Morgunblaðið - 20.04.1971, Blaðsíða 12
12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. APRÍL 1971
Að búa
a jarð-
skjálftasvæði
Ilöfuiidur þessarar greinar
er irskur prófessor í enskum
bókinenntum, sem í starfi
sínu liefur verið víða á jarð-
skjálftasvæðum heimsins.
Hann hefur sjálfur reynt
allt frá miklum jarðskjálft-
um niður í smávægrilega
kippi, á meðan hann dvaldi
i löndum á borð við Chile,
íran, Líbanon, Grikkland,
.Júgóslavíu og Spán. Nýlega
afstaðnir jarðskjálftar í Suð
iir-Kaliforníu urðu tilefni
þessarar greinar lians um
reynslu hans af nábýli við
jarðskjálfta, og hversu jarð-
skjálftarnir hafa áhrif á dag
legt líf fólks.
London — FWF
Eftir Malcolm Welland
FÓLKIÐ í Suður-Kali-
forníu, líkt og er á flestum
öðrum j arðskjálftasvæð-
um, kann að skjálfa í rúm-
um sínum þessa dagana,
ekki af ótta heldur vegna
þess, að fólk verður oft
ekki vart við mjög væga
jarðskjálftakippi nema það
liggi á fjaðradýnu. Á sama
hátt getur vatn í baðkari
verið líkt og jarðskjálfta-
mælir. Ég minnist þess, að
þegar ég tók upp búsetu í
Chile 1944 varð fyrsta
reynsla mín af jarðskjálfta
sú, að hálfgerð flóðbylgja
myndaðist í baðkarinu,
sem ég lá í! Enginn annár
á hótelinu virtist hafa
veitt skjálftanum athygli,
enda eru jarðskálftakippir
svo tíðir í Chile, að enginn
tekur eftir þeim nema sá,
sem nýkominn er til lands-
ins, eða só, sem er i hæsta
máta taugaveiklaður. Chrle
búar halda því reyndar
fram, að land þeirra sé
ekkert annað en stórt, titr-
andi hlaup, og þeir segja í
gamni, en þó nokkurri al-
vöru, að sá dagur muni
koma, að heil sneið af land-
inu muni losna frá og
sökkva í Kyrrahafið.
Að reynslu minni í Chile
get ég sagt, að þar verða
smávægilegir jarðskjálftakipp
ir, sem menn verða þó varir
við, a.m.k. hálfsmánaðarlega.
Ég legg áherzlu á orðin var-
ir við, þvi þarna hlýtur að
koma fram á jarðskjálftamæl
um mikill grúi jarðskjálfta,
sem eru svo vægir að menn
taka ekki eftir þeim. Mér er
sagt að í héraðinu Alicante
á Spáni komi fram á jarð-
skjálftamæli jarðhræringar
á hverjum degi, án þess að
nokkur verði var við þær.
Auðvitað er það svo, að
Sjúkrahúsið í San Fernando-dalnuni varð hvað verst úti í .jarðskjálftiinuni í Kalifornin.
Hér sjást sjúklingar fyrir utan sjúkrahúsrústirnar bíða þess að verða fluttir á brot,t og björg
uiiarnieiiii eru að leita í rústu num að fólki, sem grófst í þeim.
Raunveruleg ógnun er að maður veit aldrei hvenær jarðskjálfti verður
menn venjast nábýlinu við
jarðskjálftana og jafnvel þvi,
að segja af þeim gamansögur;
sögur um blóm í vasa, sem
hristast, um myndir, sem voru
réttar á vegg að kvöldi, en
skakkar að morgni. Meira að
segja titringur frá stórum
vörubíl, sem framhjá fer í
nokkurri fjarlægð, getur orð
ið til þess að menn brosi, en
fyrir hendi er ávallt hin
þögla spurning: „Var þetta
jarðskjálfti?“ Maður veit
aldrei hvort í kjölfar þess að
ljósaperan fer að sveiflast í
loftinu muni fylgja miskunn-
arlausar ógnir gífurlegra nátt
úruhamfara.
Jafnvel hugmyndasnauð-
ustu menn geta ekki tilfinn-
ingalega séð litið á jarð-
skjálfta sem náttúrufyrir-
bæri, sem ekki komi þeim
við. Þétta ógnvekjandi „vega
salt“, sem oft fylgir hreyf-
ing upp og niður, skýt-
ur óhjákvæmilega að manni
þeirri hugmynd að óskaplegs
djöfulgangs geti verið að
vænta. Ég get ekki annað en
líkt einum miklum skjálfta,
sem ég.lehti í, við það að ein
hvér risatannlæknir væri að
bisa við að draga gífurlegan
klett. upp úr jörðinni.
