Morgunblaðið - 07.01.1958, Blaðsíða 8

8
HOR'GVN BLAÐIÐ
Þriðjudagur 7. janúar 1958
Orðabók Guðbrands
Vigfússonar
ÖLL þau árin sem Sir William
Craigie' vann að hinni nýju út-
gáfu orðabókar þeirrar hinnar
miklu er kennd er við Guðbrand
Vigfússon, lét hann mig fylgjast
mjög nákvæmlega með starfi
sínu. Það leið aldrei langt á milli
bréfa frá honum, þó að ég væri
stundum ósæmilega trassafeng-
inn að svara. Og oftar en einu
sinni heimsótti ég hann meðan
hann hafði þetta járn í aflinum.
En sögu málsins ætla ég ekki að
segja hér, enda þótt hún sé að
mestu geymd í bréfunum.
Ekki var mér kunnugt um
nema einn mann sem hann sér-
staklega langaði til að skrifaði um
bókina þegar hún kæmi út. Sá
maður var Stefán prófessor
Einarsson, sem í dag hefur skrif-
að um hana í Morgunblaðinu,
stuttlega, en rétt og vel, eins og
vænta mátti.
Dr. Stefán minnist á tvennt,
sem kemur mér til að skýra frá
atriðum, sem honum hefur ber-
lega ekki verið kunnugt um. Hið
fyrra er sú athugasemd hans,
„að tæplega hefði það verið rangt
þótt orðabókin gengi undir einu
nafni enn (þ. e. auk Cleasby’s
og Guðbrands): hins mikla fræði
manns Konráðs Gíslasonar. Er
það mikið mein þegar fræðimenn
vilja heldur troða skó hver af
öðrum en vinna saman í ást og
bróðerni“.
Þkna er hvert orð satt. Og
ég er viss um að það gleður ekki
aðeins Stefán Einarsson heldur
og ýmsa þá aðra, sem elska bæði
sannleikann og minningu Kon-
ráðs, að sjálfur gekk Craigie frá
titilblaði orðabókarinnar með
þeim hætti sem Stefán gefur í
skyn að átt hefði að gera. Konráð
Gíslason var þar talinn aðalhöf-
undurinn, en hvorki Guðbrandi
né Cleasby gleymt. f þessu formi
var titilblaðið fyrst sent umboðs-
mönnum Oxford University Press
hér og hjá þeim sá ég það. Ekki
veit ég hvers vegna breytt var í
gamla horfið, en vera má að það
hafi verið talið hagkvæmast sök-
um þess hve góðfræg bókin var
löngu orðin undir nafni Guð-
brands. Þó skyldi maður ætla að
nafn Craigie’s, heimsfrægt ein-
mitt á orðabókum, hefði átt að
nægja til þess að jafna bagga-
muninn, ef hann var einhver.
Um þessa breytingu tel ég ólik-
legt að Sir William Craigie hafi
vitað. Hann veiktist um mánaða-
mótin maí—júní, og eftir það
tjáði ekki að leita ráða til hans,
því hann var lengstum sárþjáð-
ur og engu fær um að sinna.
Að svo komnu er hann einn
til frásagnar um hið mikla hand-
rit Konráðs, átta bindi, sem
geymt er í Bodleian Library í
Oxford. En hann var þá lika
dómbært vitni í þessu máli. Það
handrit er að minnsta kosti í
ýmsum greinum allmiklu fyllra
en hin prentaða orðabók, og í
sumum tilfellum eru styttingar
á tilvitnunum þanmg gerðar að
þær gera meininguna óskýran
eða brjála henni. Væri augljós-
lega æskilegt að einhver þar til
hæfur maður, t. d. Stefán Ein-
arsson eða Jakob Benediktsson,
yrði látinn athuga þetta handrit
grandgæfilega, enda þótt vel
megi vera að rannsókn á því
bæri ekki neinn hagnýtan ár-
angur við samningu þeirra orða-
bóka, sem nú eru i deiglunni og
vitanlega byggja á nýrri útgáf-
um.
