Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.2000, Blaðsíða 8

Ljósm.: Lesbók/GS
Torfbærinn á Hólum í Hjaltadal, kallaður Nýibær. Torfbæir eru eina framlag okkar til byggingarlistar i heiminum.
Ljósm.: Ulrich Múnzer
Skjaldbreiður er stærsta dyngja heimsins á þurru landi. Raunar er
önnur stærri í felum undir Langjökli.
/
Meðal nýrra mannvirkja á íslandi hefur Bláa lónið sérstöðu.
/
HVAÐ ER SER-ISLENZKT?
EFTIRGISLASIGURÐSSON
í: sland er öðruvísi en fl lest nálæg lönd að minnsta
kosti og í íslenzkri náttúru er hægt að benda á
nokkur „heimsmet" el F hægt er að orða það svo.
Meðal | pess manngerða er íslenzk sérstaða
fágætari, < en þó er hún til.
/
IHEIMI, eða heimsþorpi, þar sem allt
verður smám saman eins, þykir sér-
staða þrátt fyrir allt verðmæt. Eins og
allar aðrar velmegunarþjóðir höfum við
fengið yfir okkur þessa alþjóðlegu
stöðlun sem birtist til dæmis í hverju
einasta góðu hóteli, veitingahúsakeðj-
um sem stfla uppá staðlað og þekkjan-
legt útlit, sama hvar er í heiminum. Sjáið bara
auglýsingabæklinga ferðaskrifstofanna; sama
hvert farið er. Allar baðstrendur og öll hótel
virðast svo til eins. Verzlanir eru meira og
minna einsleitar og byggingarlistin er afar
áþekk í öllum hinum vestræna heimi.
Jafnframt reynum við að koma auga á eitt-
hvað sem hægt væri að benda útlendum gesti
á og segja: „Sjáðu, þetta er bara til á íslandi."
Oftast yrði það eitthvað úr ríki náttúrunnar
sem við mundum benda á. Til dæmis laxveiðiá
inni í höfuðborg landsins. Það telst bæði sér-
stætt og heillandi og að sjálfsögðu minnumst
við ekki á minnkandi veiði í Elliðaánum. Það
sem helzt kynni að vera sérstætt og sér-ís-
lenzkt við laxveiðiárnar okkar er þó því miður
^ Ljósm.: UlrichMunzer
Svartir sandar eru víða á íslandi, en þeir munu vera sér-íslenzkt náttúrufyrirbæri.
því að vera sér-íslenzkt náttúrufyrirbæri,
sagði Jón Jónsson jarðfræðingur. Það helgast
af því að í íslenzkum söndum er basalt, og
þessvegna eru þeir dökkir yfirlitum. I þeim
söndum sem mynda hinar ljósleitu eyðimerkur
heimsins og eru margfalt víðáttumeiri er hins-
vegar kvarz.
Hraun ýmissar gerðar, apalhraun og hellu-
hraun til dæmis, eru víðar til en á íslandi; grá-
ekki veiðin, heldur verðlagið, sem heldur
áfram að hækka þó að veiðin dragist saman.
Heimsmet í náttúrunni
Þó að margir íslenzkir fossar séu fallegir
hafa þeir ekki sérstöðu á heimsvísu. Við gæt-
um að vísu haldið því fram að Gullfoss sé feg-
ursti foss í heimi, en það væri bara huglægt
mat hvers og eins og þá skoðun þýðir ekki að
bera á borð. Hinsvegar er staðreynd, að Deild-
artunguhver í Borgarfirði hefur þá sérstöðu að
vera vatnsmesti, náttúrulegi hver jarðar: gef-
ur af sér yfir 220 sekúndulítra af 100 gráðu
heitu vatni. Við hverinn vex afbrigði af burkn-
anum skollakambi. Sumir grasafræðingar
telja hann sérstaka burknategund sem ekki
eigi sinn líka í veröldinni. Geysir í Haukadal,
sá frægi hver, er nú einhver lygnasti pollur
heimsins og bezt að tala sem minnst um hann.
Aftur á móti er heitasta borhola sem um er vit-
að á Nesjavöllum; þar mældist 340 gráða heitt
vatn.
Hinir svörtu sandar, Mýrdalssandur, Skeið-
arársandur og margir fleiri, eru eitthvað nærri
mosi er ekki sér-íslenzkt fyrirbæri heldur.
Hitt er sérstakt segir Björn Hróarsson jarð-
fræðingur í grein í tímaritinu Aföngum, að
hraunframleiðslan frá árinu 1500 hefur verið
stórfenglegri á íslandi en á nokkru öðru jafn
stóru svæði á jörðinni, enda er þriðjungur
landsins virkt eldfjallasvæði. Það telst sér-ís-
lenzkt, að á 25.000 ferkm. svæði er að finna
nær allar þær gerðir eldfjalla sem til eru á
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 22. JANÚAR 2000