Morgunblaðið - 28.02.1940, Blaðsíða 4

4
M0RGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 28. febr. 194®.
Fjárlagaræða jakobs Möllers
FRAMH. AF ÞRIÐJU SÍÐU.
Greiðsluh. í ríkis-
reikningi 1939 kr. 1.470.000,00
Hluti ríkissjóðs
í enska víxlinum — 821.817,00
að viðb. gengist. — 357.000,00
eða samtals kr. 2.648.817,00
Nú er það að vísu svo, að
lántökuheimildin frá 1937 hrekk-
ur ekki til slíkrar lántöku, en þó
að úr því mætti að vísu bæta,
þá tel jeg vonlítið eða vonlaust
að takast mundi að fá slíkt lán
innanlands á einu ári.
Að komast hjá
greiðsluhalla'.
Hier viðbætist svo það, að
fjárlögin fyrir árið 1940
voru afgreidd á nýafstöðnu þingi
með 572.599 króna greiðsluhalla,
auk þess sem ákveðið var að
greiða embættis- og starfsmönn-
um ríkisins verðlagsuppbót á laun
þeirra. Auðsætt er, með hliðsjón
af reynslu síðasta árs, að til
beggja vona getur brugðist um
afkomu ríkissjóðs á yfirstand-
andi ári, og gæti svo farið, jafn-
vel þó að beitt væri til hins ítr-
asta heimild 22. gr. fjárl. til að
lækka ólögbundin útgjöld um allt
að 20%, að allverulegur greiðslu
halli yrði á ríkisrekstrinum fyr-
ir þetta ár. Verðlagsuppbótina
er væntanlega ekki varlegt að á-
ætla öllu minni en .350—400 þús.
«ife' yrði þá greiðsluhallinn alt
að 1 milj. króna samkv. fjárlög-
um, en eins og horfur eru nú
í heiminum, er yfirvofandi hætta
á því að flutningar til landsins
kunni að teppast að meira eða
minna leyti, en því yrði óhjá-
kvæmilega samfara, að tekjur
ríkissjóðs hlytu að bregðast að
miklum mun. Það verður því að
telja mjög óvarlegt, að gera ráð
fyrir því, að komist verði hjá
því, að greiðsluhalli verði á fjár
lögunum, alt að því sem í þeim
er áætlað, eða 500 þús. til 1 milj.
Verður þannig að gera ráð fyrir
því, að við þær gjaldföllnu skuld-
ir, sem ég þegar hefi gert grein
fyrir, kunni að bætast á þessu
ári alt að einni miljón króna,
sem úrræði verði að finna til
að ráðstafa, eða að þær skuldir
verði samtals alt að 3% miljón.
Þetta var það sem fjármála-
ráðuneytið varð að horfast í augu
við, þegar það átti að fara að
semja nýtt fjárlagafrumvarp
fyrir árið 1941. En svo mjög
sem alt er í óvissu um afkomu
ríkissjóðsins á þessu nýbyrjaða
ári, þá er þó altí enn meiri óvissu
um afkomu næsta árs. Það eitt I
virðist mega itelja auðsætt, að
fullkomin ástæða sje til þess að
gæta fyllstu varúðar í sambandi
við afgreiðslu fjárlaganna á
þessu þingi. Jeg taldi mjer því
skylt að leitast að fremsta megni
við að gera fjárlagafrumvarpið
þannig úr garði, að komist yrði
að minsta kosti hjá greiðsluhalla
á árinu 1941.
Stuttur undirbúningur.
J;g skal hjer geta þess, að í lok
síðasta þings, þegar ákveðið
hafði verið að þing kæmi saman
aftur að mánuði liðnum, þá var
tm það talað, hvort ekki mundi
verða tök á öðru en að sníða hið í 300 þús. úr 390 þús. Þær tekj-
r;ýja fjárlagafrumvarp mjög eft- ur urðu að vísu miklu meiri s. 1.
ir fjárlögunum fyrir árið 1940, ár, en þá gætti siglingateppunn-
eins og þau höfðu verið afgreidd ar aðeins síðustu mánuðina. Bif-
af þinginu í janúarmánuði. Var ( reiðaskattur er lækkaður um 60
það bæði með tilliti til þess, hve þús. og áætlaður 350 þús., vegna
naumur tími var til stefnu og þess að gera má ráð fyrir miklu
að í rauninni virtust ekki líkur^ minni skatti af einkabifreiðum,
til þess, að menn yrðu nokkru bæði vegna skömtunar og dýr-
nær, um afkomuhorfur ríkissjóðs. leika á benzíni. Loks hefir vöru-
á árinu 1941, að einum mánuði magnstollurinn verið lækkaður
liðnum en menn voru þá. Hins-'um 200 þús. vegna þess að gera
vegar breyttist mitt viðhorf til verður ráð fyrir allmiklu minni
væntanlegrar afgreiðslu fjárlaga irmflutningi á þeim vörum, sem
gersamlega við þá athugun á af- J þann toll bera aðallega, svo sem
komu síðasta árs, sem gerð var á þllum skömtunarvörum. Tekjur
|þeim stutta tíma, og við það að af rekstri ríkisstofnana hafa ver-
•gera mjer grein fyrir þeim'ið áætlaðar 385 þús. kr. lægri en
greiðsluerfiðleikum, sem frg,m í fjárlögunum 1940, og er þar
undan væru. En af því hve stutt-
ur tími var til stefnu og að jeg
farið eftir tillögum forstjóra
stofnananna. Hinsvegar geri jeg
var veikur síðustu vikuna fyrirj'ráð fyrip; að skoðanir geti þó
þingsetningu, þá varð það úr, að crðið skiftar um einn þeirra
tekjuliða, þó að jeg hirði ekki
um að ræða það frekar að sinni.