Það ætla ég að einhvern tíma
muni þessi rannsókn verða fram-
kvæmd, og þá mun það sýna sig,
að því fari fjarri að Björn M.
Ólsen hafi nokkurt orð ofmælt
í því, er hann ritaði um Konráð
og íslenzk-ensku orðabókina.
Það var ekki að undra að Konráði
sárnaði hversu hans hlutur var
fyrir borð borinn. Og sárir voru
sumir ættingjar hans yfir þessu,
a m. k. Indriði systursonar hans,
enda brá hann fljótt við og skrif-
aði Craigie til þess að fá hjá
honum staðfestingu minna orða
er ég sagði honum um handrits-
fundinn. Með þeim hafði annars
stofnazt vinátta þegar er Craigie
kom hifigað í fyrsta sinn, 1905.
Þegar kveðjurnar héðan (eins og
annars víðs vegar úr heiminum)
bárust Craigie á hálfniræðisaf-
mæli hans, skrifaði hann mér að
vænzt hefði sér þótt um skeyti
sem undirritað var „Börn Indriða
Einarssonar", og þó komu héðan
kveðjur frá slíkum alúðarvinum
sem Zoega-fólkinu og frú Guð-
rúnu ekkju Þorsteins Erlingsson-
ar svo að einhverjir séu nefndir.
Ekki sleit hún tryggðinni við
Craigie þó að Þorsteins missti
við. En að honum hafi þótt vænt
um allar íslenzku kveðjurnar,
efar enginn sem til þans þekkti.
ísland var þessum manni svo
undarlega heilagt land; fannst
sumum sem jafnvel sjálf ætt-
jörðin, Skotland, yrði að láta sér
nægja annan sess.
En svo liggur í orðum Dr.
Stefáns dálítið annað, sem ég
verð að mestu að leiða hjá mér,
þó að ekki vilji ég ganga alveg
fram hjá því. Hann sveigir að
Guðbrandi (ef ég skil rétt) fyrir
að eigna sér meira en hann átti.
Ekki er Stefán átöluverður fyrir
þetta, því að svo vissi ég að
Craigie gerði einnig um skeið.
En þá var hann ekki búinn að
sjá öll gögn. Glarendon Press á
eintak Guðbrands af orðabók-
inni, og hann hefur skrifað þar
margt á spássíur. í trúnaði fékk
ég að kynna mér athugasemdir
hans, en bæði var það, að ég
skrifaði enga þeirra hjá mér,
enda mundi mér ekki hafa verið
heimilt að neyta þess þó að gert
hefði. Hitt hlýtur mér að vera
leyfilegt að segja, að þær eru
sumar hvassar, en öll eru sverða-
lög hans gegn Dasent og skjalli
hans. Ef Konráð sárnaði, eins og
vonlegt var, virðist Guðbrandi
hafa sárnað ekki minna.
Það sem ég sakna mest í hinni
nýju útgáfu hinnar ekki lýta-
lausu en samt alveg frábæru
zókar, er að þar skuli ekki vera
að finna ritgerð þá, er Craigie
ætlaði að rita, en starfsþrekið
leyfði honum að lokum ekki að
gera. Ekki þar fyrir, hann var
búinn að sjá að ekki væri enn
þorandi að segja allan sannleik-
ann — að svo miklu leyti, sem
nú er unnt að leiða hann í ljós.
Það er víðar en á íslandi að
meiðyrðalög geta gert slíkt hættu
legt. Og að leggja Clarendon
Press í stórkostlega hættu til þess
eins að rétta hluta löngu lát-
inna manna, sem ekki er nú lík-
legt að taki sér nærri nein jarð-
nesk smámál — það hefði verið
ómaklegt. Ekki var Clarendon
Press (Oxford University Press)
að vinna fyrir hugsanlegum gróða
með útgáfu bókarinnar. Það mun
meira að segja ekki vera neinn
möguleiki til þess að endurheimta
útlagðan kostnað. Útgáfan er, ef
segja skal bláberan sannleikann,
fórn á altari íslands.
