Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2000, Blaðsíða 20

VERK ÚR KJARVALSSAFNIÖÐLAST VARANLEGAN SESS í DAGSKRÁ LISTASAFNS REYKJAVÍKUR
- GAMALL
DRAUMUR
AÐ RÆTAST
I austursal Kjarvalsstaða verður á morgun opnuð
sýning á verkum Jóhannesar S. Kjarvals. MARGRÉT
SVEINBJÖRNSDÓTTIR gekk um salinn í fylgd
sýningarstjórans, KristínarG. Guðnadóttur, en þarer
að finna nokkur kennileiti langrar starfsævi sem ætla
má að gefi innsýn í þróunarferil listamannsins.
MYNDIR úr Kjarvals-
safni er yfirskrift sýn-
ingarinnar, þar sem
sjá má hátt í áttatíu
verk meistarans, sem
öll eru í eigu Lista-
safns Reykjavíkur.
Hornsteinn safnsins
er gjöf Kjarvals til Reykjavíkurborgar frá
árinu 1968. Síðan hefur Kjarvalssafnið vaxið
jafnt og þétt, hvort tveggja með málverka-
gjöfum velunnara safnsins og markvissum
innkaupum, en þannig hefur verið leitast við
að bæta í eyðurnar til þess að gefa sem
gleggsta mynd af ævistarfi Jóhannesar
^JSveinssonar Kjarvals.
Með sýningunni, sem opnuð verður í aust-
ursal Kjarvalsstaða á morgun kl. 17, öðlast
verk úr Kjarvalssafni loks varanlegan sess í
dagskrá Listasafns Reykjavíkur en þar mun
hún standa um óákveðinn tíma, með ein-
hverjum breytingum þó.
Með því er gamall draumur að rætast, seg-
ir sýningarstjórinn, Kristín G. Guðnadóttir.
„Sökum plássleysis höfum við alltaf þurft að
taka sýningarnar niður og verið „kjarvals-
laus“ inn á milli, sem er auðvitað ekki gott
fyrir húsið. En frá og með þessari sýningu er
það liðin tíð. Héðan af verður alltaf hægt að
sjá Kjarval hér í húsinu,“ segir hún.
A síðustu árum hafa verið settar upp á
Kjarvalsstöðum þrjár stórar yfirlitssýningar
á verkum Kjarvals og þar með er að sögn
Kristínar búið að gera mikla úttekt á safninu
*og ferli listamannsins, sem nú er byggt á.
Fyrsta sýningin í þessari röð var árið 1995
og var yfirskrift hennar Mótunarár 1885-
1930, önnur sýningin,
Lifandi land 1931-
1945, var árið 1997 og
skemmst er að minnast
sýningarinnar Af trön-
um meistarans 1946-
1972, sem sett var upp
á síðasta ári. „Með
þessari sýningu reyn-
um við að gefa yfirlits-
mynd af ferli Kjar-
vals,“ segir Kristín en
leggur áherslu á að hér
sé þó ekki um að ræða
heildstæða, tæmandi
*yfirlitssýningu, því hún
takmarkist eðlilega af
því sem safnið eigi af
verkum listamannsins.
Gagngerar breyting-
ar hafa nú verið gerðar
á veggjaskipan og lýs-
ingu austursalarins,
sem skiptist nú upp í sex rými eða hluta.
Að sögn Kristínar hefur salurinn verið að-
lagaður sýningunni, rýmið skipulagt út frá
verkunum. A sýningunni er stiklað á stóru
gegnum feril listamannsins, að mestu leyti í
tímaröð. I hverju rými hafa verið settar upp
’.já vegg tilvitnanir í ummæli Kjarvals úr við-
tölum frá ýmsum tímum, sem lýsa list hans
og viðhorfi hans til listarinnar. A einum stað
má t.d. lesa þessar hugleiðingar listamanns-
ins úr viðtali við Berlingske Aftenavis frá ár-
inu 1939: „Áður fyrr málaði ég aðeins bak-
grunn, fjall, ekki satt, án nokkurs forgrunns.
