Morgunblaðið - 13.01.1935, Blaðsíða 5

M O R <] 1 NRLAÐIO
Sunnudaginn 13. jan. 1935.
m i !!!«-*——>"• - —
jöfnu harðar úti við samdrátt
heimsverslunarinnar en önnur
lönd og þolir hnignun hennar
ver en þau. Hinsvegar getur hin
minsta aukning útflutningsins
haft víðtækari áhrif á afkomu
almennings hjer á landi, en þar
isem framleiðslan er fjölþættari.
ísland hagnast
landa mest á
verkaskiftingu
þjóðanna og
frjálsi verslun.
Af þessu, sem að ofan er sagt,
-er það og ejnnig Ijóst, að tolla-
og haftastefna sú, sem á und-
anförnum árúm hefir farið sig-
urför um heiminn er því geig-
vænlegri fyrir ísland og búskap
þess en fyrir aðra, sem fá lönd
eru svo fjarri því sem ísland að
geta framleitt nauðsynjar sín-
ar. — Þetta þýðir í rauninni
ekki annað en það, að fá
lönd álfunnar hagnast eins á
verkaskiftingu þjóðanna og ein
mitt Island. Má jafnvel svo
sterkt að orði kveða, að bú-
skapur íslands og fjárhagsaf-
koma grundvallist á frí-
hyggju þjóðanna í viðskifta-
málum. Islendingar eru meira
en flestir aðrir „innstiltir“ á
verkaskiftingu þjóðanna. Þeir
hafa í fullu trausti á arð-
semi hennar að miklu leyti
einskorðað sig við framleiðslu
þeirrar vöru, saltfisksins, sem
þeir vegna kunnáttu og ýmissa
annara aðstæðna höfðu betri
skilyrði til að framleiða en flest
ar aðrar þjóðir. Jafn rjett og
þetta var, meðan útflutningur
okkar var frjáls og óháður,
eins sjálfsagt er það nú, eftir að
alger stefnubreyting frá frjálsri
verslun hefir átt sjer stað, að
vinna að því að gera útflutn-
inginn fjölþættari.
Kaupgetan út á
við og gjaldeyris-
skamtanir.
I sambandi við hina miklu
utanríkisverslun íslands, var
bent á það, að þetta
þýddi ekki annað en það, að
mikill hluti allrar framleiðslu
landsmanna gengi til útflutn-
ings eða til skifta fyrir erlend-
ar vörur, sem er það sama.
Búskaparlífi okkar er svo
háttað, að aðeins tiltölulega lít-
ill hluti af heildarkaupgetu
landsmanna gengur til kaupa
á íslenskum vörum, held-
ur leitar hún út á við
og beinist að vörum af erlend-
. um uppruna, sem hjer eru ekki
framleiddar. — A það má
einnig benda, að sje að ein-
hverju leyti um aukna kaup-
getu að ræða, hvort sem það
nú er vegna mikils útflutnings
eða erlendra lána, þá verkar
þessi aukni kaupkraftur aðeins
að litlu leyti örvandi á annan
aðalatvinnuveg þjóðarinnar,
sem sje sjávarútveginn, því að
þótt auknar tekjur einstakling-
anna sjeu fyrir hendi, þá kaupa
þeir að jafnaði ekki meira af
t. d. fiski eða öðru því, sem
þessi grein búskaparins lætur í
tje.
Með landbúnaðinum er aftur
öðru máli að gegna. Hjá öðr-
um þjóðum, sem fjölbreyttari
framleiðslu hafa, er þetta að
jafnaði með dálítið öðrum
hætti. Þar beinist aukin kaup-
geta minna til annara landa, og
er þar af leiðandi notadrýgri
fyrir atvinnulíf og framleiðslu
þessara þjóða. Þessi sjerkenni,
sem hjer hefir verið drepið á
hafa haft veigamikil áhrif á ut-
anríkisverslun undanfarinna
ára, og þá sjerstaklega í sam-
bandi við þau erlendu lán, sem
ríki, bæjarfjelög eða einstak-
lingar hafa tekið á þessum ár-
um. En út í það er ekki tæki-
færi að fara hjer.
