Morgunblaðið - 03.01.1946, Blaðsíða 8

8
MOKGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 3. jan. 1946
• Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: Ivar Guðmundsson
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og aígreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600. ,
Áskriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
I lausasölu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
rri j' • nr • ,
Trum a Sovjet
Á SÍÐASTLIÐNU sumri kom út bók eftir ungverska
rithöfundinn Arthur Koesler í London. Hún hefir vakið
mikla athygli sem eðlilegt er. Er þetta safn greina, um
stjórnmál og lífsskoðanir þjóða, en aðalefni hennar er um
Rússland, eins og þar er umhorfs í dag, um núverandi
stjórn landsins og kjör þjóðarinnar.
Höfundurinn er víðfrægur maður. Hann var eindreg-
mn fylgsimaður kommúnistanna rússnesku. Hann er
sósíalisti, og dregur enga dul á_það, þ>ó hann sje orðinn
harla fráhverfur valdhöfum Rússlands.
★
í sjerstöku tölublaði Lesbókar, sem, fylgir blaðinu í
dag, birtast nokkrir kaflar úr þessari bók, er fjalla um
hið rússneska stjórnarfar. Eru þeir teknir upp hjer, vegna
þess hve lýsing Koestlers á ástandinu í Rússlandi er
bygð á áreiðanlegum heimildum. Hann hefir dvalið þar í
landi. Hann skilur rússnesku til fullnustu. Og hann hefir
haft gott tækifæri til þess að afla sjer óyggjandi glöggra
frumheimilda um stjórnarfar landsins, löggjöf, hagsskýrsl
ur og margt er lýtur að líðan almennings.
Síðustu áratugi hafa allmargir íslendingar hallast að
þeirri skoðun, að keppa ætti að því, að koma hjer á hinu
kommúmstiska þjóðskipulagi. Hvergi hefir það komist á
íót í heiminum nema með þessari einu þjóð, —* hinni
lússnesku. Fregnir af því, sem gerst hefir og gerist inn-
an hinna rússnesku landamæra, hafa verið nokkuð óljós-
ar. Sem eðlilegt er. Því stjórnin hefir allan frjettaflutn-
ing og blaðaútgáfu í sínum höndum. Það er því eðlilegt,
að áreiðanlegar skýrslur um hagi rússnesku þjóðarinnar
veki athygli, þar eð þær gefa mönnum til kynna, hvernig
hin stórfelda tilraun til þjóðskipulags eftir forskrift komm
únismans hefir tekist, og hvers menn mega vænta með
þeim þjóðum, sem síðar meir kynnu að eiga von á, að
tilraun yrði gerð til þess að svipað stjórnarfar kæmist
a hjá sjer.
★
Menn kunna að halda því fram, að okkur varði harla
lítið um það, hvernig hin rússneská þjóð er á vegi stödd,
bæði á hinu efnalega og andlega sviði, og hverskonar
ítjórnarvöld það eru, sem þar ráða lögum og lofum. En
hinir íslensku ffokksmenn rússn. stjórnarvalda hafa sjeð
íyrir því, að enginn íslenskur kjósandi getur látið sig
þetta einu gilda. Því svo fast er róið frá hendi hinna
ís'lensku kommúnista, að þjóðin hallist á þá sveif, að
hjer verði fyrr eða síðar gerð samskonar tilraun um
stjórn lands vors, eins og nú hefir verið reynd í Rússlandi
framt að því þrjá áratugi.
Ætlandi er, að þeir menn, bæði hjer á landi og annars-
staðar, sem þekkja ekki Rússland nema af afspurn, en
hafa litið svo á, að þar væri að finna það fvrirmyndar-
skipulag, er breytt gæti hverju landi af öðru í sæluríki,
hefðu áhuga á að safna að sjer sem áreiðanlegustum
heimildum að því, sem gerst hefrr og er að gerast með
þeirri einu þjóð, sem tekið hefir upp stjórnskipun komm-
únista. Enda hefir bók Koestlers, eins og fyrr segir, orðið
mörgum kærkomin fræðslulind. Fjöldinn allur þeirra ís-
lendinga, sem aðhylst hafa stefnu kommúnista, og talið
bafa að stjófnskipulag þeirra myndi best henta íslenskri
þjóð, hafa fylgt þessari stefnu og þessum flokki, vegna
þess að þeir hafa baft alt of óljósar fregnir af þv'í, sem
gerst hefir og er að gerast þar eystra. Óyggjandi þekk-
ing á högum hinnar innilokuðu rússnesku þjóðar, mun
opna augu íslenskra kjósenda fyrir því, hve fráleitt það
er, að sú stjórnmálastefna, sem alið hefir núverandi
stjórnarfar Rússlands, eigi nokkuð erindi til íslendipga.