Svo var það hinn dálítið ófull-
komni prófarkalestur á viðauka
orðabókarinnar. Eins og nafn-
togaður erlendur lærdómsmaður
sagði í bréfi til mín í haust,
rýrir sá ljöður í engan máta
hagnýtt gildi bókarinnar, en það
er samt leiðinlegt að hann skuli
vera á þessari gersemi, og gott
var það, að Craigie fékk aldrei
um hann að vita. Þó ekki hefði
verið fyrir annað en mjög dofn-
aða sjón var hann ekki lengur
orðinn fær um að leggja síðustu
hönd á svo erfiða próförk (hann
las að síðustu með sterku stækk-
unargleri). Þetta vissi hann og
hafði margsinnis orð á því. Dr.
Jakob Benediktsson bauðst til að
fara yfir próförk, og því boði
ætlaði Sir William að taka. En
það var eins og hann gengi á
glóðum síðustu tvö eða þrjú árin,
vissi að sökum aldurs gat kallið
ekki verið langt undan, en brann
af löngun að fá að sjá bókina
út komna. Hann óttaðist að send-
ing prófarka til íslands kynni að
bakvið hafi verið í huga hans
reynsla af íslenzka tómlætinu,
þó ekki þori ég að segja neitt
þar um. Ég hafði fullvissað hann
um, að seinlæti af hendi Jakobs
þyrfti ekki að óttast. En kunnugt
var honum frá Hafnardvöl sinni
hve erfiðlega það gekk að fá
lesnar prófarkir af sumu því, er
Bókmenntafélagið var þá að gefa
út. Svo kom tilboð frá Peter
Foote um að lesa próförk, og þar
með fylgdi það loforð, að hvaða
verk sem hann kynni að hafa
fyrir framan sig þegar próförkin
kæmi, skyldi hann tafarlaust
leggja það til hliðar og ekki á
því snerta fyrr en hann hefði
komrft próförkinni frá sér. Craigie
þekkti Foote og vissi að þessu
loforði gat hann örugglega treyst.
Hann gaf því þau fyrirmæli að
próförkin skyldi send Peter
Foote. Til allrar óhamingju voru
fyrirmælin misskilin í Oxford,
á þann veg, að senda skyldi
Foote eintak af bókinni útkom-
inni, enda var svo gert. Ef ekki
hefði verið fyrir þenna hörmu-
lega misskilning, er það ætlun
mín að sá hefði mátt lengi leita
sem finna vildi prentvillu í við-
auka orðabókarinnar. Af „List of
quoted and useful works“ (bls.
783—784) var líklega aldrei nein
próförk lesin. En eins og Stefán
segir, væri auðvelt að endur-
prenta það blað, enda veit ég að
komið hefur til tals að gera svo.
Frá hagnýtu sjónarmiði skiptir
það þó engu máli. Hvað sem þessu
líður, megum við vera þakklátir.
Orðabókin var búin að vera
ófáanleg í rétt fjörutíu ár (ég
keypti síðasta eintak fyrri útgáf-
unnar og fyrsta eintakið sem selt
var af hinni nýju), og með til-
komu hennar á ný og þeim
kennslubókum sem nú eru til,
einkum hinni ágætu bók E. V.
Gordons eins og hún er nú frá
hendi A. R. Taylors, ætti að geta
hafizt nýtt landnám íslenzkrar
tungu og bókmennta út um heim-
inn. Ég efa ekki að Dr. Stefán
Einarsson muni geta orðabókar-
innar í „Scandinavian Studies" og
aðrir munu væntanlega geta
hennar á öðrum stöðum.
28. des. 1957.
DIESEL-vélar
eru byggðar sérstaklega fyrir fiskibáta og smærri flutningaskip.
