Náttúrufræðingurinn - 1984, Síða 40

fellingar rótarflækjur sem hanga niður
úr grassverðinum í rofabörðum.
Um áhrif þessara nornahára á
skepnur er fjallað í Rentukammers-
bréfi frá Lýði Guðmundssyni, sýslu-
manni Vestur-Skaftfellinga (ísl.
Stjórnard. ísl. Journ. 9, nr. 1438). Þar
segir (þýð. S. F>.):
„Pað merkilegasta er að á þessum síð-
ast nefndu stöðum [Síðu og Fljóts-
hverfij og á Skeiðarársandi hefur fund-
ist einskonar hárkennt efni, sem rignt
hefur niður og hefur sumsstaðar vöðlast
saman í knippi, annarsstaðar í einskon-
ar kransa eða hringi, og að því er skyn-
samt fólk hefur komist að raun um er
þetta það sem er skaðlegast og
óheilnæmast fyrir skepnur svo að ef þær
éta þetta með grasinu drepast þær eftir
7—8 daga“.
Sæmundur Hólm hefur svipað um
þetta að segja í riti sínu um Skaftár-
elda (Sæmundur Hólm, 1784, bls. 46).
Sumarið 1784 kannaði Magnús
Stephensen að tilskipan danskra yfir-
valda nýju hraunin og eldstöðvarnar í
Vestur-Skaftafellssýslu. í riti sínu um
Skaftárelda (Magnús Stephensen,
1785), því ítarlegasta sem enn hefur
verið ritað um þá og afleiðingar
þeirra, nefnir hann nornahársregnið
fyrsta gosdaginn og einnig samskonar
regn 12. júní, sem mun vera það sama
og Jón Steingrímsson segir hafa orðið
14. júní. í 27. kafla ritsins fjallar
Magnús um ýmis afbrigði af hrauni og
vikri og lýsir 5 sýnum, sem hann tók.
Sýni 1 segir hann líkjast „frauði af
bræddu járni“ (bls. 89), en sýni 4 „leit
út eins og venjulegt hraun“ (bls. 89).
Síðar skrifar hann (bls. 90—91):
„Gráu hártrefjarnar reynast vera sömu
náttúru og sýni 1 og 4 og hefur efnið í
þeim að líkindum myndað þessa fínu
þræði, sem teygðust og urðu hárfínir
þegar þeir þeyttust upp úr eldfjallinu og
brotnuðu auðveldlega sakir fínleika
síns þegar vindurinn dreif þá burt og
kastaði þeim til jarðar. 24 agnir af þess-
um þráðum bráðnuðu í hægum eldi og
urðu að svörtu gleri“.
Magnús getur þess í neðanmálsgrein
(bls. 91), að prófessor Wilke í Stokk-
hólmi hafi fengið smásýni af nornahári
frá íslandi og skýrt myndun þess á
svipaðan máta. Sjálfur skrifar Wilke,
að það hafi verið „Hrn. Olav Olavsen"
[þ. e. Ólafur Olavius, sem kunnur er
m. a. fyrir sína merkilegu ferðabók],
sem sent hafi Akademíunni sýnið. í
bréfi til Bjarna amtmanns Þorsteins-
sonar, dags. 13. jan. 1819, minnist
Olavius Jóns Steingrímssonar og segist
hafa fengið bréf frá honum í Kaup-
mannahöfn 1784 með „en Pröve af
den haaragtige Lava sem faldt i Aaret
1783“ og hafi hann gefið prófessorum
Bugge og Kratzenstein dálítið af, en
sent afganginn til Stokkhólms og
Lundúna (Matthías Þórðarson 1925,
bls. 71).
Wilke skrifar m. a. (þýð. S. í>.):
„Eftir að brennisteinsblönduð aska og
steinar höfðu þeyttst upp í 7 daga sam-
fleytt tóku menn eftir því, að með féll
einnig þetta efni, sem undir smásjá
reynist vera eintómir glerþræðir úr
bráðnu hrauni, og raunar af sama tagi
og sá vúlkanski sandur, sem þeir eru
blandaðir. Ætla má, að steinar, sem
þeyttst hafa upp með miklum krafti,
hafi teygt út þessa þræði eins og gler í
loga, sem svo hafi brotnað í stormi eða
sprengingum og fallið niður að lokum
sem miklu léttari" (Chem. Ann. 1784,
bls. 328).
Þeir Magnús Stephensen og prófess-
or Wilke verða líklega að deila með
sér ærunni að verða fyrstir til að setja
fram nokkurnvegin rétta skýringu á
myndun nornahára.
Að Skaftáreldum frátöldum er
myndun nornahárs í eldgosi hérlendis
ekki getið fyrr en í sambandi við
Öskjugosið 1875. Á ferð sinni um
Austurland sumarið 1882 fór Þorvald-
ur Thoroddsen yfir gjóskugeirann og
130