Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1997, Blaðsíða 15

SYNING A JAPANSKRI SAWTIMAMYNÐLIST I HAFNARBORG
SAMRUNIAUSTURS OG VESTURS
SÝNING á samtímamyndlist frá héraðinu
Saitama í Japan opnar í Hafnarborg í dag.
Sýnd verða verk níu ólíkra listamanna með
sameiginlegan bakgrunn heimahéraðsins
Saitama sem liggur skammt norðan Tókýó
og telur 6,75 milljónir íbúa. Sýningunni
lýkur 4. ágúst
Aðalhvatamaður að sýningunni er hér-
aðsstjóri Saitama, hr. Yoshihiko Tsuchiya,
en hann komst í kynni við Vigdísi Finnboga-
dóttur þegar hún gengdi embætti forseta
íslands og hreifst af landi og þjóð. Hefur
hann borið sig eftir því að kynna íslenska
menningu í Japan allar götur síðan.
Að sögn Kristínar ísleifsdóttur, fyrrver-
andi formanns Japansk-íslenska vinafélags-
ins og eins aðstandenda sýningarinnar eru
tildrög sýningarinnar þau að árið 1994
héldu myndlistarmennirnir Gestur Þor-
grímsson og Sigrún Guðjónsdóttir (Rúna)
sýningu á verkum sínum í nútímalistasafni
Saitama. í framhaldi af því hafi verið ákveð-
ið að kynna myndlist Saitamahéraðs hér á
landi og veita japönsku listamönnunum
jafnframt færi á návígi við íslenska menn-
ingu en hópurinn er nú staddur hér ásamt
dóttur héraðsstjórans, þingkonunni Shinako
Tsuchiya sem er verndari sýningarinnar.
Fjölbreytni japanskrar myndlistar
Kristín segir sýningunni ætlað að varpa
ljósi á fjölbreytni japanskrar samtímalistar.
Hvert hérað hafi sín sérkenni og hér sé
Saitamahérað sérstaklega kynnt. „Japansk-
ir myndlistarmenn byggja á sterkri hand-
verkshefð en vestrænna áhrifa gæti mjög
samtímalistinni enda dregur sífellt úr bilinu
milli austurs og vesturs," segir Kristín.
Rúna bendir á að japanskir myndlistarmenn
séu orðnir þreyttir á því að heyra að verk
þeirra séu í vestrænum anda. „Japanir til-
heyra vestrænni menningu rétt eins og
Ástralir og Evrópubúar," segir Rúna.
„Kannski myndlistarmaðurinn Tatsuo Maj-
Morgunblaðið/Jim Smart
JAPÖNSKU myndlistarmennirnir (f.v.) Kasuhiro Negishi, Tatsuo Majima, Yugen
Onodera og Yoshiyuki Takashima.
YUKO Tange gerir grein fyrir
verkum sínum.
ima sýni þessa nálgun við vestræna mynd-
listarhefð best í verki þar sem hann hefur
djúpsteykt eftirlíkingu Venusar af Míló.
Tilheyrir vestræn myndlist austrinu ef hún
er matreidd samkvæmt austurlenskri
hefð?,“ spyr Rúna.
Veslrœn daegurmenning
eg japanskar heföir
Umræddur listamaður er sá yngsti í hópi
japönsku myndlistarmannanna. Tatsuo
Majima lauk námi frá Guilhall listaskólan-
um í Ijondon en býr og starfar í Japan.
Hann sýnir myndbandsverk tileinkað Eiríki
rauða en þar kemur einnig við sögu al-
þekkt teiknimyndapersóna, Mikki Mús. Auk
þess sýnir hann verkin Von (Hope) og Frið-
ur (Peace) og vísar til japanskra sígarettu-
tegunda sem bera þessi nöfn. Við opnun
sýningarinnar hyggst hann djúpsteikja lítil
plastdýr, naut og geit, en verkið kallar
hann Pulsur. Tatsuo segist vera að reyna
að komast í samband við hluti sem áður
voru honum framandi. „Með því að vingast
við vestræna popp-list með tilvísunum í
mína eigin sögu tekst mér vonandi að tengja
saman austur og vestur," segir Tatsuo.
Verk myndlistarkonunnar Yuko Tange
eru talsvert frábrugðin myndlist Tatsuo.
Hún lærði við listaháskóla Saitamahéraðs
og málar með olíu á striga. Hún segir verk
sín vera hugleiðingu um heiminn, um Kosm-
os og Kaos og fegurð tjáningarinnar. Hún
byggir verkin upp með lífrænum formum
og andstæðum litum sem hún segist nota
til að kalla á athygli áhorfandans. „Ég
upplifi ekki list mína sem sér-japanska og
ég vísa til heimsins alls í vali á viðfangs-
efni,“ segir Yuko.
Kristín bendir á að jafnvel þó að viðfangs-
efni listamannanna séu ólík og vísi alla jafn-
an ekki beint til japanskrar menningar þá
sé það nú svo þegar litið er yfir salinn að
verkin endurspegli öll með einhverjum hætti
það umhverfi sem þau eru sprottin úr.