Afl jarðskjálftanna er ógn
vekjandi. Bæir á borð við
Coneepcion í Chile, Skopje í
Júgóslavíu, og stór þorp í
Tyrklándi og íran hafa ver-
ið lögð rækilegar i rúst af
jarðskjáilftum en nokkur borg
eða bær var eyðilagður með
lofthemaði í síðustu heims-
styrjöld! Svo sem gerzt hefur
i Chile, getur sjálft landslag
ið breytt algjörlega um svip;
á getur breytt farvegi sínum
úr því að renna í stöðuvatn
inni í landi, og runnið eftir
nýjum beint til sjávar (þetta
hefur gerzt margsinnis í fyrri
tíð); höfn, sem áður gat að-
eins tekið við smáskipum
vegna grynmnga — eins og
chileanska höfnin Valdivia,
þar sem mikill jarðskjálfti
varð 1960 - getur skyndi-
lega tekið við stærstu skip-
um úthafanna, og hin litla
laug, sem maður fór venju-
lega í á sunnudögum til baða,
getur horfið með öllu.
ENGINN TÍMI TIL
SKELFINGARÆÐIS
Jarðskjálfti er einhver
mesta ógn, sem menn geta
lent í, vegna þess að þeir
standa algjörlega magnvana
andspænis honum. Ef menn
hlaupa út úr húsi, getur
hrynjandi byggingarefni úr
öðrum húsum komið þeim fyr-
ir kattarnef, svo hið eina sem
hægt er að gera er að vera
kyrr á sínum stað. Sem bet-
ur fer er enginn tími til skelf
ingaræðis, enda þótt menn
séu lamaðir af ótta, þannig að
lifi menn þetta af, kunna
þeir að fá á sig orð fyrir að
vera „karlar í krapinu"
hverju sem á gengur.
Augljóst er, að verði jarð-
skjálfti, eru menn óhultastir
úti á víðavangi, en meira að
segja þar er fyrir hendi hinn
óskemmtilegi möguleiki á þvi,
að sprunga myndist skyndi-
lega og lokist síðan aftur,
sem yrði heldur óheppilegt
fyrir þann, sem stæði einmitt
á þeim stað, sem slík sprunga
opnaðist. Á flestum jarð-
skjálftasvæðum í heiminum
eru nú lög um að ekki megi
byggja hús án þess að sér-
stökum traustleikaskilyrðum
gagnvart jarðskjálftum sé
fullnægt, og sannað hefur ver
ið, að bygging, sem reist er
eftir réttum reglum hefur
góða möguleika á að standa
af sér jafnvel mjög harða
jarðskjálfta. 1 jarðskjálfta
mundi slík bygging svigna í-
skyggilega, en hún mundi
ekki hrynja.
Til þessa hafa visindin
ekki verið þess megnug að
geta sagt fyrir um jarð-
skjálfta. Allir vita, að jarð-
skjálftasvæði liggja yfir
sprungum í jarðskorpunni og
að San Francisco t.d., vegna
þess að hún er byggð beint
yfir slíkri sprungu — getur
fyrr eða síðar átt á hættu að
verða fyrir barðinu á frek-
ari alvarlegum jarðskjálft-
um. Spurningin er: Hvenær?
Þetta er spurning, sem enn er
ekkert svar til við og það er
einmitt í þeirri staðreynd,
hversu óútreiknaniegir jarð-
skjálftar eru, sem ógnun jarð
skjálftahættunnar birtist
bezt.
Harður jarðskjálftakippur
er liklegur til þess að færa
upp á yfirborðið þá sektartil
finningu, sem að hluta til er
ímynduð, en býr í öllum okk-
ar. Morguninn eftir hinar
miklu hamfarir í Chile 1939
gekk vinur minn, sem var
skáld, um götur hinnar gjör
eyðilögðu borgar Concepcion
og sagði í sífellu: „Þetta varð
að gerast!“ Með þessu var
hann að gefa til kynna að
jarðskjálftiinn væri refsing
fyrir misgjörðir og syndir
samborgara sinna.
1 Beirut 1958 hafði ég
kvöldverðarboð inni er jarð-
skjálfti varð - sem betur fór
ekki alvarlegur. Eftir fyrsta
kippinn virtust gestirnir ekki
fara úr jafnvægi, en þegar
annar kippur kom 20 minút-
um síðar fór allt í handaskol
um. Sum okkar þutu út á
götu með líkjörsglösin i hend
inni, og þá veittist að okkur
nágranni, náhvítur, annað
hvort af hræðslu, bræði eða
hvoru tveggja og sagði:
„Skammizt þið ykkar ekki
fyrir að neyta áfengis við
slikt tækifæri ?“ Greinilegt
var að hann taldi afstöðu
okkar til málanna virðingar-
lausa, ef ekki hreint guðlast.