Nú er ég farinn að mála öðruvísi, meira eins
Morgunblaðið/Kristinn
Kristín G. Guðnadóttir sýningarstjóri
handfjatlar litskrúðug fuglabréf Kjarvals.
og aðrir, áberandi forgrunn, tvenns konar
miðkafla og örlítinn bakgrunn, aðeins hinn
bláa tón fjallsins og síðan himin yfir til þess
að verja heildina. Ef það er þá pláss fyrir
nokkurn himin, vel að merkja, annars verður
málverkið að vera án himins: án varnar,
þannig verður það að vera og við því er ekk-
ert að gera. Þar sem ekki er pláss hefur jafn-
vel sjálfur himinninn misst rétt sinn.“
Sýning í sýningunni
Það fyrsta sem blasir við þegar inn í salinn
er komið er hið stóra og mikla verk Krítik,
sem Kjarval málaði á árunum 1946-1947.
Draumaland, 1907.
Skjaldbreiður - séð frá Grafningi. 1957-62.
Bleikdalsá, 1967.
„Þetta er glæsiverk sem er kjarninn í því
sem hann gerði á löngum tíma,“ segir Krist-
ín. Sé gengið rangsælis um salinn má svo
rekja sig eftir ferlinum í tímaröð. Þar gefur
t.d. að líta elsta varðveitta verk Kjarvals,
Illu Rauðku, frá árinu 1901, en þá var hann
aðeins sextán ára. Þar má einnig sjá nokkrar
myndir sem hann málaði á íslandi á árunum
1907-1911, þá vatnslitamyndir frá Róm og
Kaupmannahöfn og málverk frá fyrsta
landslagstímabilinu, sem svo hefur verið
nefnt. Það hefst 1930, þegar Kjarval dvelur
sumarlangt á Þingvöllum, rýnir í hraunið,
mosann og birtuna. Tímaröðin er brotin upp
í litlu rými sem þá tekur við en þar gefur að
líta nokkrar tússteikningar, sem Kristín seg-
ir vera einskonar sýningu í sýningunni, sem
eigi eftir að þróast, breytast og mótast. Jafn-
vel sé hugsanlegt að önnur verk verði sett
inn í það rými seinna, önnur lítil sýning í
sýningunni.
Úr heimahögum
Málverkin stækka smám saman eftir því
sem líður á ferilinn, þegar hér er komið
göngunni blasa við stór verk úr heimahögum
Kjai-vals í Borgarfirði eystra og af Héraði en
þangað fór hann árið 1948. Þá hafði hann
ekki komið þar síðan 1922 og leit nú landið
öðrum augum. Frá þessu tímabili má einnig
sjá Þingvallamyndir og í glerkassa gefur að
líta svokölluð fuglabréf sem hann skrifaði
vinum sínum, listilega skreytt sendibréf með
fuglamyndum, flest frá fimmta og sjötta ára-
tugnum. „Hann sinnti vinum sínum ákaflega
vel,“ segir Kiistín um leið og hún handfjatlar
bréf sem Kjarval sendi Guðmundi Daníels-
syni og annað stílað á Þórunni, frænku Kjar-
vals í Geitavík í Borgarfirði eystra.
Farið er að síga á seinni hlutann. Nú blasa
við málverk frá árunum upp úr 1955, nokkur
úr Gálgahrauni sem hann uppgötvaði um
þetta leyti og heimsótti oft á næstu árum.
„Hann kom alltaf á sömu staðina og málaði
sama umhverfið í mismunandi birtu og á
mismunandi árstímum, rétt eins og hann
gerði á Þingvöllum áður,“ segir Kristín. Nú
styttist í að hringurinn lokist. Fyrst lítum
við þó á nokkur af síðustu verkum ferilsins
og staðnæmumst við verk frá árinu 1967, úr
síðustu myndröð listamannsins sem hann
málaði við Blikdalsá á Kjalarnesi, sem Kjar-
val kallaði raunar Bleikdalsá. Þar baðaði
hann sig og dvaldi löngum stundum og mál-
aði, kominn yfir áttrætt. Síðustu verk hans
eru frá 1968 en þá segir hann í viðtali að
hann teikni eitthvað og máli ennþá en það sé
bara „inniföndur".
%
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 29. JANÚAR 2000