Samkvæmt þessu eru rekstrar-
tekjur áætlaðar samtals kr. 17.-
778.173.00 í stað kr.18.594.830,-
00 í fjárl. yfirstandandi árs. —
Hinsvegar voru rekstrarútgjöld-
in áætluð kr. 17.857.448,00 í fjár
lögum yfirstandandi árs, eða
nokkru hærri en tekjurnar í
þessu frumvarpi. Til þess að ná
greiðslujöfnuði á frumvarpinu,
þurfti því að lækka útgjöldin að
minsta kosti sem svaraði áætl-
uðum rekstrarafgangi ársins
1940, að viðbættum áætluðum
Til pess aö na greiðslujoln- greiðsluhalla, eða um 1300 þús.,
uði á fjárlögum, verður, auk áætlaðra útgjalda vegna verð
fyrst og fremst að gæta þess, lagsuppbótar embættis- og starfs
að tekjurnar sjeu ekki of óvar-jrnanna ríkisins, samkvæmt á-
lega áætlaðar, og síðan að sníða j kvörðun síðasta þings. Yið athug
útgjöldunum stakk eftir því. í j un á föstum launum ríkissj., kom
fjárlagafrumvarpi þessu eru tekj hinsvegar í Ijós að fært mundi að
jeg varð að láta frumvarpið fara
í. prentun án þess að bera það
undir samstarfsmenn mína í rík-
iststjórninni, fyr en það var
fullprentað. Jeg hefi þannig ver-
ið einn um samningu frumvarps-
ins og ber einn ábyrgð á því.
Hinsvegar er jeg að sjálfsögðu,
eins og jeg lýsti þegar yfir á
fundi með hinum ráðherrunum,
þegar jeg lagði frumvarpið fram
fyrir þá, reiðubúinn til hins
fyllsta samstarfs um afgreiðslu
málsins, bæði í heild og í einstök-
um atriðum.
Varlegar tekjuáætlanir.
il þess að ná greiðslujöfn-
urnar áætlaðar nokkru lægri en
í fjárlögum ársins 1940. Auka-
tekjur eru áætlaðar 100 þús. kr.
lægri eða 500 þús. í stað 600 þús.
Þessi tekjuliður varð 662 þús.
kr. árið 1939, en gera má ráð
fyrir að með minkandi siglingum
til landsins lækki þær tekjur að
verulegum mun. Af sömu ástæð-
um eru vitagjöld lækkuð niður
lækka áætlun um afborgun af
þeim um 258 þús. eða úr kr.
1646 þús. í 1388 þús. Einnig var
komist að þeirri niðurstöðu, að
nægja mundi að áætla 1.936.178
kr. í vaxtargreiðslur, eða 134
þús. kr. lægri upphæð en á fjár
lögum yfirstandandi árs. Það
hefir einhversstaðar verið vje-
fengt, að sú áætlun geti staðist,
j og jeg skal játa það, að sjálf-
um þykir mjer hún grunsamleg.
En við ítrekaða athugun hefir
J ekki tekist að finna neina
skekkju í áætluninni, og hefir
henni því ekki verið breytt. Þrátt
fyrir þessa lækkun var þó eftir
að lækka útgjöldin um 1400 þús.
krónur, ef fullur greiðslujöfn-
uður átti að nást auk þess sem
úhjákvæmilegt kynni að þykja
að hækka gjaldaáætlunina á ein-
síökum rekstrarliðum.
Lækkun á reksturs-
kostnaði æskileg.
Mjer þykir það nú allmikilli
furðu gegna, ef nokkrum
háttv. þingmönnum getur komið
það til hugar, að jeg hefði ekki
helst kosið að geta gert tillögur
um verulegar lækkanir á beinum
rekstrarkostnaði ríkisins, svo sem
skrifstofukostnáði og öðrum kostn-
aði við framkvæmdastjórn ríkis-
ins, eins og t. d. útgjöldum 11.