Aftur á móti er óhjákvæmi-
legt að vekja athygli á því, að
þetta sjerkenni á viðskiftalífinu
fær alveg sjerstaka þýðingu,
þegar hið opinbera leggur inn
á þá braut að skamta innflutn-
inginn og ráðstafa erlendum
gjaldeyrir með tilliti til þess að
draga úr vöruinnflutningi. Er
þá mikið undir því komið, að
þeir menn, sem mestu ráða um
skipun þessara mál beri gæfu
til að skilja eðli viðskifta okkar
við útlönd, og þá staðreynd, að
eins og nú er ástatt, er óhjá-
kvæmilegt annað en að veruleg-
ur hluti heildarkaupgetu lands-
manna leiti til annara landa. —
Menn kunna að hafa skiftar
skoðanir um nauðsyn innflutn-
ingshafta, en það er alveg víst,
að sjeu menn ásáttir um að
nota þau af gengis- eða gjald-
eyrislegum ástæðum, þá hljóta
allir að ýíðurkenna, að strang'-
leiki haftanna^getur og má ekki
miðast við annað en hina rjettu
kaupgetu í landinu.
Það er að vísu ofur auðvelt
að takmarka innflutt vörumagn
eftir vild, en sje sú takmörkun
ekki í samræmi við kaupgetu
landsmanna, þá er hún á kostn-
að almennings. Þáð er hinn
megnasti misskilningur, að hægt
sje að koma á innflutningshöft-
um, sem ætlað er að bægja frá
innflutningi, án þess að þau
hafi í för með sjer almenna
verðhækkun, og þar með lækk-
un raunverulegra launa almenn
ings. Með því sem hjer er sagt
um það, að innflutningurinn
eigi að stjórnast af hinni rjettu
kaupgetu, er ekki átt við annað
en að jafnmikið sje flutt inn og
landið er fært um að standa
skil á. —
Hvellur sá, sem um þetta
varð í blöðum landsins, í sam-
bandi við umræður um hin nýju
gjaldeyris- og innflutningslög,
er sprottinn af misskilningi, eða
einhverju enn verra.
Þröngur markað-
ur útflutningsins
og slæm aðstaða
til verslunarsamn-
inga.
Eitt af þeim sjéVkennum á
íslenskri utanríkisverslun, sem
getið var um hjer að ofan, var
hin fábreytta skifting útflutn-
ingsins, sem aftur hafði í för
með sjer, að markaður fyrir
helstu útflutningsvörur okkar
takmarkast við fá lönd. Nægir
að benda á, að 53% af öllum
útflutningi okkar fer til aðeins
þriggja landa, sem við kaupum
aftur sáralítið af. Á þeim hafta
tímum, sem nú standa yfir, get-
ur þessi skifting haft örlaga-
ríkar afleiðingar fyrir alt bú-
skaparlíf í landinu, og veikir
aðstöðu okkar í hverskonar
samningagerðum um viðskifti
við þessi lönd. Þetta hefir og
þegar sýnt sig. Með skömtun
á saltfisksinnflutningi vorum til
Spánar stóðum við algeidega
varnarlausir, og þó svo rætist
úr því máli, sem raun er á, þá
er það einungis að þakka þeim
skilningi, sem spönsk stjórnar-
völd sýndu á hinum sjerstæðu
þörfum íslenskrar utanríkis-
verslunar. En hjer þarf ekki að
vitna í það, hvað hefði getað
orðið, ef Spánverjar hefðu beitt
haftastefnu sinni út í æsar gegn
okkur. Við höfum þegar dýr-
keypta reynslu að baki oss, sem
sýnir, hvernig hægt er að láta
okkur sæta afarkostum í samn-
ingum við önnur lönd, þegar
um það er að ræða að halda
þröngum markaði opnum fyrir
þýðingarmikla útflutningsvöru.
Er í þessu sambandi skemst að
minnast þess, hvernig Norð-
menn hafa hvað eftir annað
notað sjer af hagsmunum þeim,
sem við áttum að gæta á norska
saltkjötsmarkaðinum, . til að
knýja fram hlunnindi, sem voru
miklu meiri, en þeir með nokk-
urri sanngirni gátu krafist. Á
undanförnum árum hefir verið
unnið að því að verða óháðari
norska márkaðinn, og fer vel á
því. — Ber mikil nauðsyn til,
að slíkt starf verði einnig hafið
í sambandi við saltfiskmarkaði
okkar.
Framh.