Lesendur Morgunblaðsins, sem fá bókarkafla Koeslers
i hendur með þessu tölublaði, ættu vel að íhuga, hvað þessi
fróði maður hefir að flytja þeim. Fyrir þá, sem af ókunn-
ugleik hafa hallast að stefnu þeirra manna, sem ráða
hinu mikla ríki í austrinu, verða kaflar þessir ærið
umhugsunarefni.
ÚR DAGLEGA LÍFINÚ
1946.
VIÐ SKRIFUM 1946. Nýja ár-
ið er komið. Hvað það færir okk
ur, vitum við ekki, en við fögn-
um nýja árinu og óskum hver öðr
um gleðilegs árs. Það er heldur
dauft yfir bæjarlífinu fyrstu dag
ana. Margir eru þreyttir eftir há-
tíðarnar. Hátíðisdagar eru hætt-
ir að vera hvíldardagar. Menn
nota hátíðina til að skemta sjer
og margir eru þreyttari eftir vök
ur og sællífi heldur en þó þeir
hefðu unnið þessa daga. En nú
eru hátíðarnar liðnar hjá að
þessu sinni og lífið fer aftur að
komast í sinn vana gang.
Það er orðinn siður hjer í bæn
um að verslanir allar eru lokað-
ar 2. janúar. Þá fer fram vöru-
upptalning. Ekki veit jeg hvers
vegna þessi dagur hefir verið til
þess valinn. Það kemur sjer illa
eftir marga lokunardaga, að ekki
skuli vera hægt að komast í búð.
Húsmæðurnar kvarta yfir þessari
lokun, sem von er. Væri ekki al-
veg eins hægt að hafa vöruupp-
talninguna þann 3. janúar, eða á
einhverjum öðrum degi? En það
er erfitt að fá menn til að breyta
til frá hefðbundinni venju.
•
íkveikjuæði unglinga.
GAMLÁRSDAGUR er að verða
dagur ærsla og óláta hjá okkur.
Menn gefa sjer venju fremur laus
an tauminn og kanske er ekkert
við því að segja. Það er ekki
gamlársdagur nema einu sinni á
ári, segja menn. Fullorðna fólk-
ið ætti að hafa vit fyrir^sjer —
þó langt sje frá að svo sje. En
einna verst og hættulegast við
ærslin á gamlárskvöld er
íkveikjuæði unglinga á götunum.
Það er orðið að fastri reglu
hjer í bænum, að unglingar gangi
um eins og brennuvargar og
kveiki í öllu, sem logað getur.
Má teljast hin mesta mildi, að
ekki skuli verða stórtjón að
þessu.
Lögreglan ræður ekki við
þetta brennuæði í unglingunum.
Enda mætti það vera fjölment
lögreglulið, sem gæti verið til
staðar um allan bæinn til að
koma í veg fyrir þenna hættu-
lega leik.
Munaði oft mjóu.
ÞAÐ MUNAÐI oft mjóu að
stórtjón yrði að íkveikjuæðinu á
mánudaginn var. Á einni götu
sá jeg unglinga koma með stærð-
ar blys, sem þeir sveifluðu yfir
höfði sjer og dönsuðu Indíána-
stríðsdans með tilheyrandi ópum
og óhljóðum. Sennilegt að blysið
hafi verið tuska, vætt í olíu eða
öðru eldfimu efni því það log-
aði glatt. I sveiflunum og látun-
um, sem tilheyrðu þessum leik,
slapp tuskan fram af spýtunni
og þeyttist undir bíl, sem þarna
var nálægt. Piltarnir, sem voru
með blysið, vissu ekki hvað þeir
áttu að gera, cn það var þeim til
happs, að eldurinn lenti framan
undir bíinum. Hefði hann lent
aftur undir honum, er ekkert
sennilegra en að eldurinn hefði
læst sig í bensíngeymi bilsins, og
geta menn þá sagt sjer sjálfir,
hvernig farið hefði.
