Vísir - 04.05.1945, Blaðsíða 4

/
4
VISIR
Föstudaginn 4. maí 1945,
VlSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VlSIR H/F
Ritstjórar: Kristján Guðlaugsson,
Hersteinn Pálsson.
Skrifstofa: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12.
Símar 16 6 0 (fimm línur).
Verð kr. 5,00 á mánuði.
Lausasala 40 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Réttur og iettur.
Iferkamenii um heim allan hafa kosið sér
“ 1. maí að hátíðardegi, til þess fyrst og
fremst að fylkja sér í baráttu fyrir hagsmuna-
málum sinum og minnast sigra eða ósigra
liðins tíma. Er þetta eðlileg viðleilni, sem á að
miða að því að hæta hag verkamanna og þjóð-
arheildarinnar jafnframt.
Ræðumenn, sem hér komu fram á þessum
degi verkalýðsins, höguuð áróðri sínum að
ýmsu einkennilega. Þeir minntust þess að kjör
vcrkalýðsins hefðu verið kröpp fyrir styrjöld-
ina og nauðsyn hæri til að vinna ge’gn hruni
og eymd. Þeir lýstu trausti sínu til núverandi
ríkisstjórnar, en gátu þess jafnframt að hún
licfði lítið sem ekkert gcrt til þess að tryggja
hag verkalýðsins allt til þessa. Þeir bentu held-
ur ekki á ákveðnar leiðir til úrbóta, nema að
skilja bcri kröl’una um þátttöku Islands í al-
])jóðasamvinnu sem einskonar öryggi í því
efni, en sú þátttaka átti að byggjast á yfir-
lýsingu Alþingis og ríkisstjórnairnnar um að
Island hefði verið i slríði við möndulveldin
um nokkurra ára bil. Þá var rætt um gull-
straum og heilsuspillandi íbúðir, en ekki ein
einasta jákvæð tillaga borin fram til lausnar
á vandanum. Þeir áróðursmenn, sem höfðu sig
mest í frammi, minntust yfirlcitt ekki á hætt-
an hag almcnnings, — hækkað kaup og því
um líkt, — hcldur aðeins hitt, ag koma skyldi
í veg fyrir að hann vcrsnaði. Er engu líkara
en að þeir tclji að takmarkinu sé náð og lengra
verði ckki komist í bættum launakjörum. En
á bak við þessa þögn um hættu kjörin felst
vafalaust vitundin um það, að styrjöldin cr
senn á lokum, en þá verða tilfinnanlegar
hreytingar á ýmsu íslenzku þjóðinni í óhag.
Þessir menn vita eins vel og allir aðrir, að
verðþenslan er hér meiri en í ýmsum löndum
öðrum ,og þó einkum þcim, sem framleiða
sömu vörur lil útflutnings og við íslendihgar.
Þeir skilja að aðsk /ða okkar Islendinga vcrður
])á erfið og hagur okkar hlýtur að fara versn-
andi, nema því aðeins að við verðum reiðu-
húnir til að gera nauðsynlegar ráðstafanir til
að afstýra þyngstu óhöppunum. Þcir skilja
eins og hver annar, að cklci er unnt að tryggja
nýsköpun, ef nýsköpunin eykur aðcins á halla-
rekstur atvinnnuveganna, en að reksturinn
verður að tryggja til þcss að afkoma þjóðar-
innar verði viðunandi. Þessir menn hafa haldið
því fram í ræðu og riti, að lækkun verðþensl-
unnar væri sama og kauplækkun hjá almenn-
jngi. Þetta er hinsvegar vísvitandi blekking,
framsctt í áróðursskyni. Minni verðþensla er
sama og aukin kaupgeta, — lækkun vísitöl-
únnar þarf ckki að draga úr velmegun almenn-
5ngs á nokkurn liátt, en gctur jafnvel leitt til
bættrar aðstöðu og hækkaðs kanpgjalds í ýms-
lim greinum.
Verkamcnn og allar stéttir þjóðfélagsins
ieiga rétt á viðunandi lífskjörnm og þeim sem
þeztum. Fettur og brettur áróðursmannanna,
Sem töluðu 1. maí, og tala í tíma og ótima,
breyta ckkr bláköldum staðreyndum, frekar
jen er mcnn gretta sig framan í tilveruna. Hún
Cr söm við sig og óttast ekkert slíkt. Fram-
úndan bí,a vcrkcfnin, scm hljóta að felast í
því að vinna bug á verðþenslunni og skapa
iframleiðslunni öruggan grundvöll. Þegar svo
jer komið er unnt að tala um eðlilega nýsköpun
jog -fyrr ekki.
