aldrei verið í neinum
bókmenntaklíkum?
Nei, ég er enginn spekingur,
sjáðu; ég er aðeins sögumaður. Ég
hef aldrei þóst hafa á takteinum
mikinn fróðleik uppúr bókum. Ég
hef áhuga á lífinu; ég hef áhuga á
fólki, alls konar fólki. Ég komst
aldrei inní háskólaandrúmsloftið:
ég lauk aldrei prófum og hef ekk-
ert með það að gera að taka þátt í
háleitum umræðum um bók-
menntir. Ég gat aldrei rætt
afturábak og áfram um ný svör
við Shakespeare, Dante eða
Wordsworth — og ég get það ekki
enn. Ég hef ekki tungutak til að
vera gjaldgengur í slík ræðuhöld.
Ég er aðeins venjulegur rithöf-
undur, aðeins maður að segja sögu
— ekkert meir.
Talið berst stuttlega að pólitík
og Caldwell segir:
Maður þarf ekki að vera sósíal-
isti til að hafa skilning á fátækt og
ógæfu. Minn skilningur á fátækt
varð til í æsku minni í Georgíu. Ég
er af fátækum kominn og í mörg
ár, þegar ég vildi verða rithöfund-
Alþjóðaskákmótið f Bela Crkva:
íslendingarnir misstu
af lestinni í lokin
Skák
Margeir Pétursson
Um mánaðamótin lauk í Bela
Crkva í Júgóslavíu öflugu alþjóð-
legu skákmóti, þar sem fimm ung-
ir íslenskir skákmenn voru á með-
al þátttakenda. Á mótinu tefldu
200 skákmenn frá 15 þjóðum, þar
af níu stórmeistarar og tíu alþjóð-
legir meistarar og voru tefldar
þrettán umferðir eftir svissneska
kerfinu. Margir af beztu skák-
mönnum Júgóslavíu voru með,
enda var keppnin um efsta sætið
geysilega hörð. Við íslendingar átt-
um allan tímann fulltrúa í toppbar-
áttunni, en í lokin sneri gæfan við
okkur bakinu með þeim afleiðing-
um að sigurvegarinn varð ekki úr
okkar hópi. Engu að síður var út-
koman mjög viðunandi, en úrslit
mótsins urðu þessi:
1. Martinovic (Júgóslavíu) 10'/2 v.
2. Murshed (Bangla-Desh) 10 v.
3.-9. Jón L. Árnason, Margeir
Pétursson, Velimirovic, Sahovic,
Marjanovic, Karaklajic (Júgóslav-
íu) og Skembris (Grikklandi) 9‘/2 v.
Karl Þorsteins hlaut 8 v. og Jó-
hann Hjartarson og Elvar Guð-
mundsson báðir 7 v.
Þeir Jóhann og Karl byrjuðu
frábærlega vel og virtust stefna
hraðbyri að því að ná árangri
alþjóðlegs meistara. Jóhann
vann þá m.a. júgóslavneska
stórmeistarann Nikolac mjög
sannfærandi. En aðstæður á
mótinu voru ekki sérstaklega
góður, maturinn t.d. verri en við
eigum að venjast og magakveisa
hrjáði okkur alla. Þreyta fór því
að há okkur öllum og eftir slæmt
tímabil um miðbik mótsins náðu
þeir Jóhann og Karl sér ekki
fyllilega á strik. Með aukinni æf-
ingu og keppni ættu þeir tveir og
Elvar Guðmundsson þó vart að
vera í vandræðum með að næla
sér í alþjóðatitilinn. En til þess
að hreppa hann þarf að tefla
heilt mót af fullum styrkleika og
þar stendur hnífurinn í kúnni
hjá þeim félögum.
Við Jón L. Árnason misstum
báðir af lestinni í baráttunni um
efsta sætið á klaufalegan hátt. f
tíundu umferð sást mér t.d. yfir
einfaldan vinning í skák minni
við sigurvegara mótsins, júgó-
slavneska stórmeistarann Mart-
inovic. Eftir 32 leiki í skákinni
kom upp þessi staða:
Svart: Martinovic
Hvítt: Margeir Pétursson
33. Ha7!! - Hdl?
Ekki 33. - Rxd3, 34. d7! -
Rxf2, 35. d8=D - Hxd8, 36.
b8=D+ og hvítur vinnur, en rétt
var 33. — Rc6! og staðan er mjög
tvísýn.
34. Hxf5 — Hxd3, 35. Hxe5 —
llxdfi, 36. He7+?
36. He8! hefði unnið sam-
stundis. Það er í raun furðulegt
að mér hafi sézt yfir þetta
fléttustef í svo einfaldri mynd,
eftir að hafa verið búinn að
reikna það út í hinu flókna af-
brigði í skýringunni við 33. leik
svarts hér á undan.
36. - Kf6, 37. Ha8 - Hdd8
Hér bauð Martinovic jafntefli,
en illu heilli hafnaði ég og tapaði
skákinni eftir
38. Hxb8 — Hxb8, 39. Hxh&?
(Nauðsynlegt var 39. Hc7)
39. — Ke6!, 40. Kg3 — Kd5 og
svörtu frípeðin urðu óstöðvandi.
Jón L. Árnason vann stór-
meistarana Sahovic og Vukic
mjög örugglega í fyrri hluta
mótsins og tefldi flestar skákir
sínar mjög vel. En í elleftu um-
ferð var hann alveg heillum
horfinn í skák sinni við júgó-
slavneska stjórmeistarann
Marjanovic, fékk óteflandi stöðu
eftir byrjunina og tapaði síðan
manni og skákinni.
Þeir Martinovic og Murshed
voru báðir farsælir á mótinu, en
auðvitað þarf heppni til að verða
efstur á svo jöfnu og hörðu móti.
Árangur Mursheds er sérstak-
lega athyglisverður, en hann er
aðeins sautján ára gamall og gíf-
urlega mikið skákmannsefni.
Hann fékk alþjóðlegan meist-
aratitil að launum fyrir að verða
unglingameistari Asíu, en öfugt
við suma aðra slíka, stendur
hann fyllilega undir þeirri
nafnbót.
Að lokum kemur hér skák þar
sem Jón L. Árnason yfirspilar
júgóslavneska stórmeistarann
Dragutin Sahovic eftir öllum
kúnstarinnar reglum. Sahovic
tekst ekki að finna neina áætlun
í miðtaflinu og Jón nær öruggu
frumkvæði.
Hvítt: Sahovic (Júgóslavíu)
Svart: Jón L. Árnason
Birds-byrjun
1. f4 — c5, 2. Rf3 — Rf6, 3. g3 -
g6, 4. Bg2 - Bg7, 5. d3 - Rc6, 6.
e4 — d6, 7. 0-0
Nú er komin upp vel þekkt
staða úr lokaða afbrigðinu í Sik-
ileyjarvörn.