Morgunblaðið - 17.10.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 1968
15
★ Misheppnaðar Rhodesíu-viðrœður
★ Sovézkir menntamenn einangrazt
★ Hernaðareinrœði eftir daga Maos?
Lítil von um
samkomulag
ALGERT samkomulag náðist
ekki í viðræðum Harold Wil-
sons, forsætisráðherra Breta og
Ian Smiths, forsætisráðherra
Rhodesíu í viðræðunum í síð-
ustu viku, og litlar horfur eru
á því að þessáf viðræður leiði
til samkomulags í framtíðinni.
Ólíklegt er, að Smith fái ráð-
herra sína til þess að fallast á
þau lágmarksskilyrði, sem
brezka stjórnin setur fyrir við-
urkenningu á stjórn hans. Á
hinn bóginn virðist enginn vafi
leika á því, að fyrir báðum hafi
vakað að reyna í einlægni að ná
samkomulagi. Ólíklegt er að þeir
hafi ákveðið að hefja viðræður
sín í milli ef ekki hefði verið
einhver von um samkomulag.
Rhódesíumálið er Bretum mik
ill álitshnekkir, því að allar aðr
ar nýlendur þeirra í Afríku hafa
samið við þá um sjálfstæði með
hagsmuni allra landsmanna fyr-
ir augum. Kjarni deilunnar er
sá, að Bretar vilja tryggja hags-
muni meirihluta afrískra manna
en Rhodesíustjórn ekki, og um
þetta atriði ríkir djúpur grund
vallarágreiningur. Að þessu
sinni hefur Wilson ekki lagt meg
ináherzlu á kröfu sína um, að
afríski meirihlutinn myndi stjórn
áður en sjálfstæði landsins verði
viðurkennt, en stjórn hans
krefst þess, að í löglegri stjórn
arskrá verði ákvæði sem geri
ráð fyrir þróun í þessa átt,
miklu örari þróun en gert var
ráð fyrir í síðustu stjórnar-
skránni, sem Bretar veittuRhod
esíu áður en nýlendan lýsti ein-
hliða yfir sjálfstæði, og örari
þróun en hvíti minnihlutinn get
ur fallizt á.
VAXANDI EINANGRUN
Hvíti minnihlutinn í Rhódesíu
óttast að verði fallizt á það sjón
armið að afríski meirihlutinn fái
um síðir öll völd í sínar hendur
verði framtíð hans stefnt í
hættu, Og hefur þessi ótti auk-
izt við hina vaxandi spennu,
sem gert hefur vart við sig í
sambúð kynþáttanna síðan lýst
var yfir sjálfstæði nýlendunnar.
En þrátt fyrir þetta vill Smith-
stjórnin reyna að komast að sam
komulagi við brezku stjórnina,
bæði vegna þeirra áhrifa sem
efnahagslegar refsiaðgerðir hafa
haft á efnahag landsins og ekki
síður vegna vaxandi einangrun
ar landsins. Einu bandamenn
Rhódesíumanna eru Portúgalar
og Suður-Afríkumenn, sem þeir
hafa orðið að setja traust sitt á
í síauknum mæli. Ef Rhódesíu-
menn láta verða af því áformi
sínu að stofna lýðveldi og semja
nýja stjórnarskrá, jafngildir
það því, að þeir taka upp apart-
heid-stefnu, það er sömu stefnu
og Suður-Afríkustjórn fylgir í
kynþáttamálum.
Rhódesíumenn gera sér hins
vegar grein fyrir því, að Suður
Afríka býr einnig við vaxandi
einangrun í heiminum, jafnvel á
sviðum íþrótta og menningar-
Einnig bendir margt til þess, að
Suður-Afríkumenn séu ekki ýkja
hrifnir að því að auka á ein-
angrun sína með því að taka upp
náið samband við Rhódesíu. í>á
veldur það jafnt Suður Afríku-
mönnum sem Rhódesíumönnum
áhyggjum, að margt bendir til
þess að skæruhernaður blökku-
manna í suðurhluta Afríku sé
að færast í aukana.
í Rhódesíu munu öfgasinnar í
flokki Smiths fagna því, að sam-
komulag náðist ekki í Gíbraltar
viðræðunum. En hófsamari menn,
þeirra á meðal margir kaup-
sýslumenn, eru áhyggjufullir
Rhódesíumenn eru vonsviknir,
en finnst það ekki undarlegt að
samkomulag tókst ekki.
