Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 12

ggilipi
■ ■

Myndadeild Þjóðminjasafns íslands
LANDFASTUR hafís og innikróuð skip á Djúpavogi 1873.
i
á íslandi. Þar var næg atvinna og gnægð
físks og flykktist fólk þangað, einkum af
Suðurlandi. Á Seyðisfírði eignuðust þau þijú
böm og árið 1890 eignuðust þau eigið hús
sem þau nefndu Grýtuáreyri. Kringum húsið
var eins kýrfóðurs tún en Hallur gerði út
báta á sumrin til fískveiða. En svo hvarf síld-
in og útgerðinni varð sjálfhætt. Árið 1904
tóku þau á leigu hálfa jörðina Geitavík í
Borgarfírði eystra en undu sér ekki þar og
fluttu aftur að Grýtuáreyri árið eftir. En
sökum aflaleysis var afkoman erfíð og þau
sáu ekki fram á að geta lifað við þetta. Vetur-
Tnn 1903 var óvenjulega mikið talað um
Ameríkuferðir og vestur-íslensku blöðin báru
góðar fregnir af afkomu íslendinga í Vestur-
heimi. Þann vetur var einnig á ferð Sveinn
Brynjólfsson agent Kanadastjómar og taldi
hann marga á að fara vestur. Þar á meðal
vom Hallur og Guðrún.
Við komuna til Winnipeg fékk Hallur strax
vinnu hjá íslenskum byggingameistara. En
byggingavinnan var bundin við sumartimann
og á vetuma var mikið atvinnuleysi.
Árið 1904 settust þau að vestan Manitoba-
vatns í íslendingabyggð sem nú heitir Reykja-
vik. Þau keyptu sér álitlegan bústofn, tvo
hesta og net til að stunda veiðar í vatninu.
Búnaðist þeim vel þama næstu árin og vom
framtíðarhorfur góðar.
Þrátt fyrir gott gengi kvöldust þau af heim-
þrá til íslands. Vorið 1908 afréðu þau að
selja bú sitt og fara aftur til íslands með það
fýrir augum að eyða þar ævinni. Við komuna
heim tóku hósti og bijóstþyngsli sig upp hjá
Halli og varð það til þess að þau kvöddu
ísland aftur sama haust.
í þetta sinn settust þau að austan Man-
itobavatns þar sem nú heitir Silver Bay. Þar
búnaðist þeim vel. Árið 1918 var búið orðið
þeim ofviða og fluttu þau til Gimli í Man-
itoba. En búferlaflutningum þeirra var hvergi
nærri lokið. Tvö af bömum þeirra bjuggu í
Palo Alto í Kalifomíu og fluttu foreldramir
þangað til þeirra. En þau söknuðu Gimli og
íslenska félagsskaparins þar og úr varð, að
árið 1931 fluttu þau aftur til Gimli. Heilsu
Halls fór að hraka og að læknisráði fluttu
þau aftur til Palo Alto 1935. Nú var aðeins
eftir ferðin yfir móðuna miklu og í hana lagði
Hallur 1937. Guðrún bjó hjá dóttur sinni í
Kalifomíu þar til hún lést.
Sagan af Sigurbirni og Mariu
í Vesturförum, námshefti Helga Skúla
Kjartanssonar, era nokkrar frásagnir af nafn-
greindu fólki sem gafst upp í harðindunum
á íslandi seint á 19. öld. Þar segir svo um
fjölskyldu norðan úr Þingeyjarsýslu:
Meðal vesturfaranna 1889 var fjögurra
manna fjölskylda frá smábýlinu Hólmavaði í
Aðaldal. Þar fór Sigurbjöm bóndi Jóhannsson
með konu sinni, Maríu Jónsdóttur, og tveim-
-hr bömum, Jakobínu og Siguijóni. Sigurbjöm
var roskinn maður, varð fímmtugur síðar á
sama ári, en María, seinni kona hans, var
innan við þrítugt og bömin ung, fímm og
þriggja ára.
ÓLAFUR Óiafsson bóndi á Vatnsenda með fjölskyldu sinni 1883, fjórum árum áður en
ógæfan dundi yfir. Myndirnar eru úr bókinni ísland fyrír aldamót eftir Frank Ponzi.
ÓLAFUR Ólafsson frá Vatnsenda á fullorð-
insárum. Hann var auðastur íslenzkra vest-
urfara árið 1888, en snauður og nærri blind-
ur sneri hann aftur heim til íslands 1918.
