Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1998, Blaðsíða 6

Marlene Dumas er talin í
fremstu röð samtímamál-
ara og hefur sýnt verk sín
víða um heim. Hún dvelur
nú hér á landi í boði
Myndlista- og handíða-
skóla íslands og Nýlista-
safnsins. Þar opnar hún
sýningu í dag kl. 16 sem
nefnist Neðanjarðar.
HULDA STEFÁNSDÓTTIR
hitti listakonuna að máli
þar sem hún var í óða önn
við að koma tvíræðum
andlitum sínum upp á
veggi safnsins.
MARLENE Dumas er
frá Höfðaborg í Suður-
Afríku þar sem faðir
hennar rak vínyrkju-
bú. Hún hefur búið í
Amsterdam í Hollandi
sl. 20 ár. Þetta er
fyrsta heimsókn henn-
ar til íslands en hún hefur haft kynni af ís-
lenskum listamönnum í gegnum tíðina sem
kennari við Jan Van Eyck listaháskólann í
Maastricht í Hollandi. Myndlistarmaðurinn
Sigurður Guðmundsson, sem einnig býr í
Amsterdam, átti í skemmtilegum bréfaskrif-
um við Marlene um tíma. Bréf þessi eru birt
í bók heildarverka Sigurðar frá árinu 1991 í
íslenskri þýðingu Aðalsteins Ingólfssonar.
Þar lýsir Marlene m.a. því sem hún upplifír
sem sameiginleg einkenni landanna tveggja,
Afríku og Islands. „Afríka og Island anga
enn af fjölkynngi og nærveru forfeðranna.
Sú angan loðir við frásögn okkar. Við beitum
henni eins og framandi og æsandi ilmvatni,
Morgunblaöiö/Kristinn
MARLENE Dumas, Ungfrú Mistúlkuð: „Ég leik mér að tvíræðri merkingu og fólk veit þess vegna oft ekki hvernig það á að taka verkum mínum.
„EKKERT ER EINS FYNDIÐ
OG SORGMÆTT ANDLIT"
til að draga fólk á tálar og sannfæra það um
djúpvisku okkar.“
Marlene hitti mig að máli eftir langan dag
í Myndlista- og handíðaskóla Islands þar
sem hún sat í viðtölum við nemendur. Það
eru furðulítil þreytumerki á henni að sjá og
hún fer strax að ræða við aðstoðarmann sinn
um að breyta upphengi allra verkanna. Þeg-
ar við setjumst niður byijar hún að tala um
viðtöl sín við nemendur og segist forðast að
leggja dóm á verk annarra. Hún vilji heldur
ræða almennt um hugðarefni viðkomandi og
fyrir vikið sé hún fremur í hlutverki sálfræð-
ings en kennara. „Ég nýt þess vel og sakna
kennslunnar ef ég hef ekki sinnt henni í
nokkurn tíma. Það er mér mikil hvatning að
fylgjast með því sem yngri kynslóðin er að
gera. Og ég komst heldur betur á flug í dag,
mátti ekki einu sinni vera að því að fá mér
kaffisopa!“ segir Marlene.
Persóna verður
að ímynd
Meginviðfangsefni myndverka Mariene
Dumas er mannslíkaminn. Tvíræð og
ögrandi andlit sem bjóða upp á fjölmarga
túlkunarmöguleika. Aður voru þetta ein-
göngu andlit fólks sem hún þekkir, auk
sjálfsmynda, og alltaf unnin eftir Ijósmynd-
um. Síðar fór hún að nota andlit úr blöðum
og tímaritum, - en í stað þess að mála Freud
gerði Marlene portrett af Mörtu, konu
Freuds. Nú hafa stórstjörnur glanstímarit-
anna bæst í ímyndasafnið, þekkt og óþekkt
andlit renna saman í eina heild. Þannig er
ekki lengur um hefðbundnar portrett-mynd-
ir að ræða heldur fremur samsafn ímynda.
Og þegar persóna verður að ímynd deyr
sjálfíð. Fjarræn andlit án sála - svipmyndir
aðstæðna, sem þó tjá allan tilfinningaskal-
ann. Þessi andlit gætu staðið sem platónskar
frummyndir tilfinninga - sorgar, reiði,
óhugnaðar, undrunar, feimni, ótta, nautnar,
þreytu eða einhvers allt annars því eins og
Marlene bendir á þá getur túlkun mynd-
verks aldrei verið einhlít. Öllum þessum and-
litum blandar hún saman og raðar þétt upp
við hvert annað á veggi sýningarsala, einna
h'kast innsetningum í rými. Andlitum á öllum
aldri, af báðum kynjum og af öllum kynþátt-
um.