Frá hæstarétti:
Kiaia um 50.726J3 kr. enduigreiðslu
ekld tekin til greina.
Krafan gerð vegna fisks, sem seldur var í Englandi.
Þann 25. apríl var kveðinn
upp dómur i liæstarétti í mál-
inu Il.f. Ilængur gegn fjár-
málaráðherra f. li. ríkissjóðs.
Málsatvik voru þau, að á
árinu 1942 flutti áfrýjandi ís-
varinn fisk með b.v. „Baldri“
til Englands til sölu á mark-
aði þar. Mun fiskur þessi
hafa verið eigin afli togarans.
Af hálfu ríkisvaldsins var
áfrýjandi krafinn ýmissa
gjalda (sbr. 1.—6. hér á eftir)
vegna þessa útflutningsverð-
mætis, og hefir liann greitt
þau gjöld eins og þau voru
krafin. Áfrýjandi taldi sig
hafa ofgreitt gjöld þessi um
kr. 50.726,93 og krafði
stefndan um endurgreiðslu,
þegar i bréfi dags. 22. des.
1942, en án árangus.
Gjöld þau, sem um ræðir
í málinu eru þessi:
1. Útflutningsgjald skv. lög-
um nr. 53, 1935.
2. Útflutningsgjald skv. lög-
um nr. 98, 1941.
3. Fiskveiðasjóðsgjald skv.
lögum nr. 47, 1930.
4. Fiskimálasjóðsgjald skv.
lögum nr. 75, 15)37.
5. Útflutningsnefndargjald.
6. Viðskiptanefndargjald.
Krafðist áfrýjandi þess, a'ð
dæmt yrði, að frá 1. jan. 1942
hafi borið að miða gjöld þau,
er um er deilt, við „fob“-verð
hinS úlflutla fisks b.v. „Bald-
urs“, eins og það var sam-
kvæmt samningi ríkisstjórn-
arinnar við matvælaráðu-
neytið brezka frá 5. ág. 15)41,
en frá 1. júli til.ársloka nefnt
ár hafi borið að miða um-
rædd gjöld við „fob“-verð í
samningi ríkisstjórnarinnar
við sölustjórn landbúnaðar-
nefndar Bandaríkjanna frá
27. júni 1942.
Ríkissjóður reiknaði gjöld
þessi þannig, að miðað var
við söluverð aflans á erlend-
um markaði, að frádregnum
áætluðum beinum kostnáði
við flutninginn, og þannig
reiknuð greiddi áfrýjaridi
þaú.
Úrslit málsins urðu þau, að
ríkissjóði vai’ talið rétt að
reikna gjöldin á þann hátt er
gert hafði verið og var liann
])vi sýknaður af kröftim
áfrýjanda. Segir svo í for-
sendum hæstaréttafdómsins:
„Fyrir hæstaréttí er það
komið fram, að aðaláfrýjandi
hafi þann 15. febr. 1940 geng-
izt undir að greiða viðskipta-
nefndargjald það, er greinir
i 6. lið hins áfrýjaða dóms,
og sé gjaldið heimt á sama
liátt og útflutnings- og inn-
flutningsgjöld,
Lög þau og reglugerðir,
sem heimila gjöld þau, er í
máli þessu getur, verða ekki
skilin öðruvísi en svo, að þeg-
ar útflytjandi selur vöru á
eríendum sölustað, beri að
reikna gjöldin af söluverði
vörunnar þar að frádrcgnum
kostnaði þeim, er í lögum nr.
63, 1935 greinir.
Samkvæmt framanskráðu
og að öðru leyti með skírskot-
un til forsendna héraðsdóms-
ins þýkir bera að taka til
greina sýknukröfu gagn-
áfrýjanda að þvi er varðar
þenna þátt málsins.“
Ilrl. Jón Ásbjörnsson flutti
málið af hálfu áfrýjanda, en
hrl. Einar B. Guðmundsson
af háífu stéfnda.
Friður á jörðu.
Hvað segja nú hinir sér-
fróðu menn. Þeir brosa senni-
lega af meðaumkun, ef við
hinir, óvitibornu náttúrunn-
ar börn í þessum efnum, dirf-
umst að tala um smekk okk-
ar. —
Það er þreytándi að sitja á
betrunarbekkj um íslenzkra
guðshúsa fullar þrjár klukku-
stundir, en þetta reyndist þó
l'urðu léttl)ært, að minnsta
kosti mér, á jneðan sungið
var og leikið hið mikla tón-
verk Björgvins Guðmunds-
sonar, Friður á jörðu.
