Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 69

Erling Ólafsson
Flækingsfuglar á Islandi:
Hranar og skyldar tegundir,
spætur og greipar*
INNGANGUR
Hér er greint frá 8 tegundum flækings-
fugla á Islandi. Fjórar þeirra tilheyra
hranaættbálki (Coraciiformes), þrjár
spætuættbálki (Piciformes) og seilst er
eftir einni tegund í spörfuglaættbálki
(Passeriformes), en hann er stærstur allra
ættbálka fugla. Til hans heyrir meiri fjöldi
ætta og tegunda en nokkurs annars
ættbálks. Hinir tveir standa honum næstir
að skyldleika að áliti flestra sem fjallað
hafa um flokkun fuglanna (sbr. Clements
1991, Howard og Moore 1991). Hins
vegar komust Sibley og Monroe (1990) að
ólíkri og mjög byltingarkenndri niður-
stöðu sem ekki hefur öðlast almenna hylli
enn sem komið er.
Fyrst og fremst er lögð áhersla á að
kynna hranaættbálk og spætuættbálk fyrir
lesendum þar sem ekki verður fjallað
frekar um þá í þessum greinaflokki um
flækingsfugla á íslandi. Auk þess eru
þessir fuglar nokkuð framandi þar sem
flestar tegundanna er að finna í löndurn
um miðbik jarðar. Fáar verpa á norður-
slóðunt og á íslandi koma aðeins fáar
tegundir fyrir sem mjög sjaldgæfir
tlækingar.
Þar sem hér er um að ræða svo fjarlæga
fugla vantaði tilfinnanlega íslensk heiti á
ýmsa þá tegundahópa sem getið er um.
Við öflun heita var stuðst við þýðingu
* Flækingsfuglar á íslandi. 9. grein:
Náttúrufræðistofnun Islands.
Finns Guðmundssonar á „Fuglum Islands
og Evrópu" (Peterson o.fl. 1962) og í
nokkrum tilvikum hef ég notað nöfn úr
„Stóru fuglabók Fjölva“ (Hanzak 1971)
sem Friðrik Sigurbjörnsson þýddi. I
öðrum tilfellum er komið á framfæri
nýjum tillögum að nöfnum og naut ég þar
aðstoðar Gunnlaugs Péturssonar sem fyrr
(sjá Erling Olafsson 1992). Nýju heitin
eru skýrð, en í þeim efnum kom „Islensk
orðsifjabók“ eftir Ásgeir Blöndal Magnús-
son (1989) að góðum notum.
Almennar upplýsingar eru einkum
fengnar frá Cramp (1985) og Campbell
og Lack (1985). Þá er stuðst við Peters
(1945, 1948) varðandi fjölda tegunda í
ættbálkunum, en í þeim efnum ber ekki
öllum heimildum saman. Ekki verður
frekar vitnað í ofangreindar heimildir
nema sérstök ástæða þyki til.
Fjallað er ítarlega um þær 8 tegundir
sem sést hafa hér á landi. Upp eru talin
öll þekkt tilvik til ársloka 1989 og getið
tiltækra upplýsinga. 1 þessum greinaflokki
er að öllu jöfnu sleppt upptalningum á
l'uglum sem sést hafa eftir 1980, þar sem
þeirra hefur verið getið í ársskýrslum um
sjaldgæfa fugla í tímaritinu Blika.
Enduilekning hefur því verið talin óþörf
nema í einstökum tilvikum. í þessari grein
koma einungis fyrir mjög fátíðar tegundir
og einungis 3 fuglar þessara tegunda hafa
sést hér eftir 1980. Þeirra má því að
skaðlausu geta á ný, lesendum til
hægðarauka.
Náttúrufræðingurinn 62 (1-2), 63-76, 1993.
63