•* —i «g§> 1—
Lárus H. Bjarnason
fyrv. hæstarjettardómari
Lárus BjarUason liæstarjettar-
dómari varð 68 ára. Hann var
fæddur 27. mars 1866 í Flatey,
sonur Hákonar Bjarnasonar kaup-
manns, prests Gíslasonar og Jó-
hönnu Þorleifsdóttur prófasts
Jónssonar í Hvanimi. Hann varð
stúdent 1885, cand. juris. 1891 og
var þá settur málaflutningsmaður
við yfirrjettinn, en ári eftir se;tt-
ur sýslumaður í ísafjarðarsýslu
og skipaður sýslumaður í Snæfells-
cg Hnappadalssýslu 1894. Gegndi
hann því embætti uns liann varð
forstöðumaður lagaskólans 1908,
en prófessor varð hann 1911, er
Iláskólinn var stofnaður. Hann
varð ' dómari í hæstarjet.ti 1919,
en l.jet af störfum 1931, enda
heilsa lians þá farin að bila.
Hann var skipaður í milliþinga-
nefnd í kirkjumálum 1904 og i
millilandanefndina 1907. — Hann
var formaður í milliþinganefnd
1924 um sparnað í ríkisrekstri.
Ilann var forseti amtsráðs Vestur-
amtsins 1904—’07, var kosinn bæj-
arfulltrúi í Beykjavík 1908, var
þingmaður Snæfellinga 1901—’07,
konungkjörinn alþingismaður
1909—11 og 1. þingmaður Reyk-
víkinga 1912—’13. Hann var einn
helsti forvígismaður andstæðinga
valtýskunnar á þingi 1901, t. d.
aðalflutningsmaður stjórnarskrár-
frumvarps „and-valtýinga“, en
það frv. náði ekki fram að ganga.
Hann flutti tillögu á þingi 1902
um að skipa þingmannanefnd til
að íhuga dómaskipunina. Fór sú
tdlaga í svipaða átt og þingsálykt-
un sú, sem samþykt liafði verið á
síðasta þingi um nefndarskipun í
þessu skyni, en málið fell niður.
Hann var aðalhöfundur háskóla-
laganna og laga um laun háskóla-
kennara 1909.
Hann átti ásamt Hannesi Haf-
stein aðalþátt í samningu' lands-
dómslaganna, er samþykt voru
1905. Hann átti mikinn þátt í
endanlegu lögunum um ábyrgð
ráðherra frá 1904. Hann var aðal-
maðurinn í bankarannsóknarnefnd
efri deildar 1911. Hann var aðal-
h'öfundur laganna um lögræði, er
samþykt voru 1917. Hann vann
mest að undirbúningi laganna um
stofnun og slit hjúskapar (1921),
?,ð lögum um afstöðu foreldra til
óskilgetinna barna (1921), að 16g-
um um afstöðu forelclra til skil-
getinna barna (1921), að lögum
nm rjettindi og skyldur hjóna ‘
(1923), en öll voru þessi lög að
miklu leyti samin eftir nýrri lög-
gjöf Norðurlandaríkjanjia um
þessi efni.
Eftir að liann varð liáskóla-
keniiari, samdi liann ýmis lög-
fræðileg rit og eru þau lielstu:
íslensk stjórnlagafræði 1913, sem
lögð var til grundvallar við
kenslu í Háskólanum í þeirri
grein, þangað til Sambandslögin
komu. Skrifaðir fyrirlestrar hans
,,um lögræði“ ex*u og enn lagðir til
grunclvallar til kenslu- Til skamrns
tíma voru notaðir skrifaðir fyr-
irlestrar hans „lög- og lögskýr-
ing“ og fjölritaðir fyrirlestrar
•,um sifjarrjett“ (1923).
Hann var einn af ritstjórum
Tidsskrift for Retsvidenskap og'
birtist þar ekki alis fvrir löngu
ritgerð eftir hami um „Skandiua-
visk Fælleslovgivning og íslaryTf
í nefndaráliti d ‘nsk-ís!ensku
nefndarinnar 1907 ritaði haun
„Nogle forelöbige Bemærkninger
om Islands statsretlige Stilling“.
Hann kvæntist 1895 Elínu Pjet-
ursdóttur amtmanns Hafstein, en
hún ljest árið 1900. Börn þeirra
cru frú Jóhanna, ekkja Páls J.
Olafson tannlæknis og Pjetuí’,
kaupmaður á Akureyri.