„Langar að mála öll
andlit sem ég sé"
Sýningin í Nýlistasafninu nefnist Neð-
anjarðar (Underground). Þetta eru blek-
teikningar á pappír, neðanjarðar vegna þess
að Helena dóttir listakonunnar fékk leyfi til
að krota í þær eftirá. „Þessar myndir urðu til
af tilviljun. Ég var að reyna að vinna með 6
ára dóttur mína hímandi yfir mér svo það
var erfitt að einbeita sér. Þá hugkvæmdist
mér að láta hana fá bunka af misheppnuðum
blekteikningum til að dunda sér við að lita í.
Henni þótti það mjög spennandi, nánast eins
og að brjóta af sér, að krota í verk mín. Og
svo hlóð hún andlitin glysi og ótrúlegustu lit-
brigðum - gaf þeim aftur varalitinn,
augnskuggann og skartið sem ég hafði svipt
þau! Það sem gerðist síðan fyrir tveimur ár-
um var að sýningarstjóri Tvíæringsins í Fen-
eyjum sá þessar myndir í vinnustofunni
minni og vildi ólmur fá þær á sýninguna. Það
varð ofaná að myndimar fóru til Feneyja en
margir misskildu verkin og furðuðu sig á því
að ég væri að lita ofaní andlitin mín. Það er
hins vegar vel við hæfi að sýna þau aftur hér
því þá erum við dóttir mín með parasýningu
eins og pörin tvö sem sýna á efri hæðinni!“
Helena tók dræmt í áframhaldandi sam-
starf með móður sinni. „Ég spurði hana
hvort hún vildi vinna fleiri myndir með mér
en þá horfði hún hálfhneyksluð á mig og
svaraði: Ég er búin að gera með þér myndir
og nú þarf ég að sinna öðru!“ segir Marlene
og hlær. Ásamt sýninguinni verður hægt að
horfa á heimildarmynd um listakonuna frá
síðasta ári.
„Það sem heillar mig við þessa aðferð þeg-
ar blekið og vatnið hálfpartinn fljóta um
pappírinn er að í fjarska þá virðast þetta
vera ijósmyndir af andlitum en nánari skoð-
un leiðir blekkinguna í ljós. Þegar ég byrja
að mála þessi andlit þá er erfitt að hætta.
Þetta er svo ólíkt málverkinu sem útheimtir
mun formlegri vinnubrögð. í vatnslituninni
er allt fljótandi og frjálst. Andlitin renna
saman í ímyndir sem aðeins eru til í huga
mér og blandast einhverju öðru sem ég get
ekki borið kennsl á. Það er eins og upplifan-
imar streymi um mig hver á eftir annarri og
mig langar til þess að mála öll þessi andlit
sem mæta mér hvar sem ég fer.“
„Hræðslan við strigann getur verið sterk
og vissulega upplifi ég það sjálf. Ég reyni að
beina því til nemenda að mála það sem þá
langar til fremur en það sem þeir halda að
þeir eigi að mála. Ég hef oftar en ekki verið
ánægðust með þau málverk mín sem ég vinn
hratt og einfalt líkt og blekteikningarnar. Ég
held að þessi misskilningur með að maður
verði að byggja málverkið upp lag fyrir lag
stafi af því að við skoðum meira af myndum
á prenti en með berum augum. Munch,
Picasso og Matisse unnu allir hratt en þú
greinir ekki þessa loftkenndu snerpu í verk-
um þeirra á prenti og ímyndar þér að þeir
hafi legið yfir þeim mánuðum saman og að
það sé hin eina rétta aðferð við að mála.
Mörg helstu vandamál listmálaranns má
rekja til lotningar gagnvart þessu aldar-
gamla fyrirbæri, málverkinu,“ segir Mar-
lene. „Málverkið býr yfir svo ótalmörgum
ónýttum möguleikum í framsetningu. Það
má hengja hátt og lágt, inn og horn og út á
gólf. Aðalatriðið er að hafa gaman af og njóta
hefðarinnar.“
Ungfrú Mistúlkuð
Á síðustu árum hefur Marlene einkum
unnið blekteikningar á pappír; bæði andlit
og stærri verk af heilum líkömum. Nýverið
hélt hún þó sína fýrstu málverkasýningu í
tvö ár í galleríi sínu í Amsterdam, sýningu
sem hún nefndi Ungfrú alheimur (Miss
World). Þama voru stór málverk af konum á
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. MARZ1998