En sú skemmtilega tilvilj-
un, að þetta einstaka tónverk
og ljóð skuli hljóma einmitt
nú á friðvana tímum, einmitt
nú er allra augu nræna og
allra hjörtn- vona á komu
heimsfriðarins, og það jafn-
vel þótt ófriðarandinn riki
enn með ofsahita i brjóstum
mannanna fáráðu barna. —
Elskulcgt hefði það verið, ef
friðarspá allra þjóða hefði
getað brotizt út á meðal allra
stórvelda heimsins í slíku
máttugu hrópi á friðinn og í
þessu tilþrifárhikla tónverki.
Eg er ekki maður til að
benda á hið bezta eða lakasta
í tónverkinu, Cn eg harmaði
það mjög, er eg sat í ldrkj-
unni, að ekki skyldu áheyr-
endurnir vera í salarkynnum
þar sem merin hefðu mátt
láta hrifningu siria ótvirætt í
ljós, því að eg er sannfærður
um, að hrifnirigaraldan hefði
Iivað eftir anriað orðið sterk,
já, mjög sterk, ef smekkur
og tilfinningar alþýðu hefðu
mátt tjá sig, hvað svo sem
liinir sérfróðu rnenn kunna að
segja.
Það gefur að skilja, hvílíkt
ógnarerfiði það er að æfa
slíkt tónverk á skömmum
tima, og vafalausl hljóta að
vera takmörk fvrir því hjá
okkur, hve hæfa krafta er
hægt að finna í hvert hlut-
verk, cn í tónverkinu sjálfu
ö gljóði þess er fluttur mátt-
ugur boðskapur, sem flestir
munu lilusta á með fögnuði
og hrifningu. Þar hefir því
bæði tónskáldið og þeir, sem
komið hafa verki hans á
framfæri, ufaið afreksverk í
þágu listaririna’r og þjónustu
þess bctra, sem með mönnum
býr. Pétur Sigurðsson.
Gjafir í Barnaspítalasjóö
Ilringsins.
Frá hr. Júlíus Schopka 5000 kr.
(finim þús. kr.). Gjafir: Frá Axel
og Villa 50 kr. Frá ólafi Axels-
syni 50 kr. Frá N. N. 5 kr. Frá
Einari GuðrnuiKÍssyni 25 kr. Frá
öla 50 kr. Frá Þórhildi Brynjólfs-
dóttúr 50 kr. Afhent fjáröflunar-
nefnd frá starfsfólki Bögglapóst-
stofunnar 40 kr. Minningargjöf:
Til niinninagr uin lilla drenginn
O'kkar 100 kr. Laufey Hernianns-
dóttir og Raghar Guðnason. Á-
Iieit: Frá vinkönum 500 kr. 2
áheit frá niæðgiini 250 kr. Frá
Stefáni Bjönssyrii 100 kr. Frá
Thor 5 kr. Frá N.N. 30 kr. Frá
Valgi 50 kr. Frá N.N. 50 kr. Frá
Sólon 10 kr. Suir.argjöf: Til minn-
ingar rim Þórunni Baldvinsdótt-
ur, frá tveim systrufn hennar 900
kr. (niu hundruð) og frá dótt-
ur hennar 1200 kr. (tólf hundr-
uð). Kærar þakkir til allra gef-
enda,
Sveitavera Eg hefi heyrt, að gistihús viða
að sumarlagi. á landinu sé huin að taka við
pöntunum lim sumardvöl fýrir
næstum allt sumarið. Er þó erin nökkur tími
þangað til þa ueiga að taka, til starfa, en á und-
ariförnum sumrum hefir reynzt svo erfitt að
koinast í sveit á gislastaði, að menn vilja nú
vera nógu snennna í tíðinni með pantanir sin-
ar. Eins og allir vita, hefir það farið í vöxt á
síðustu árum, að fólk dvelji uppi um sveitir
einhvern hluta sumarsins og það hefir aUkizt
iöikið við orlofslögin, þvi að þau gera mörgum
kleift áð komaslt á gras.'sem urðu ánnars að
sifja heima sumarlangt.