Skömmu á eftir sá jeg ungl-
inga sem kveikt höfðu í ösku-
tunnum og logaði þar mikið bál
fast upp við húsið.
En það voru ekki eingöngu
unglingar, sem tóku þátt í þess-
um leik. Það voru víða fullorðn-
ir menn, sem ljeku sjer að
íkveikjum.
Jólatrjen sem hurfu.
EINS OG kunnugt er, Fárust
jólatrjen seint til landsins að
þessu sinni og var mikil eftir-
spurn eftir jólatrjám, enda munu
margir hafa verið jólatrjeslausir
að þessu sinni.
En aðrir höfðu allfrumlega að-
ferð til að afla sjer þessa jóla-
skrauts.
Rjett fyrir jólin kom bílhlass af
jólatrjám til Blóm og Ávextir,
sem átti að selja hjá versluninni.
En um leið og bifreiðin nam
staðar við verslunina, rjeðist fólk
að bílnum og afgreiddi sig sjálft.
EftiP augnablik var ekki eftir
eitt einasta jólatrje á bílnum og
„viðskiftavinirnir" allir komnir
á bak og burt án þess svo mikið
sem að þakka eigendunum fyrir
sig.
Daginn eftir komu tvær konur
til þess að borfa fyrir jólatrje,
sem þær höfðu tekið af bílnum.
Aðrir sáust ekki.
Þetta framferði fólksins er vit-
anlega ekki annað en rán og und
arlegt er það fólk, sem hefir haft
ánægju af þeim jólatrjám sem
þannig var aflað.
En sagan er sönn, svo lýgileg
sem hún kann að þykja.
. IUiVMiMM'iVai'i■■■■»« pBHWWw«'aainraBnnrrcB«;B"**a*>**a*"iB'*'v*i»**'r9’rvaB ■■■■■■■ ■■■■■■■■■■«aBH*aHirmmVgirraNfinuanai
! Á ALÞJÓÐA VETTVANGI I
• »
* ■■■■■■■■■■■■■■■(•■■■■■■■■■■■■■■■■■a.^VMS%ai.«aB«ft«.l!i(>A'» l
Kröiur Rússa á hendur Tyrkjum
HINIR frægu Grikkir Xeno-
fons komust að sjó við Trebizond
við Svartahafið eftir hina miklu
æfintýraferð sína. Af skrifum
Xenofons um ferðina má sjá að
Grikkirnir fóru alla leiðina í jöfn
um áföngum. — Hinir ótrauðu
Rússar, sem fara líka í áföngum
í utanríkismálastefnu sinni, kom-
ust til Trebizond í s.l. viku.
Enn /var^ ferðalag Rússa aðeins
í orði. Það byrjaði í Tiflis, þar
sem tveir prófessorar, S. R.
Dzanashia og N. Berdzenishvili,
skrifuðu brjef, þar sem þeir
kröfðust, að 10.000 fermílur af
Tyrklandi, — „vagga þjóðar vorr
ar“ — ,sje þegar látin Rússum
í tje aftur, þ.e.a.s. sovjetlýðveld-
inu Georgiu". Brjef þetta var þeg
ar birt í Izvestia, Pravda og
Rauðu Stjörnunni, en þetta.eru
málgögn stjórnarinnar, flokksins
og hersins í Sovjetríkjunum.
Tyrkir voru ekki mildir í svör-
um. Kiazam Kara Bekir hers-
höfðingi mintist þess, að Rússar
hefðu áður krafist landa í Arm-
eníu og við Dardanellasund og
sagði, að Tyrkir skyldu berjast
um hvern landsskika. — „Heim-
urinn má vita, að sundin eru líf-
æð Tyrklands, og Kars-sljettan
hryggur þess. Tyrkneska þjóð-
þingið veitti þegar meira fje til
landvarna.
