Morgunblaðið - 17.06.1961, Blaðsíða 6

6
MORCUNfíL4Ð1Ð
LaugardagUr 17. Júní 1961
Jóhann Hannesson, prófess-
or, varð fúslega við tilmæl-
um Velvakanda um að segja
sitt álit á ummælum mennta-
málaráðherra iSovétríkjanna,
sem mjög hafa verið til um-
ræðu manna á milli, síðan
þau voru eftir henni höfð í
viðtali hér í blaðinu: Eru krist
indómur og komúnismi sam-
rýmanlegar stefnur?
VELVAKANDI hefir beðið
mig að segja nokkuð um
þetta efni með hliðsjón af
svari frú Furtsevu mennta-
málaráðherra þann 10. þ.m.
Svar hennar kom eins greið-
lega og erta úr poka. En það
hefði getað verið gefið fyrir
20 öldum af einum af for-
feðrum Marxismans, ef krist
indómurinn hefði þá verið til.
Frúin hefur alveg rétt fyrir
sér áð mínum dómi, þegar um
Marxisma er að ræða. Hann
byggir á díalektiskri efnis-
hyggju, en henni fylgir hvar-
vetna sú trúarsetning að ekk
ert sé til nema efni og orka.
Allt, sem gerist, telur þessi
hyggja vera breytingar og
hreyfingar í efninu. Á þetta
einnig við sálarlegar, þjóðfé-
lagslegar hagfræðilegar breyt
ingar, en þser gerast ekki í
jöfnum straum, eiris og gert
er ráð fyrir í hinni vélrænu
efnishyggju, heldur eftir díal
ektiskum lögmálum, frum-
stæðu, andstæðu og sam-
stæðu, stöðugt á ný og á ný.
Til hafa verið aðrar gerðir
kommúnisma, t.d. í klaustr-
unum, þar sem félagsheildin á
allt, en einstakar persónur
ekki neitt, nema hið himneska
föðurland, sem sál þeirra
stefnir til. Þ-ar taka menn bók
staflega orð Jesú: Safnið yð-
ur ekki fjársjóðum á jörðu,
þar sem mölur og ryð granda
og þjófar brjótast inn og stela
en safnið yður fjársjóðum á
himni. Þannig er klaustra-
kommúnisminn gjörólíkur
Marxisma, sem ekki þekkir
annað en jarðneska fjársjóðu
og jarðlífið eitt. Mesta áhuga
mál Marxista er að ná valdi
yfir öllum fjársjóðum jarð-
arinnar, enda er Das Kapítal
— Fjármagnið — heitið á trú
arbók þeirra.
Samtal frúarinnar og Blaða
mannsins var fjörlegt og
skemmtilegt og þar kom ýmis
legt fram. í hans sporum
hefði ég þó lagt enn eina for
vitnisspurningu fram fyrir
Frúna: Hvað álíta kommún-
istar að sálin sé? Þeir eiga
að mínum dómi erfiðara með
að gera grein fyrir því en
nokkru öðru, svo almenning-
ur geti skilið hvað þeir eru að
fara.
II.
Að kristindómur og Marx-
ismi fái samrýmst, er hug-
mynd sem aðeins getur fest
rætur, ef málin eru ekki at-
huguð. Sálrænt menningarlíf
er einnig í augum hins mennt
aða Marxisnja efni, eða eins
og þeir orða það, endurkast
af efninu (reflex) í sjálfu sér
og þetta er í sífelldri breyt-
ingu. Minnir þetta mjög á
kenningu Demókritosar, hins
gríska spekings, er var nokkru
eldri en Sókrates og lifði hann
þó. Hann áleit að enginn Guð
væri til, engin sál og enginn til
gangur, heldur væri gjörvöll til
veran atómur í hreyfingu og
væru þær þó innbyrðis ólíkar.
Þess vegna verða ekki allir við
burðir eins, sem í heiminum
gerast, því sanieining og
sundrun atómstundanna eru á
ýmsa vegu. Marx skrifaði
doktorsritgerð um þennan
speking og tók hóuns trú.
Atómkeimingin var svo nán
ar útlistuð af atómistum, en
svo nefndust lærisveinar
Demókrítosar framan af. Síð
ar kom Epikúros til sögunn-
ar og heimfærði kenninguna
nánar, einkum á sviði siðfræð
innar. Er hann einkum frægur
fyrir hedónisma, nautna-
hyggju sína eða eins og kenn
Jóhann Hannesson, prófessor
ingin er stundum nefnd, evda
imonismus, hamángjuhyggja.
