Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1999, Síða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1999, Síða 10
LJÓÐRÝNI Í NEDERLANDSE Gasunie heitir fyrirtækið sem svo hefur byggt yfir sig í Groningen í Hollandi. Arkitektafirmað Alberts & Van Huut í Amsterdam hefur staðið vel að verki í þá veru að brjóta upp einhæft form, plata augað og fá áhorfandann til að trúa því að þarna séu fæstar Ifnur lóð- réttar. Þaksvipurinn er með slíka úthugsaða óreglu en á hliðum hússins eru málaðir fletir ein- faldlega iátnir mynda skálínur sem ríma við þaksvipinn. iipjj fiili IHIII.... bihihiiiiiie igiiiiigiieesi IIBiIIIIIIIIII SDIIIBBIBgBIDD ISBSSf BBIiaSBi |HiailQ0II3ilI i iQaiiBBimiig ft SIIIIIIIIIIIQCS P íiffifíinisíiHiHiaí*' steí'.l'!!"l!!S!!!!!!n «■11111» ■■■iiiiiig REMBRANDT-turninn í Amsterdam, kenndur við frægasta son borgarinnar. Á bak við hönnun þessa skrifstofuhúss, sem að mestu leyti er á nótum módernismans, er hollenska arkitektafirmað ZZ-P architecten. Turninn er 135 m á hæð og með hæstu byggingum í Hollandi. Rembrandt-turninn minnir meira á ameríska skýjakljúfa en flest önnur háhýsi í Hollandi, og líkt og tíðkast fyrir vestan er margra hæða opið gímald þegar inn er kom- ið á jarðhæðinni. Y-TURNINN í Amsterdam er í aðalatriðum kantaður stöpull, en tvennt er gert til þess að hann verði ekki eins og frystikista: Gluggarn- ir eru útbyggðir og á þremur stöðum er formið brotið upp með rauðmáluðum innd- rætti. Höfundar eru Neutelings Riedijk Architecten í Rotterdam. MARSH & MCLENNON skrifstofubyggingin í Rotterdam virðist hafa verið byggð á akri utan við borgina. Svo er þó ekki; þarna heitir Rivi- um Business Park, eða með öðrum orðum garður þar sem fyrir- tækjum er ætlað að byggja yfir sig. Þetta er stílhrein bygging sem arkitektafirmað Van Til- burg og félagar er skrifað fyrir. SNORRI HJARTARSON KVÖLD A grunnsævi kvölds ílæðir gullinn straumur um þéttriðin net nakinna trjánna og íyllir þau ljóskvikum fískum Bráðum kemurrökkrið undir brúnum seglum og vitjar um aflann. (Lauf og stjörnur, 1966.) Þetta litla kvöldljóð Snorra Hjartarsonar byggist á tvöfaldri mynd. Raunar má segja að slíkt hið sama gildi um grundvöll alls myndmáls í ljóðum. í myndmáli af þessu tagi felst samanburður við aðra mynd og umritun. Svo hefur verið allar götur aftan úr miðöldum. Einkar skýrt og haganlegt dæmi er að fínna í Hákonarmálum Eyvindar skáldaspillis: Svarraði sárgymir á sverða nesi. Fell flóð fleina í fjöru Storðar. Gymir merkir haf, sjór, - og ef tekinn er burt orðhlutinn sár og orðin sverð og fleinn birtist einungis einföld náttúrumynd: sjórinn gnauðar á nesi og flóð fellur í fjöru eyjarinnar Storðar í Noregi. En sá sjór er fellur úr sári er blóð og sverðanes er oddur vopnsins og flóð fleina er þvílík skæðadrífa spjóta, að líkt er við flóðöldu. Þannig fléttast saman í þessum einfalda vísuhelmingi í senn náttúran og bardaginn sem þar er háður. Svipaðri aðferð beitir Snorri í lýsingu sinni á kvöldinu. Ef tekin eru burt orðin kvöld og nakin tré stendur eftir náttúrumynd úr hafínu: á grunnsævi flæðir gullinn straumur og fyllir net ljóskvikum fískum. Orðið ljóskvikur hef ég ekki séð annars staðar og hygg það smíð skáldsins. Það er