greinar fjárlaganna. En við athug-
un á þeim gjöldum komst jeg að
þeirri niðurstöðu, að það mundi
1 þurfa meiri undirbúning og breyt-
ingar á öllu kerfinu, en unt væri
að framkvæma í einni svipan. Þeg
ar það er athug'að, hvernig þessi
gjöld hafa vaxið frá ári til árs,
eins og jeg gerði grein fyrir í
sambandi við umframgreiðslur á
11. grein og 14. grein, þá er aug-
Ijóst, að það muni lítið stoða, að
reyna að skera þau gjöld niður
með einu pennastriki, eins og þeg
ar fyrirskipað var að spara skyldi
10% af starfrækslukostnaði sjúkra
húsanna. Jeg skyldi vera manna
fyrstur til samvinnu um, þær ráð-
stafanir, sem óhjákvæmilega yrði
að gera til að ná þeim tilgangi,
en jeg er sannfærður um, að þá
yrði að byrja á því að gera rót.-
tækar breytingar bæði á löggjöf-
inni og öllu stjórnarkerfinu. En
það virðist mjer að minsta kosti
auðsætt, að það væri ekki til ann-
ars en að svíkja sjálfan sig, að
fara að lækka þau útgjöld aðeins
„á pappírnum“, án nokkurs und-
irbúnings.
8 miljóna gjaldaauki.
1\4T jer telst svo til, að útgjöld
LTA ríkissjóðs hafi aukist um
alt að 8 miljónum á 11 ára tíma-
bilinu 1927—1938 og að meðtöld-
um, afborgunum af lánum um 8%
miljón. Vaxtagreiðslur og afborg-
anir hafa hækkað um 1700 þús.,
dómgæsla og lögreglustjórn um
1150 þús., samgöngumál um
1442 þús., kenslumál 936 þús-,
verklegar framkvæmdir 2550 þús.,
styrktarstarfsemi 580 þús. Dóm-
gæslu og lögreglustjórn væri hægt
að lækka með því t. d. að fella
niður tollgæsluna, sem mjög hefir
vaxið síðustu árin. En verður þa5
talið fært, eins og tekjuöflun rík-
issjóðs er nú háttað? Eða að minka
löggæsluna? Eða vill háttvirt Al-
þingi stíga svo stórt skref til
baka í kenslumálunum, að veru-
Æegur sparnaður verði að? Eða
vill það fella niður alþýðutrygg-
ingarnar, sem aðallega valda
gjaldaaukningpnrti til styrktar-
starfseminnar ? Jeg er reiðubúinn
til þess að ræða þessar leiðir við
háttv. fjárveitinganefnd, en jeg'
geri mjer satt að segja litlar von-
ir um að samkomulag geti náðst
um þær.
Þá eru eftir tveir útgjaldaflokk
ar, því að væntanlega dettur eng-
um í hug að „skera niður“ vaxta-
og afborganagreiðslur, því að hjá
því verður ekki komist að inna
þær af hendi, nema þá með þeim
hætti að taka ný lán til að stand-
ast þær, og það get jeg ekki sjeð
að fært muni vera eins og nú er
komið. Og jeg hefi ekki getað sjeð
möguléika til út.gjaldalækkunar í
svipinn, sem nokkuð munaði um,
aðra en þá að lækka enn framlög
til samgöngumála og verklegra
framkvæmda. Og jeg er sannfærð-
pr um, að greiðsluhallalaus fjárlög
verði ekki afgreidd að þessu sinni,
nema höggvið verði enn í þann
knjerunn, nema þá aðeins á pap-
írnum, með því að hækka tekju-
áætlunina eða lækka útgjöld, sem
vitað er fyiirfram að ekki muni
lækka í framkvæmd.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.
Eignahreyíingar ríkissjóðs 1939
(úr fjárlagaræðn Jakobs Möllers)
Inn: Fjárlög Reikningur Út: Fjárlög
Tekjur samkv. rekstrareikn . . . . 17.904.960,00 19.102,000,00 Gjöld skv. rekstrarreikn. . . 16.705.791,00
Fyrningar . .. 343,833,00 365,000,00 1.. Afborganir lána:
Útdráttur bankav.- og veðd.brjefa . . . . 50,000,00 66,000,00 1 Ríkissjóður:
Endurgr. fyrirfram greiðslur .... 10,000,00 12.000,00 a. Innlend lán 396.840,00 445.000,00
Endurgr. lán og andv. seldra eign . . . . . . 50,000,00 55.000,00 b. Dönsk lán 306,487,00 159,000,00
Greiðslujöfnuður 1.470.000,00 c. Ensk lán 494.923,00 572,000,00
2 Lán ríkisstofnana:
a. Landssíminn 215.000,00 250.000,00
b. Ríkisútvarpið 75,000,00 100,000,00
2. Til eignaaukningar ríkisstofnana:
1 Landssíminn 130.000,00 190,000,00
2 Ríkisprentsmið jan 10,000,00 10,000,00
3 Ríkisútvarpið og viðt.verzl. 25,000,00
4 Tóbakseinkasala 30,000,00
5 Bifreiðaeinkasala . . .. . . 20,000,00
6 Grænmetisverslun 68,000,00
3,. Til að gera nýja vita .. 65,000,00
4. Til lögb. fyrirfr. gr. . . 10,000,00
kr. 18.409.041,00 21.070,000,00 Kr. 18.409.041,00
Reikningur
19.083,000,00
1,526,000,00
343,000,00
100,000.00
18,000,00
21.070,000,00