Þjóðviljinn - 09.10.1946, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 9. október 1946
ÞJÖÐVILJINN
Björn Jónsson, ritstjóri
Aldarminning
í gær voru liðin 100 ár frá
fæðingu Björns Jónssonar,
ritstjóra og ráðherra. — Þessi
þjóðskörungur kom mikið-við
sögu í stjórnmálabaráttu ís-
lendinga um langt skeið og
tók drjúgan þátt í sjálfstæðis
baráttunni. Því þykir Þjóð-
viljanum viðeigandi að birta
hér helztu æviatriði hans:
Iiann fæddist 8. okt. 1846
í Djúpadal í Barðastrandar-
sýslu. Foreldrar hans voru
Jón Jónsson hreppstjóri og
kona hans Sigríður Jónsdótt-
ir. Undirbúningskennslu að
skóla fékk hann hjá þeim
Olafi E. Johnsen, presti á
Stað á Reykjanesi og Sveini
prófasti Nielssyni á Staðar-'
stað. Haustið 1863 gekk
Björn Jónsson inn* í skóla og
útskrifaðist 1869. Næsta ár
sigldi hann til Kaupmanna-
hafnar og hóf nám við laga-
deild háskólans þar.
Björn Jónsson lauk aldrei
prófi í lögum, enda kom það
brátt í ljós að áhugi hans var
mestur á sviði stjórnmála og
ritstarfa, sem hann lét sitja
rnjög í fyrirrúmi fyrir laga-
náminu. Meðan Björn dvald-
ist í Höfn var hann tíður
gestur og velkominn á heim-
ili Jóns Sigurðssonar forseta.
sem hafði mikið álit á honum
og var það fyrir fulltingi
Jóns Sigurðssonar að Birni
var falið að rita Skírni 1872.
Á þessum árum starfaði hann
einnig í ritnefnd Nýrra Fé-
lagsrita. Björn lét af störfum
við Skírni árið 1874, er hann
fór hingað heim og staðfest-
ist hér. Þann 19. sept sama
ár kom út fyrsta tölublað af
,,ísafold“, blaði því sem
Björn Jónsson stofnaði og
starfaði síðan við sem rit-
stjóri að heita má óslitið til
1909. Árið 1877 stofnaði hann
Isafoldarprentsmiðju.
Árið 1879 bauð Björn
Jónsson sig fram til þings í
Strandasýslu og var kosinn.
Sat a þingi um sumarið en
hélt svo aftur til Hafnar og
dvaldist þar fram tll hausts
1883, er hann kom alkominn
heim.' Hann settist að í
Reykjavík og bjó hér til
dauðadags.
Næstu 25 árin vann hann
aðallega að ritstjórnarstörf-
um við ísafold en stofnaði
áuk þess á þeim árum bóka-
verzlun Ísafoldar og bóka-
bandsstofu. Ennfremur lét
hann bæjarmál ýms og félags
mál til sín taka. Árið 1884
var hann kjörlnn forseti Bók-
menntafélagsins, og þá stofn
aði hann einnig tímaritið
Iðunni ásamt þeim Stein-
grími Thorsteinsson, Jóni Ól-
afssyni og K. Ó. Þorgríms-
syni. Um sama leyti gerðist
hann templari og tók að
starfa að bindindismálum af
miklu kappi.
Björn Jónsson var kunnur
fyrir drengilega frammistöðu
Sína oft þegar slys eða hörm-
ungar bar að höndum, þann-
ig gekk hann glæsilega fram
í að hjálpa þeim, sem harðast
urðu úti 1 landskjálftunum
árið 1896.
Um aldamótin fór Björn
að finna til heilsubrests og
var hann oft þungt haldinn,
en 1903 sigldi hann til Hafn-
ar, var skorinn upp og fékk
fulla bót meina sinna.
Meðan Björn dvaldizt í
H-öfn að þessu sinni var full-
ráðlð um stofnun Islands-
banka, og mun það mest hafa
verið fyrir gerðir Björns að
lausn fékkst á því máli, en
það var skömmu áður komið í
mesta öngþveiti og allar lík-
ur til, að ekkert yrði úr stofn
un bankans.
Björn Jónsson var mjög á-
berandi á sviði stjórnmálanna
þessi árin, ekki sízt 1908, er
hann við kosningarnar þá átti
mestan þátt í afdrifum Upp-
kastsins. Hann var þá kosinn
á þing fyrir Barðstrendinga
Fyrsta kynslóð leiðtoga
verkalýðshreyfingarinnar í
Svíþjóð var eins og víðast
annarsstaðar >að mestu
menntamenn, sem komizt
höfðu í kynni við kenningar
sósíalismans og gerðust braut
ryðjendur hinnar ungu hrevf
ingar. Önnur kynslóðin, or
tók við forustunni fyrir
20—30 árum síðan bar að
verulegu leyti annan blæ,
það voru menn, sem komu
frá sjálfri verkalýðsstéttinni
og höfðu frá unga aldri aliat
upp í verkalýðshreyfingu og
bárust með vexti hennar upp
í æðstu stöður þjóðfélagsins.