Lárus H. Bjarnason var í sínu.
insta eðli lögfræðingur og stjórn-
málamaður. Hann Unni lögvísind-
'un og voru þau honum vafalanst
mjög lcær viðfangsefni. Hann var
rnjög athugull maður og varkár
og gerði aldrei ákvarðanir, jgfn-
vel um mjÖg smávægileg atriði,
fyr en hann hafði hngsað sig
vandlega um. Hann var mjög vin-
sæll af stúdentum lagadeildar
meðan hann var háskólakennari
eg vildi í öllu greiða götu nem-
h
anda sinna- Hygg jeg að ham»
síðar, er hann var orðinn hæsta-
rjettardómari, liafi stundum sjéð
eftir því að hafa horfið frá BEá-
kólanum. Hann stai’faði með
þeim, er þetta x-itar, að fyrsta
undirbúningi stúdentagarðsbygg-
ingar og sat fyi'stxx árin í bygg-
inganefnd Garðsins. Mátti sjá þess
merki, hve ant honum var um öll
mál stúdenta, að síðastHðinn 1.
desember heimsótti hann Garð og
tók þátt í sknxðgöngu stxxdenta.
Mestan áhuga nxun liann þó
hafa haft á stjórixmálxuix. Olli því
vafalaust að nokkru, að er hann
var á xxnga aldri stóð allmikill
styr um hann, er hann varð þing-
maður. Hann var nxálsnjall maður
og rökfastur einkunx, skapmaðnr
mikill og fyrii’mannlegur, drotn-
unargjarn og' óvæginn, er því var
að skifta. Sást hann því lítt fyr-
ir og varð því brátt, er á Alþing
kom, végna lyndiseinkunnar sinn-
ar og þekkingar á landsmálum að-
sópsnxikill og mikilsráðandi í sín-
um flokki. Atvik ollix því, að liamx
fór af Alþingi fyr exx hann sjálf-
xxi’ liafði óskað. Er liann gei’ðist
hæstarjettardómari, átti hann ekki
afturkvæmt í stjórnmálalífið, en'*
áhugi lians á stjórnmálum var
ætíð hiixn sanxi. Það var eins og
honum fyndist, að lxans sanna eðli
væri að standa í liai'ðri stjórn-
málabaráttu, eins og liann gerði
um eitit. skeið æfinnar. Jeg hygg
og, að best. lxefði hann íxotið sín,
ef hamx hefði átt þess kost einn-
ig síðari árin að standa í broddi
fylkingar í flokki sínxxxn, leggja
til orustxx og veita andstæðingum
sínurn þungar atlögur. Þegar
bændafundurinn var haldinn, lá
við, að aðsúgur yrði gerður að
þinginu og voru lögregluþjónar
fengnir til þefs að gæta anddyris
Alþingishússins. Gekk þá Lárus
H. Bjarnason á svölum þinghúss-
ins, leit yfir mannfjöldann og
sagði: Þetta er ungt og leikur
sjex*. Ber þeitta vott um karl-
mensku hang og víkingslund. og
sýnii’, að hann myncli aldrei hafa
hvikað fyr en hann felli, ef í or-
ustu liefði verið. Þessi N staðfesta
lundarfarsins konx áþreifanlega í
ljós í dugnaði hans í þeim málum,
er hann barðist fyrir. Þegar
spánska veikin geisaði í Reykja-
vík 1918, tók hann að sjer for-
stoðu lijálpai’skrifstofu þeiri'ar, er,
sett var á laggirnar til þess að
hjúkra sjúkum og ráða fram úr
aðsteðjancli vandræðum. Var því
viðbrugðið, með lxve miklum ötul-
leik hann gekk að þeim störfum.
Lárus H. Bjarnason var mjög
lióðelskur xnaður og unni mjög
skáldskap. Fekst hann um eitt
skeið nokkuð við Ijóðaþýðingar,
e.inkum þýðingar á kvæðum Heines
og hafa nokkrar af þeinx þýðing-
um biret. En hann var nxaður
mjög gagnrýninn og vandvirknr
og Ijet því fæst af því frá sjer
fara, er hann fekst við af þeim
hlutum. Ritgerðir um land-mál
oirti liann nokkrar í tímaritum,
einkum Eimreiðinni og Andvara.
en á síðari árxxm jókst. sjálfsgagn-
i'ýni hans svo, að hann var ófús
á að láta birta nokkuð eftir sig,
enda var starfsorka hans biluð
síðustu ár ævinnar.
Hann var höfðinglegur maður
ásýndum og snyrtimaður mikill í
allri framkomu, en um hann mátti
segja, að hann batt ei bagga sína