v
Ferðalög. Jafnframt þessu hafa férðalög og
útilegur aukizt til muria og er suiti-
arleyfi þeirra, sem fara upp um óbyggðir eða
liggja úti fjarri þeirii stöðum, séin fólk sækir
mést, mun skemmtilegri að mínum dómi. Það er
varla hægi; að njóta fullkoíriinnár hvildar nema
fyrir u.an ys og skarkala bæjánna og hann
fylgií' jafnari með að nokkuru leyti, þegár marg-
| menni keniur- saman, jafnvei þótt það sé langt
| frá bætíuni. Eg er svo sem ekki að ráða inönnum
frá þvi að koma sér fyrir í sumargistihúsum,
þvi að aðstæður margra eru þann veg, að þeir
geta ekki tekið sig upp og horfið upp í óbyggð-
ir, þó'tt þá blóðlangi iíil þess.
*
„Inn milli En eg vil aftur á mótí hvetja
fjallanna-------“ alla þá, sein það geta, til að
fara upp um „fjöll og fyrtí-
indi“ að sumarlagi, sé þess nokkur kostur. Það
þarf skáld til að lýsa öllum þeim unaðssemd-
um, sem þeir kynnast er um fjöllin arka, og
þess vegna ætla eg ekki að reyna að gera það,
en eg hefi sjálfur geri: þetta — og þó ekki eins
riiikið og eg vildi — og eg hefi fundið, að eg
hafi aldrei fengið betri skemmlun eðá meiri
hvild en í slíku umhverfi. Og vilji menn ekki
trúa mér, þá geta þeir spurt hvaða fjallamenn
sem er. Eg veit, að þeir vitna rélt og það svíkur
engan að fara að þeirra ráðum.
* Þjáningarnar Jæja, þá ættu nú þjáningar
! á enda. þeirra, sem geta ekki reykt ann-
að én sigarettur að fara að taka
enda. Þær — þ. e. sigarefturnar, ekki þjáning-
arnar — háfa verið að koma í verzlanirnar
og reykingamenn hafa getað varpað öndinni
lé'.tara. En sá böggull fylgir skammrifi, að það
eru aðeins enskar sigarettur, sem nú fást, en
það er svo langt síðan menn notuðú litið ann-
að en „fílinn“, að það liggur við að hálsinn sé
orðinn of fínn til að meðtaka óblandaðan virg-
iniureyk. En svo má illu venjast, að gott þýki
og inér kæini það ekki á óvart, þótt menn verði
búnir að venja sig af amerísku sigarettunum,
ef þær skyldu einhvern tímann koma aftur i
verzlanir.
=t=
Nýsköpun — Eftirfarandi bréf er frá „H. Il.“:
nýskipun. „Eg he'fi öft undrazl:, hve gagn-
rýnislaust menn nota nú orð-
skrípið „nýsköpun". íslenzkan er i eðli sínu
rökrétt og þess vegna eiga ekki heima í málinu
orð sem eru hrein öfugmæii eða andstæð réttri
hugsiin. öll sköpun er ný og þess vegria er það
ambögulegur hortittur að kalla eil'.thvað „ný-
sköpun“. Orðið er fundið upp af mönnum, sem
eru smekklausir á íslenzkt mál. Það orð, sem
hér á við, er „nýskipuri", því að það er að skipa
málum á nýjan vcg. „Nýsköpun" er ijólt orð
og fer í bága við rökrétta hugsun.“ Eg er eig-
inlega á móti báðum þessum orðum, því að
mér hefir eiginléga alltaf fundizt, að það, sem
liér á að fara fram, sé ekkertt annað en „við-
reisn“ atvinnuveganna og þvi ætti það nafn
bezt við.
*
„Friðelskandi“. Og svo cilt orð — „friðelsk-
andi“. Það liefir verið klifað
á þessu orði nú um langt skeið. Eg ge.ri ráð fyrir
að nær allir lesendur rtííriir hafi séð það eða
heyrt einu sinni eða oftar nú á siðusl u tímum,
þegar friðurinn fyrir ökkur í Evrópu er að
nálgast.-En er þetta orð íslenzkl? Eg leyfi mér
að vera á gagnslæði skoðun við þá, setíi það
segja. Eigum við ekki orðið „friðsamur"? Hefir
það ekki merkt einmitt það sama, sem friðelsk-
andi hefir táknað að undanförnu? Það held eg.
Eg skal jáfa, að inálið má ekki festast í skorð-
um, það verður að þróast, eins og all't, en á
ekki að elta iivert erlent orð. Eg held, að frið-
samur sé ekki verra en þetta orð, sem eg
ininntist á og vona, að við getum samið frið
um það.
«