Taldi hann að nautnin væri
hið æðsta markmið og æðst
allra gæða. Lúcretius, sem var
samtímamaður CaesarS, var
þó öllu skarpskyggnari hugs-
uður og atómkenning hans er
í raun og veru snildarverk.
Hann taldi trúarbrögðin ein-
bera blekkingu, áleit að ótt-
inn hefði skapað guðina og
þess vegna bæri að útrýma
trú með „vísindum", mjög
líkt og Frú Fursteva taldi að
gerast mundi. Þessi kenning
er því eldri en kristindómur-
inn. — Athyglisvert er að
Henri Bergson, einn frægasti
heimspekingur 20. aldarinnar,
fór þveröfuga leið: Hann
taldi að trúarbrögðin væru
meðöl gegn ótta o>g vörrr gegn
honum og taldi þau nauðsyn-
leg mönnunum og æðst allra
verðmæta. Lúcretíus var þó
ekki jafn sæll í sinni skoðun
og Frú Furtseva, því sagan
segir að hann hafi verið geð-
veikur öðru hvoru, en skrifað
heimspekiljóð sín á milli kast
anna og að síðustu ráðið sig
af dögum.
Hin vísindalega atómukenn
ing var fram sett af Dalton
1808 og styður ekki éfnishyggj
una á sama hátt og hin forna
gríska, nema síður sé, enda
eru margir nútíma „atómist-
ar“ engir efnishyggjumenn,
t.d. hvorki Max, Plank né
Einstein.
Hin díalektiska aðferð er
bæði frá Forn-Grikjum og þó
einkum Hegel, frægum þýzk-
um heimspeking, er Marx
lærði mikið af. Hegel taldi
reyndar að allt væri andi, alTt
væri skynsamlegt ((sbr. Ijóð
ið: Þú mikli, eilífi andi, sem
í öllu og alls staðar býrð — er
mjög minnir á Hegel). Marx
sneri þessu við og taldi allt
vera efni, en hélt hinni þekk
ingarfræðilegu tækni Hegels.
Allt, sem gerist, gerist í stig-
um, frumsíæðu (these), and
stæðu (antithese) og sam-
stæðu (synthese) og gildir
þetta lögmál í sögunni. Díal-
ektiska aðferð má nota þótt
menn aðhyllist ekki efnis-
hygju — það gera þeir Plató,
Hegel, Kierkagaard o.fl. En í
Marxismanum eru díalektisk
aðferð og efnishyggja tengd-
ar þannig saman að úr verður
hin sérikennilega lifsskoðun
nútíma kommúnisma.
Þannig eru hugsunin og sál
in taldar vera efni, sem er í
umbreytingu og hreyfingu.
Og allt, sem af sálrænum rót
um er runnið, hlýtur í Marx
insmanum að vera sögulegum
örlogum háð. Svo er um sið-
gæðið, greinarmun góðs og ills,
loforð og samninga. Á bak við
allt slíkt stendur engin sam-
söm sál, heldur aðeins efni,
sem er í hreyfingu. Kenning-
in um hina „friðsamlegu sam
tilveru um langan tíma“ er
þannig breytingum háð. í
þeirri merkingu, sem vér
leggjum í orðin „Friðsamleg"
og „um langan tima“ eru
þessi hugtök ekki meint í dí-
alektiskri efnishyggju. Það
leiðir af skilningi kommún-
ista á sálinni, breytingunni og
efninu.
ni.
Marx var kunnugur he-
breskri og kristinni hugsun.
Og margir telja að finna megi
hjá Marxistum skoðanir, sögu
viðburði og hliðstæður, í röð,
sem minni verulega á söguat-
riði og kenningar hinnar
kristnu hjálpræðissögu. Þeim
mætti raða nokkuð á þessa
leið:
Upprunasyndin svarar til
eignaréttarins.
Þrældómshúsið í Egipta-
landi svarar til kapítalismans.
Hinn útvaldi lýður-«svarar
til verkalýðsins.
Móse svarar til Marx, Lenín
til Jósúa.
Boðorðin tíu og lögmálið
svarar til Das Kapital og
Manifesto.
Brottförin og ferð um eyði
mörkina: Bylting í Rússlandi.
Fyrirheitna landið: Rúss-
land.
Hinn þrjóski lýður, sem
jörðin gleypti: Kúlakkarnir,
nú allir dauðir.
Borgin helga: Moskva
Endurlausnarinn: Kommún
istaflokkurinn.