SVARTSÝNI
Bretar voru bjartsýnni á ár-
angur áður en viðræðurnar hóf
Wilson
ust en Rhódesíumenn, en gerðu
sér grein fyrir því, að Wilson
átti í erfiðleikum með að gera
nógu miklar tilslakanir til að
brúa bilið. Hins vegar var talið
að Wilson hefði varla farið til
viðræðna við Smith, ef hann
hefði ekki talið einhverjar líkur
til þess að þær bæru árangur.
Hörðustu andstæðingar Smiths í
Bretlandi óttuðust það mest, að
Wilson viki frá grundvallar-
skilyrðum sínum fyrir því, að
hagsmunir afríska meirihlutans
yrðu tryggðir.
Síðan viðræðurnar fóru út um
þúfur virðast Bretar svartsýnir
á að samkomulag náist í fram-
tíðinni. The Times segir, að ef
viðræðurnar leiði ekki til fram-
haldsviðræðna er beri meiri ár-
angur, muni Bretar bíða mikinn
hnekki og verði að heyja kostn-
aðarsama efnahagsstyrjöld, sem
ekki verði séð fyrir endann á,
og aðstaða Smiths í stjórnmálum
Rhódesíu geti versnað, þar sem
hann hafi vakið reiði hægri-
sinnaðra öfgamanna án þess að
tryggja sér stuðning frjálslynd-
ari manna. Brezk blöð, sem
andvíg eru Wilson, vona einnig
að samningaumleitunum sé ekki
lokið, þótt þau segi, að hann
geti sjálfum sér um kennt, ef
þær fari út um þúfur.
Truflun á
almannafriði?
RÉTTARHÖLDIN ímálumPa
vel Litvinovs og frú Larissa Dan
iel í síðustu viku voru hin síð-
ustu í röð margra pólitískra rétt
arhalda, sem borið hafa vott um
vaxandi nýstalínisma í Sovét-
ríkjunum á undanförnum árum.
En Litvinov og frú Daniel og
aðrir sakborningar voru hins
vegar ekki ákærð fyrir stjórn-
málastarfsemi eins og sakborn-
ingar í fyrri réttarhöldum held
ur truflun á almannafriði.
Truflunin á að hafa átt sér
stað þegar sakborningarnir sátu
í örfáar mínútur á Rauða torgi
í ágúst og héldu á spjöldum,
þar sem innrásinni í Tékkósló
og Smith: Þeir f jar læg jast stöi
vakíu var mótmælt. En sam-
kvæmt ritaðri frásögn eins þátt
takandans í mótmælaaðgerðunum
er birzt hefur í vestrænum blöð
um, réðust óeinkennisklæddir
lögreglumenn nær samstundis á
andmælendurna með barsmíðum
og tóku þá fasta. Þessu hefur
aldrei verið neitað af opin-
berri hálfu, svo að segja má að
það hafi verið lögregluþjónar-
nir en ekki andmælendurnir
sem trufluðu almannafrið.
I réttarhöldunum krafðist verj
andi sakborninganna þess að
lögreglan yrði sótt til saka fyr-
ir truflun á almannafriði og all-
ir sakborningarnir fimm kváð-
ust vera saklausir. Sönnunar-
gögn sækjanda virðast ekki hafa
verið sannfærandi, þar sem tal-
ið var nauðsynlegt að réttar-
höldin yrðu lokuð almenningi og
vestrænum blaðamönnum og að-
eins opin fámennum hópi ætt-
ingja hinna ákærðu, en þeim hef
ur greinilega verið hótað öllu
illu, ef þau segðu eitthvað frá
réttarhöldunum.
VÍSBENDING UM ÓVISSU
Ýmislegt hefur þó kvisazt út
um réttarhöldin, sem stóðu í
þrjá daga, fyrst og fremst vegna
hugrekkis stuðningsmanna sak-
borninganna, sem blaðamenn töl
uðu við þar sem þeir stóðu fyrir
utan dómshúsið meðan réttar-
höldin fóru fram. Það var áreið
anlega engin tilviljun, að val-
inn var réttarsalur, þar sem að-
eins eru sæti fyrir 40 áheyr-
endur og að fulltrúa samtak-
anna Amnesty International,
sem gæta hagsmuna pólitískra
fanga, sem hafa það eitt til saka
unnið að láta skoðun sína í ljósi,
án þess að beita ofbeldi, var
meinað að fylgjast með réttar-
höldunum.