Niðurstaðan er sem sé sú, að
þeir sem hafa eitthvað mjög
slæmt á samvizku sinni, ættu
að forðast þá staði, þar sern
sprungur eru í jarðskorp
ME» PÁLMANN
I HÖNDUNUM
Jarðskjálftasögur þeirra,
sem af komast, eru óendan-
lega margar líkt og sögurn-
ar um „sprengjuna mína“ úr
siðasta stríði. Þær eru allar
keimlíkar og sannast að segja
flestar hundleiðinlegar. Ein
saga er þó til úr jarðskjálft-
unum miklu i Concepcion,
sem líklega er einsdæmi.
Þýzkur ferðamaður í verzlun
arerindum var að hátta i
svefnherbergi sínu á þriðju
hæð gistihúss síns þegar
fyrsti, harði kippurinn kom.
Án þess að Uugsa sig um
stökk hann út um gluggann
og í krónu pálmatrés, sem
var í garðinuoa fyrir neðan.
Hann hafði ekl/i fyrr stokk-
ið út en hótelið hrundi til
grunna. Þjóðverjinn varð að
dúsa uppi í pálmatrénu i all-
langan tíma áður en honum
var bjargað þaðan. Hann
kvartaði reyndar sáran yfir
því, að fólkið virtist hafa
haft annað fyrir staíni en að
hlusta á neyðaróp hans. Tal-
ið er að Þjóðverjinn hafi
hreinlega fyílzt gremju vegna
jarðskjálftans!
Að lokum fáein orð til hugg
unar þeim, sem kunna að
vera staddir í Aþenu. Þessi
dásamlega borg hefur á und-
anförnum tveimur árum orð-
ið fyrir vægum jarðskjálfta-
kippum. En æðrizt ei, lítið
upp til Akrópólis og hugleið
ið það að úr því að Perthen-
on hefur staðið þar um aldir,
er fremur óliklegt að hofið
verði alvarlega truflað nú.
(Forum World Features).
Óskar Gíslason
ljósmyndari
heiðraður
FIMMTUDAGINN 15. apríl, á af
mælisdegi Óskars Gíslasonar,
ljósmyndara, var hann gerður
að heiðursfélaga Slysavarnafé-
lagsins við hátíðlega athöfn í
Slysavamahúsinu í tilefni af
jsjötugsafmæli hans, i viðurkenn
lingar og þakklætisskyni fyrir
gerð kvikmyndarinnar um
„björgunina við Látrabjarg" ár
ið 1948.
Jafnframt var Óskari afhent
vegleg gjöf frá slyisavarnadeild-
inni „Bræðrabandið" í Rauða-
sandshreppi, V-Barð., sem aðstoð
aði við björgun skipverja af
enska togaranum DHOON árið
1947 og gerð kvikmyndarinnar ár
ið eftir. Þetta var safn ljósmynda
af öllum bæjum í Rauðasands-
hreppi, ásamt núverandi ábúend-
um, í*uk skrár yfir öll býli i
hreppnum allt frá 17. öld.
Áburðarflutningar
árlegt vandamál
UM þessar mundir eru áburðar-
flutningar að hefjast, og þegar
hafnir að nokkru um Suðurlands-
undirlendi. Vegir hafa ekki
spillzt að ráði af þeirra völdum
til þessa, enda liefur Vegagerð-
in óspart gripið til öxulþunga-
takmarkana til að fyrirbyggja
það.
Að því er Hjörteitfur Ólafs-
son, eftiirtlitsanaðu'i' hjá Vega-
gerðinoi tjáði Margunblaðinu í
í gær. eru áburðarflutniingarnir
uim þjóðv'egi landsinis orðnir ár-
legt vandamál. Kvað hann vega-
gerðarmenn óska þess. að þeir
væru fyrr á ferðinni en tíðkaat
— rneðan írost væri ekki farið
úr vegunum —. ein þeir vildu
dragast helzt til liengi fraim á
vormániuðina. Kvað hanm það
staðreynd, að raest-i þu\ga-
fiutningarmr uim þjóðvegina
færu jafnan fram á þeim tima
árs, er vegirnir væru sem veik-
astir fyrir og buírðarjþoíl þeirna
langt fyrir neðan eðlileg mörk.