Hinn nýlátni forsætisráð-
herra Svía, Pe.r Albin Hans-
son, tilheyrði þessari kynslóð.
Hann var verkamannssonur
frá Malmö, fæddur 1885, tek
ur þegar kornungur þátt,
bæði í hinni faglegu og
stjórnmálalegu baráttu verka
lýðsins. Árið 1910, þá 15 ára
gamall, gerist hann starfs-
maður aðalblaðs sósíaldemo-
krata, Social-demokraten, í
Stokkhólmi, og verður aðal-
ritstjóri bess 1917, sama ár og
flokkurinn í fyrsta sinn tekur
þátt í ríkisstjórn. Þegar Per
Albin komst í forustulið
flokksins er fyrsta tímabili í
sögu flokksins lokið, tímabili
hinnar róttæku, byltinga-
sinnuðu stefnu, hinnar hat-
römmu • andstöðu við hið
gamla auðvaldsskipulag, sem
um leið var það tímabil, er
flokkurinn var lítill og áhrifa
laus og forustumenn hans
hundeltir, ofsóttir og svívirt
ir. Við kosningarnar 1911
Eg legg til að þeir verði iátnir
afskiptalausir
með yfirgnæfandi meirihluta
atkvæða.
Þann 31. marz 1909 var
Björn Jónsson skipaður ráð-
herra Íslands. Háskólalögin
voru samþykkt í ráðherratíð
Bjöfns Jónssonar, en kunn-
asta málið frá ráðherratíð
hans var Landsbankamálið
svonefnda er bakaði honum
bæði vinsældir og andúð. Á
þinginu 1911 var honum gef-
in vantraustsyfirlýsing, sagði
hann þá strax af sér ráðherra
dómi og lét af embætti 13.
marz 1911. Við kosningar það
ár vann hann enn glæsilegar.
sigur í Barðastrandarsýslu
en nú tók vanheilsa mjög að
þjá hann og gat hann lítið
sinnt störfum á þinginu 1912.
Þann 20. nóv. 1912 fékk
Björn Jónsson heilablóðfall,
er leiddi hann til bana
24. nóv.
Björn Jónsson kvæntist
1874 og var kona hans Elísa-
bet Sveinsdóttir, Nielssonar
prófasts á Staðarstað.
Fjögur voru börn þeirra:
Guðrún, kona Þó.rðar Páls-
sonar læknis, Sigríður,
Sveinn, forseti íslands og
Ólafur, lengi ritstjóri Isa-
foldar.
verður flokkurinn stærsti
flokkurinn í sænska þinginu.
Þá hefst annað tímabil í sögu
flokksins, þegar hann er
stærstur og áhrifamestur
sænskra stjórnmálaflokka, en
hefur þá ekki kjölfylgi né
bolmagn til að taka einn
við stjórn landsins og koma
hinum róttæku hugsjónum
sínum, um gerbreytingu hins
borgaralega þjóðfélags í
framkvæmd. Á þessu tímabili
lagar flokkurinn sig meir og
meir eftir hinu ríkjandi þjóð
skipulagi, verður hægfara
umbótaflokkur, en ekki rót-
tækur byltingaflokkur. Hinar
sósíalistisku kenningar eru að
mestu lagður á hilluna.
Þetta tímabil, tímabilið frá
1917—’45 mun ávallt fyrst
og fremst verða kennt við
nafn Per Albin Hansson. —
Hann hafði þegar beitt sér
mjög eindregið á móti vinstri
mönnunum, er flokkurinn
klofnaði 1917, og tekur við
flokksforustunni, er Branting
'deyr 1925. Var hann jafnfr.
landvarnarráðherra. Það er
Per Albin, sem 1928 fyrst
einkennir hina nýju stefnu
flokksins með nafninu „vel-
ferðarstefnan“, er táknaði
hægfara umbótastefnu á sem
breiðustum grundvelli. Árið
1932, þegar kreppan var sem
skæðust, tókst Per Albin
með mikilli lægni að kljúfa
raðir borgaraflokkánna og
mynda stjórn með Bænda-
flokknum. Hann var síðan, að
'heita má stöðugt forsætisráð
herra, það sem eftir var æf
Fravihald á 6. síðu
Það þýðir ekki að velja vesal-
ingunum, sem sviku okkur á
laugardaginn, háðsyrði né hróp
yrði, né að hárreyta þá. Eg legg
til, að þeir séu látnir afskipta-
lausir.
Og forheimskunarblöðin mega
nú enn spreyta sig á sinni fyrri
iðju, að afmanna og afsiða fólk
ið, ljúga það fullt, böggla sam-
an með harmkvælum vondum
greinum, morandi af málvillum
og ámátlegum trassaritvillum,
rithröngli, „þar sem ófagrar
hugmyndir og hróplegt mál fara
saman“, eins og nokkrir góðir
menntamenn komust að orði um
fyrirhugaða sorpútgáfu, í á-
varpi, sem þeir gáfu út til höf-
uðs henni, og reið það henni að
fullu.