Sigurbjöm hafði ekki ætlað sér til Amer-
iku. I nærri 20 ár höfðu Þingeyingar verið
að flytjast til Vesturheims, meðal annarra
eldri bróðir Sigurbjöms, en sjálfur vildi hann
hasla sér völl sem bóndi í föðurlandi sínu,
og bóndi var hann raunar orðinn.
En búskapur var ekki auðveldur norður í
Þingeyjarsýslu á þessum ámm. Árið 1882
var hið harðasta í manna minnum. Hafís lá
við Norðurland allt sumarið fram í september
og fylgdi honum kuldatíð og hríðarveður svo
að gras náði varla að spretta. Árið eftir fóru
fleiri íslendingar til Ameríku en nokkm sinni
fyrr. Sigurbjöm og María fóm þó hvergi, og
árið eftir eignuðust þau dótturina Jakobínu.
Þegar Siguijón litli fæddist tveimur ámm
seinna var að hefjast langur harðindakafli.
Vetumir vom kaldir og snjóþungir svo tók
fyrir beit. Á vorin kom hafís og lá við land
langt fram á sumar. Hann tmflaði siglingar
og olli köldu veðri. Verst var árið 1887. Þá
var víða matarskortur, síðasta hungursneyðin
á íslandi. Þá fóm líka nærri 2000 íslending-
ar til Ameríku, fleiri en á nokkm öðm ári.
Enn þraukuðu Sigurbjöm og María, en
þeim gekk illa að lifa af búskapnum, og tveim-
ur ámm seinna fóm þau með bömin af stað
til Ameríku. Þá orti Sigurbjöm þessar vísur:
Fyrr ég aldrei fann hvað hörð
fátækt orkað getur.
Hún frá minni móðuijörð
mig í útlegð setur.
Eftir hálfrar aldar töf,
ónýtt starf og mæði,
leita eg mér nú loks að gröf
langt frá ættar svæði.
Sigurbjöm og María settust að í nágrenni
við eldri bróður Sigurbjöms í íslendinga-
byggðinni Argyle fýrir vestan Winnipeg. Þar
var gott land til akuryrkju, og Sigurbjörn
átti eftir að yrkja hlýlega um nýju sveitina
sína þótt hann færi þangað tregur í fyrstu.
HELGI
SÆMUNDSSON
UNDIR
HAUST
Lifað hef ég lángan dag,
ljúfan vitað sólaryl,
numið óðfús nýjan hrag,
notið þess að vera til.
Læddist tónn um laut og hlíð,
lækur blítt við grasi hló,
eyra hverju ár og síð
Island töfrahörpu sló.
Gladdi mig sem blómstur blátt
blessuð döggin hrein og skær.
Brosti jafnvel gijótið grátt
geingi ég þeim skápum nær.
Drynur hafið rámri raust,
rökkvar brátt í sveitum hér.
Út í fjarska undir haust
ágætt sumar hverfur mér.
Höfundurinn er skóld í Reykjavík og
fyrrverandi ritstjóri Alþýðublaðsins.
Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók sem vænt-
anleg er i október og heitir Streym-
ondi lindir. Hún verður jafnframt 7.
Ijóðabók höfundorins.
MARÍA SKAGAN
SEIÐUR
Brimsilfri drifmn
sandurinn svartur
kveður sín kynngiljóð
skýjum á hvörfum
ofar skuggadölum.
Hvílíkan seið
efla þá nornir
í djúpinu.
EYJARNAR
Alkyrrar Eyjarnar
kenndar við Vestmenn
hefja sig yfir
kvikan hafflötinn
líkastar kynlegum fuglum.
í grænum skrúða
roðna þær við hinsta
koss dags á hvörfum
bak við fjöllin í fjarska
svo reginblá.
SVEITIN
MÍN
Jökulskjöldum fimm
leikur sveitin mín græn
að bláum víðernum
ellegar skýjahrönnum.
Dimmur niður brimsins
við sandinn læsir sig
eftir jörðinni inn í fjarskann.
Ef til vill alla leið hingað
hvar ég kúri í rúmi
hestlaus næstum fótalaus
- orðin reisa.
Höfundurinn er fró Bergþórshvoli í
Landeyjum, nú vistmaður hjó Sjólfs-
björg í Reykjavík.
>| 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997