\ Gangvissar,
Þær eru: j Sparneytnar,
< Auðveldair í meðförum.
Lðgð sérstök áherzla á einfalda og trausta byggingu véla.
Eru byggðar með eða án vökvaskiptingar.
Allar nánari upplýsingar hjá umboðsmönnum,
Alpha Diesel A.s. Fredrikshavn.
BENEDIKTSSON
Reykjavík,
❖ Sími 11228 — Hafnarhvoll
❖ T
♦♦♦ ♦♦♦
❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖❖^
valda töf, enda má vera að á
Sn. J.
Gott árferði til lands
Fréttabréf úr Austur-Skagafirði
BÆ, HÖFÐASTRÖND, 1. jan. —
Arið 1957 er gengið. Hér í Skaga
firði hefir það runnið sitt skeið
með sínu skini og skúrum eins
og annars staðar. Flestir munu
sammála um aö árferði til lands
hafi verið gott og gjöfult, en
nokkuð misjafnt til sjávar.
Tíðarfar frá áramótum og fram
eftir vetri var gott en nokkuð
óstillt, auð jörð að mestu og bíl-
fært t. d. yfir Lágheiði til Ólafs-
fjarðar og víðar um, sem vana-
lega er ekki fært aö vetri. Snjóa-
kafli kom þó nokkur er fram á
kom og kuldi í mai eins og vana-
legt er orðið, en þó má segja að
vel voraði svo að sláttur gat víða
hafizt um og úr miðjum júní
með sæmilegu grasi. Heyskapar-
tíð varð hin bezta og bændur
fengu því mikil og góð hey.
Uppskera garðávaxta var vel í
meðallagi og víða góð.
Sláturfé reyndist heldur vænna
en sl. ár, og nokkru fleiru slátr-
að en áður.
Fyrri hluta þessa vetrar hafa
verið óstillur en engin harðindi.
Fé gekk lengi fram eftir. A sum-
um bæjum hefir það jafnvel geng
ið frammi á afréttum fram að
þessu.
Heilsufar búpenings var mjög
misjafnt sl. vetur. Kúafaraldur
gekk yfir svo að sums staðar fór-
ust 2 og 3 kýr á bæ. Einnig
gerði lungnapest í sauðfé nokkuð
vart við sig svo að af varð nokk-
ur skaði.
Framkvæmdir voru töluverðar
eins og undanfarin ár, bæði í
húsabótum og ræktun. Þó kostn-
aður allur við hvers konar fram-
ast fjárráð manna vera það mik-
il, að þeir geti leyft sér nokkra
fjárfestingu, en til allra stærn
framkvæmda eru lán tekin, sero
hjá æði mörgum eru að verða
nokkuð há ef miðað er við þann
bústofn, sem lifað er af.
Atvinna er mikið 'sótt til Suð-
kvæmdir hækki ár frá ári virð-
urlands einkum úr þorpunum,
t. d. fóru síðastl. vetur úr iá-
mennu byggðarlagi, Hofsós og ná
grenni, um 60 manns. Jafnvel er
húsum lokað og fjölskyldan öll
fer í atvinnu. Að vorinu kemur
svo fólkið aftur heim og stundar
sumarvinnu við sjóinn, vega-
vinnu og önnur störf er til falla.
Með þessu móti kemst fólkið
mjög sæmilega af, þó óneitanlega
væri skemmtilegra að taka sína
atvinnu heima allt árið.
Nokkur hreyfing er í þá átt að
fá til Hofsós stærri útgerð e.n
trillubátana, sem verið hafa og
er nú þegar keyptur einn stærri
bátur til staðarins, sem gerður
verður út þaðan.
sæmilegt, þó hefir inflúenza geng
ið hér yfir eins og víðar. Mörg
Heilsufar fólks hefir verið
heimili hafa þó sloppið alveg, en
önnur orðið hart úti, og jafnvel
ber nú á að fólk veikist aftur,
sem áður hafði fengið veikina.
— B.