einstaklega vel til fundið. Við höfum væntanlega öll séð glampa á ljósan kvið físka er bylta sér og sprikla í neti. En Snorri er ekki að lýsa fískum, þótt grundvöllur myndmálsins sé sóttur í veröld þeirra. Strax í upphafi birtist okkur myndhverfingin „á grunnsævi kvölds“ og segir okkur um leið að ekki er allt sem sýnist í þessu ljóði. Kvöld hefur auðvitað ekkert grunnsævi, - hér er yfírfærsla milli skynsviða og um leið aðferð til að gera okkur algengt náttúrufyrirbæri sýnilegt á algerlega nýjan hátt. Straumurinn gullni er vitaskuld sólarljósið er fellur til okkar gegnum flækju nakinna trjági'eina sem líkjast neti. Jafnframt er tilgreindur árstími, - það er að minnsta kosti ekki sumar. Þar sem greinarnar bærast, myndast glampar og Ijósleiftur sem minna skáldið á spriklandi fiska. Eftir fyrra erindið verða skil í ljóðinu. Myndin er nú fulldregin. Kvöldgeislar sólarinnar eru fangnir í neti og sprikla þar hjálparvana, enda tími þeirra brátt á enda. í síðara erindinu færist tíminn til og við fáum að sjá það sem verður. Rökkrið kemur persónugert í líki fiskimanns og „vitjar um aflann“ - dregur netið með ljóskviku fískunum. Ljósið er horfið, það hefur orðið rökkrinu að bráð. Ljóðið er borið fram líkt og ópersónulega, mælandi þess gerir hvergi vart við sig. Því er er eins og myndin miðli sér sjálf. Það eykur á áhrifamátt náttúrumyndarinnar og hinna óumflýjanlegu. umskipta frá Ijósi til rökkurs. Rétt er að taka eftir persónulegri notkun ljóðstafa, sem eru reglubundnir allt fram að síðasta vísuorðL í kennslu í Háskóla íslands hef ég spurt nemendur að því, um hvað þetta ljóð fjalli í raun og veru. Og undantekningalaust hef ég fengið svarið: um dauðann. Þó er hann hvergi nefndur á nafn. Að vísu er líkingin við fiskana ákveðin bending. Og svo auðvitað hin táknræna merking ljóss og myrkurs, sem allir þekkja. En ef þetta ljóð er ekki aðeins náttúrumynd, heldur einnig lýsing á dauðanum, hvað segir það okkur þá um dauðann? Við þá spurningu kom oftast hik á nemendur. Og þá hef ég spurt enn: Af hverju eru seglin brún? Er okkur eðlilegt að sjá brúnt rökkur? Nú vill svo til að ég veit vegna persónulegra kynna við skáldið, að upphaflega hafði Snorri hugsað sér seglin blá. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að Snorri hóf listferil sinn í myndlist, sem listmálari, og það hefur alla tíð sett sterkan svip á ljóðmál hans. Blátt er kaldur litur, brúnt hlýr. Með litaskiptunum breytist myndin þess vegna, - og þar af leiðandi skilningur á henni. Ef þetta ljóð fjallar um dauðann, þá er sá dauði ekki ógnvekjandi, heldur líkt og eðlileg og hlý endalok hins „ljóskvika" lífs. Snorri sagði mér eitt sinn að sér þætti einkar vænt um þetta ljóð og fyndist það með betri ljóðum sínum, eins og hann orðaði það af Ijúfmannlegri hógværð sinni. Öll ljóð Snorra Hjartarsonar eru „góð“ og einstaklega vönduð og fáguð, enda var hann harður gagnrýnandi sjálfs sín. Og þetta litla kvöldljóð er sérstaklega skýrt dæmi þess hvemig hægt er að draga upp umfangsmikla og nákvæma mynd af djúpum lífsskilningi með fáum orðum í Ijóði. NJÖRÐUR P. NJARÐVÍK 1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. JÚLÍ 1999

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.