Þá voru menntamennirnir á
verði í máli, sem að vísu hefði
mátt virðast lítilvægt (en var
það þó ekki), og enn eru þeir á
verði. Eg gæti nefnt hin góðu
og fögru nöfn þeirra í tugatali,
þeirra, sem nú hafa verið í
brjóstfylkingu, og sumir skrif-
að hverja greinina annarri
snjallari, ogh inar beztu munu
verða sígildar, og lengi hafðar
til fyrirmyndar og aðdáunar og
er þannig ekki til einskis að ver
ið í þessu annars svo ömurlega
máli.
Mér var sagt að sá héti Cunn-
ing, sem hingað kom með samn-
inginn fræga, sem nú hefur ver
ið samþykktur. Hann heitir það
að vísu ekki, en nafnið hefði vel
hæft honum, því að lævíslegt
var erindi hans.
Við sem leið áttum um Aust-
urvöll í fyrradag, litum til gráa-
hússins líkum augum og til
,,holy-rollers“ á Læjartorgi, er
þeir eru þar að tala, og guðs-
angistin skín af þeim, eða;
„karlsins á kassanum“, sem1
kvað vera kostaður af amerisku'
trúfélagi til að tala þarna.
Oft hefur virðing vors háa;
Alþingis verið lægri' en skyldi,’
á laugardaginn seig hún sýnu
neðar en nokkru sinni fyrr.
Sástu bregða fyrir í gluggra
þessa húss gömlu og sköllóttu
höfði, sem sýndist skopast að
örlögum Islands með japönsku
glotti? Út um aðaldyrnar kom
löng strolla af lögregluþjónum,
sem höfðu vopnast kylfum í til-
efni dagsins, og til verndar hags
munum Bandaríkjanna á Is-
landi. Engin gaf þeim ncitt að
starfa, né ætlaði að gera það.
Þegar land er svikið, gefið
eða selt með mútum, dreymir
okkur illa fyrir því. Okkur
dreymir að við séum komin í
vondar flíkur, háðul. stagaðar
saman með seglgarni, og er við
vöknum af slíkum draumi, spyrj
um við mæðilega áður en við
komum til fullrar vitundar:
Hvaða ógæfa og smán hendii’
mig í dag ? Og svarið kemur þeg
ar í stað upp tir svefnrofunum:
I dag ætla nokkrir litlir karlar
að koma saman í umboði sínu
fölsuðu, til að svíkja af okkur
landsréttindi.
1. okt. 1946.
F. E.
SigiiFjóii Á. Ólnlsson og lé«*
lagar lians dæmdir j
Nýlega kvað Einar Arnalds borgardómari upp dóm
- . , 5
yfir Sigurjóni Á. Ólafssyni og félögum hans í stjórn Sjó-
mannafélags Reykjavíkur fyrir skrif þeirra á s. I. liausti
um Braga Agnarsson stýrimann.
Voru ummæli þeirra dæmd dauð og ómerk og þeir all-
ir dæmdir til þess að greiða sektir og málskostnað.
Greinin, sem Bragi stefndi
fyrir birtist í Alþýðublaðinu
26. okt. í fyrra, undir fyrir-
sögninni „Sundrungarstarf
'kommúnista í farmannadeil-
unni“, var hún undirrituð af
stjórn Sjómannafél. Reykja-
víkur.
Ummælin, sem stefnt var
fyrir voru þessi: „Sundrung-
arstarf kommúnista í far-
mannadeilunni. Ganga ljúg-
andi í skipin til að reyna að
kljúfa Sjómannafélagið nú
meðanþað stendur í verkfalli1.
„Maður að nafni Bragi Agn-
arsson, stýrimaður, hefur
þessa dagana verið á stjái urn
borð í skipum hér í höfninni
til þess að fá sjómenn til und-
irskrifta undir plagg, sem
kommúnistar hafa búið hon-
um í hendur og miðar að því,
að breyta öllu skipulagi Sjó-
mannafélags Reykjavíkur
eftir kokkabók kommúnista.
Mundi það aðeins verða til
þess, að veikja áhrif félagsins | Karl Karlsson.
á málefni sjómanna og þá
deilu, sem það er í nú.
Piltur þessi hefur sagt
mönnum, að hér sé um fé-
lagssamþykkt að ræða, serh
er með öllu ósatt. Félagi-
menn ættu því að varas|t
þenna útsendara kommún-
ista og aðra slíka, og skrifa
ekkí undir nein plögg, sem
þeir hampa framan í menn"
Ummæli þessi voru dæmd
dauð og ómerk og Sigurjón
Á. Ólafsson dæmdur til að
greiða 40 kr. sekt í ríkissjóð,
eða sæta tveggja daga varð-
haldi ef sektin væri ekki
greidd ’innan aðfararfrests.
Þá skyldi hann og greiðá
stefnanda, Braga Agnarssym,
15 kr. til að standast kostnað
af birtingu dómsins og 25 kf.
í málskostnað.
Sama dóm fengu þeir Sig-t
urður Ólafsson, Ólafur Frið-
riksson, Garðar Jónsson og