Júdas: Svikarar heima fyr-
ir.
Farisear og tollheimtumenn
Hin gamla rússneska yfirstétt.
Villa Júdaista, Heimagyð-
inga: Pasternak.
Heiðnar þjóðir: Lönd kapí
talista.
Guðhræddir heiðingjar:
Taglhnýtingar kommúnista
víða um lönd.
Kristnaðar þjóðir: Fylgiríki
kommúnista.
Kristniboð: Starf kommún
ista í öðrum löndum.
Andkristurinn mikli eða
Djöfullinn: Ameríka, Banda-
ríkin.
Villutrúarmenn meðal heið
ingja: Tító.
Postulaforinginn: Krúsjeff.
Hinir síðustu tímar: Samtil
veruskeið.
Pílagrímar, er ferðast til
Borgarinnar helgu: Vestræn-
ir fulltrúar ýmissa kommún-
istaflokka.
Dómsdagur; heimsendir:
Endalok samtilveru og alveldi
komúnista.
Postular, er ferðast um og
styrkja söfnuðina; Furtseva,
Mikojan o.fl.
Þegar samanburður á krist
indómi og kommúnisma er
gerður eins og hér hefir verið
— og margir gera — til þess
að leiða í ljós hinn trúarlega
blæ, sem á kerfunum er, þá
virðist margt „sláandi líkt“.
En þegar nánar er að gætt,
hverfur líkingin, af því að hún
hefir ekkert af hinu eilífa f
sér, heldur aðeins ytra borð
fyrirbæranna. Kommúnisminn
er auður og tómur og dimm-
ur„ af því að Guð er ekki f
honum með sín eilífu verð-
mæti.
Þar eru engin fyrirheit frá
Guði, engin krossfesting eða
upprisa, engin sköpun eða
endurlausn í kommúnisman-
um, ekkert hjálpræði, ekkert
eilíft líf, engin trú, von eða
kærleikur, ekkert náðarorð í
Marxismanum Sé eitthvað af
þessu að finna þrátt fyrir allt
hjá einstökum Marxistum, þá
er það lán frá kristindómnum.
Hins vegar má í honum heyra
dóm Guðs lögmáls. Þess
vegna getur Guð notað hann
sem refsivönd sinn á iðrunar-
lausan og „rotinn" kapítal-
isma, verkfæri til að skapa
eitthvað nýtt, sem engan órar
fyrir. En mjúkhent verður sii
aðgerð ekki. Henni má e.t.v.
líkja við nýja herleiðingu
Babylon í hjálpræðissögunni.
Vertu svo blessaður og sæll
og vel vakandi!
Jóhann Hannesson.
Mörg var bdn landans
í H IN NI stórfróðlegu bók
sinni, „Á slóðum Jóns Sig-
urðssonar“, sem út kom í vik
unni, rekur Lúðvík Krist-
jánsson m. a. kvabb íslend-
inga á Jóni meðan hann var
í Höfn. Er sagt frá ýmsu
kátlegu þessu viðvíkjandi í
kaflanum „Mörg var bón
landans“, sem er tæpar 50
bls. Fer hér á eftir ein af
mörgum frásögnum kaflans
og ber hún heitið „Pappír,
bækur, blöð, önglar og salt“.
Sveinn Skúlason ritstjóri
Norðra skrifar Jóni 6. febrúar
1857:
„Nú hef ég stóra bón til yðar
og sem ég bið yður að láta
mig sem fyrst vita, hvernig
gengur, og hún er þessi: Mig
langar mikið til að komast í
samband við Dreuzen pappírs-
sölumann og fá hjá honum helzt
með Bornholmurum eða Helga
Johnsen 2 balla af Norðrapapp-
ír og hálfan annan af betri
pappír.... Kaupmennirnir, sem ] hafa pantað pappír fyrlr prent-
smiðjuna snuða hana óguðlega,
' , t-f og ætlaði ég að reyna að koma
/Kut., /(*•***». Framh. á bls. 15
, 'i ‘
(Sfmo r,ir?yS y/iZ v&tnyrrrrv
rf+viyrrrt

£ *' 1
: ./C (Tjbyr. ).
‘■•'1 v i>yi v
A).
A/* 7/
•,Cr> 00,y
fir
^ --- f/ ‘ ’
/IS^. «0/ Qiz&a 3^
’izf' /L—
Þetta er einn af listunum sem Jón Sigurðsson gerSi yfir
beiðnir manna og annað kvabb. '
FERDIIMAIMV*