Ekki lítur þó út fyrir að í
odd.a skerist, þar sem svona á-
gengni frá Moskva þýðir venju-
lega það, að Rússar vilja fá stjórn
málalegar tilslakanir. í þetta
skifti var ekki gott að hengja
sig í mannfræðina. Tyrkir segja,
að Georgiumenn og Armeníu-
menn í þeim hjeruðum, sem
krafa er gerð til, sjeu undir 2%
af íbúðunum. En Rússar höfðu
miklar fyrirætlanir í huga. Á öll
um hinum óralöngu vestur- og
suðurlandamærum Sovjetríkj-
anna er Tyrkland eina ríkið, sem
ekki hefir stjórn hliðholla Sovjet.
Rússar vilja breyta þessu, gera
sig örugga í sessi hvarvetna. Ef
að ágengni Rússa gæti orðið til
þess, að stjórn hlynt þeim kæm-
ist að völdum í Tyrklandi, þá
mætti vel fara svo, að Rússar
gleymdu landakröfum sínum.
Ef svo færi ekki og Rússar
næðu landsvæðum þeim, sem
þeir eru að krefjast, myndi það
vissulega styrkja aðstöðu þeirra
mikið, því þá mætti segja, að
Svartahafið yrði að mestu rúss-
neskt innhaf. Rússar hafa nú um
45% af hinum 3200 km. löngu
ströndum þess, og ráða þar að
auki yfir þeim 15%, sem eru í
Búlgaríu og Rúmeníu. Ef Rúss-
ar fengju hjeraðið fyrir vestan
Trebizond, myndu þeir bæta við
sig 8% enn. Ef þeir fengju bæki-
stöðvar við sundin, myndu þeir
ráða ölgum og lofum á Svarta-
hafinu öllu. Einnig líkar Rússum,
sem þykir mikið til olíu koma,
ekki við það að hafa hina ósam-
vinnuþýðu Tyrki rjett hjá miklu
olíuborginni Batum, og einnig
við nýja olíuhjeraðið, sem þeir
voru að komast yfir, — Azer-
beidjan.
í Moskva töldu Byrnes og Be-
vin þessar aðfarir Rússa gagn-
vart Tyrkjum vera eitt af þeim
brögðum, sem Sovjetstjórnend-
urnir eru vanir að beita fyrir
ráðstefnur. Þeir mundu eftir því,
þegar Rússar viðurkendu alt í
einu austurríska stjórn, meðan á
San-Franeisco-ráðstefnunni stóð,
og líka hinu, þegar Moskva við-
urkendi Lublinstjórnina pólsku
rjett fyrir Yaltaráðstefnuna. —
Einnig var hægt að skoða kröf-
urnar á hendur Tyrkjum sem
einn áfangann enn á leið Rússa
að Miðjarðarhafinu.
(Time 31. des. 1945.)
Gerðu engar
pantanir
LONDON: Sænsk viðskipta-
nefnd, sem í voru 50 verslunar-
menn, og nýlega var í Bretlandi,
fór heimleiðis, án þess að gera
nokkrar pantanir á vörum. —
Höfðu þessir menn ferðast um
ýms iðnaðarsvæði.
Einn af nefndinni ljet í Ijós
mikil vonbrigði vegna þess, að
ekki var hægt að gera miklar
vjelapantanir í Manchester. —
Honum hafði verið sagt þar, að
slíka hluti yrði ekki hægt að
afgreiða fyrr en eftir työ ár.
Annar, sem kaupa vildi bóm-
ullarvörur og karlmannahatta,
hafði orðið fyrir svipuðum erfið
leikum. Hann sagði, að Svíar
myndu þá kaupa þessar vörur í
Bandaríkjunum. Hann hjelt því
fram, að Bretum myndi
veita erfitt að keppa við Banda
ríkin á þessu sviði, „nema þeir
færu að láta hendur standa
fram ÚV ermum“.
, — (Telegraph).