Þótt sakborningarnir væru í
raun og veru dæmdir fyrir skel
egga baráttu gegn lögleysum
fyrri réttarhalda auk þátttök-
unnar í mótmæalaðgerðunum,
eru dómamir ef til vill vísbend-
ing um að óvissu gæti í afstöðu
sovézkra yfirvalda til þeirra
sem dirfast að mótmæla hinni
opinberri stefnu. Litvinov var
dæmdur í 5 ára útlegð á af-
skekktum stað og frú Daniel í
4 ára útlegð, en það er ekki tal-
inn eins harður dómur og þriggja
ára vinnubúðarvist, sem þau
hefðu getað fengið, og tvímæla-
laust vægari dómur en sjö ára
vinnubúðarvist, sem rithöfund-
arnir Galanskov og Sinjavsky
afplána nú. Hins vegar eru út-
legðardómar e kki óvanalegir,
og afplánar skáldið Josef Brod
sky fimm ára vinnubúðarvist,
sem hann var dæmdur í í fyrra.
Líklegt má telja, að útlegðar
dómarnir lei*i til harðnandi bar-
áttu gegn suvézkum menntamönn
um. En um lefð má vænta
harðnandi andstöðu þeirra gegn
yfirvöldunum, svo að búast má
við auknum mótsetningum. Bil-
ið milli forustumannanna og
menntamanna og annarra, sem
standa utan valdaklíkunnar og
krefjast breytinga, mun breikka
Hverjir ráða
í Peking?
OPINBERAR frásagnir af há
tíðarhöldunum í Peking á 19
ára afmæli kínversku byltingar-
innar hafa staðfest að herinn
hefur tryggt sér geysimikil völd
í Kína. Þessar frásagnir geta
einnig gefið nokkra vísbendingu
Larissa Daniel: 4 ár
uín, hvernig innanlandsástand-
inu í Kína og mörgu öðru, sem
hefur verið mönnum ráðigáta, er
í raun og veru háttað.
Nokkrar helztu ráðgáturnar
eru þessar: (1) Er menningar-
byltingin að fjara út? (2) Hafa
æðstu leiðtogarnir gert með sér
samkomulag, sem tryggt gæti
jafnvægi í stjórnmálum lands-
ins? (3) Hvað hefur orðið um
.kjarnorkuvopnatilraunir Kín
verja síðan þeir náðu furðuskrjót
um árangri á þessu sviði um
mitt ár í fyrra?
Kínverskar blaðagreinar leiða
í ljós, að æðstu völdin í land-
inu eru í höndum 13 manna
klíku og að yfirlýstur arftaki
Mao Tse-tungs, Lin Piao land-
varnaráðherra, hefur manna
mest áhrif á stjórn landsins. En
ýmsir ókunnir menn hafa öllum
á óvart verið skipaðir í há em-
bætti.
NÝIF. MENN
f frásögnum af hátíðarhöldun
um var vikið frá viðtekinni
venju þegar skýrt var frá því
að í þeim hefði tekið þátt stjórn
málanefnd miðstjórnarinnar, sem
skýrt var tekið fram að undir-
gefin væri æðstu valdaforyst-
unni og aðskilin frá henni. Eng
inn hinna æðstu valdamanna á
sæti í stjórnmálaráðinu, en fyrir
daga menningarbyltingarinnar
var stjórnmiálaráðið yfirstjórn
kommúnistaflokksins og þjóðar-
innar og réði öllu.
Að minnsta kosti sex þeirra
tíu manna, sem skráðir eru full
trú^r í stjórnmálaráðinu, hafa
verið fordæmdir á fundum
rauðra varðliða og kallaðir óvin
ir hugsana Maos. Seta þeirra í
stjórnmálaráðinu gæti bent til
þess, að komizt hafi verið að
samkomulagi í æðstu valdafor-
ystunni, og að þetta samkomu-
lag geti tryggt jafnvægi í stað
þess glundroða í flokknum og
skrifstofubákni stjórnarinnar,
Mao: Hvað tekur vi*V?
sem menningarbyltingin hefur
haft í för með sér'.
Tveir herforingjar, sem nefnd
ir eru á þessum lista yfir full-
trúa stjórnmálaráðsins, eru við-
riðnir kjarnorkuáætlun Kín-
verja. Þeir eru Nieh Jung-
chen, sem var marskálkur að
tign áður en allar gráður í kín-
verska hernum voru lagðar nið-
ur 1965, og Yeh Chien-ying,
sem einnig er fyrrverandi mar-
skálkur og auk þess varafor-
Framhald á bls. 17
ERLENT YFIRLIT