NORRÆN NU-
TÍMAHEIÐLIST
TONUSr
Sígildir diskar
HOLMBOE
Vagn Holmboe: Sinfóníur nr. 1—13; Sinfonia
in Memoríam. Sinfóníuhljómsveit Árósa u. stj.
Owains Arwels Hughes. BIS 843/846. Upp-
taka: DDD, Tónlistarhúsinu í Árósum,
1992-96. Útgófuár: 1997. Lengd (6 diskar):
6:01.50. Verð (Japis): 4.999 kr.
Hljómkviðan var Hólmbúans
helzta unglingsglingur
en varð þó síðar í höndum hans
hvöss sem byssustingur.
Vagn Holmboe er allur. Hinn hægláti Jóti
frá Horsens sem unni svo mjög Færeyjum
og norðurslóðum yfirleitt - hann heimsótti
einnig ísland á 8. áratugnum - féll frá sl.
september, bókstaflega með penna í hendi,
eftir nærfellt 70 ára tónsmíðaferil, sem skildi
eftir einhvern glæstasta bálk stórverka nor-
rænna tónskálda á okkar aldarhelmingi sem
um getur, þ. ám. 13 sinfóníur (meðal ann-
arra sinfónískra verka), 21 strengjakvartett
(auk 9 ótölusettra kvartetta úr æsku), 13
kammerkonserta, hátt á annan tug konserta
fyrir einleikshljóðfæri og hljómsveit, auk
ógrynnis kórverka og verulegs fjölda kamm-
erverka.
Magnið eitt segir auðvitað ekki allt. En
eftir umsögnum manna að dæma sem fylgst
hafa með ferli Holmboes, þá gæti þó eitt og
annað bent til, að þar hafi fallið í valinn einn
af merkari meisturum klassískustu tónatján-
ingargreina sem Norðurlönd hafa alið á ofan-
verðri 20. öld. Um það er að vísu enn erfitt
að slá neinu föstu, þó ekki væri nema af
því, að enn mun meginhluti afkastanna óút-
gefinn á hljómplötum, en miðað við þau út-
gáfuátök sem nú eru í gangi, virðist þó farið
að styttast í dóm sögunnar. Kontrakvartett-
inn hefur hafið innspilun á kvartettunum
(sem Kaupmannarhafnarkvartettinn hóf en
lauk ekki við), Radiounderholdningsorkestret
á kammerkonsertunum, og fyrstu heildarút-
gáfu á sinfóníum Holmboes lauk á þessu ári
með hérumræddu 6 diska framlagi Árósa-
sveitarinnar á BIS undir stjórn hins velska
Owains Arwels Hughes.
Holmboe kynntist Carl Nielsen í lifanda
lífi, og þó að hann nyti ekki beinnar kennslu
þessa mikla fjörgara sinfónískrar nýsköpun-
ar, þá hlutu áhrifin samt að segja til sín,
eins og gerðist hjá heilli kynslóð danskra
tónskálda á 4. áratug, t.d. í upphafi 5. sinfón-
íunnar, er hljómar verulega nielsenskt. En
hriffletir urðu miklu fleiri, meðal þeirra Bart-
ók (í fyrstu strengjakvartettunum), Strav-
insky (í 4. sinfóníu (Sinfonia Sacra), einu
sinfóníu Holmboes með kór, sem ber skynjan-
legan enduróm af Sálmasinfóníunni), og
módala tóntakið í þjóðlögum almennt og rúm-
enskum þjóðlögum sérstaklega, en til þess
lands sótti tónskáldið bæði innblástur og eig-
inkonu sína Metu, píanista, ljósmyndara og
glerlistamann, snemma á 4. áratug.
í skyndiúttekt sem þessari er helzt við að
bæta, að Holmboe þróaði upp frá 6. sinfóníu
sinni, um svipað leyti og Niels Viggo Bent-
zon, það tónsmíðaverklag er kennt hefur
verið við „metamorfósu" eða umbreytingu,
þar sem framvindan mótast af organískum
vexti smáfrumna, er þeir kollegar kölluðu
„form okkar tíma“. Hélt Holmboe blýfast
sínu striki, að mestu ótruflaður af uppákomu-
umróti 7. áratugar, og virðist tíminn þar
óneitanlega hafa unnið með honum. Síðan
er svo spurningin: hvað varðar þetta allt al-
mennan áheyranda í dag?
Það sem fellur einna fyrst í eyrun er tilfinn-
ingin fyrir lagrænm framsetningu, sem ásamt
öruggum tökum á pólýfóníu (Holmboe nam
þá grein hjá engum verri manni en Palestrina-
sérfræðingnum Knud Jeppesen) ljær efninu
sérkennilega tímalausu gegnsæi. Einnig má
fljótt kenna óbilandi næmi höfundar fyrir
vexti og framvindu, sem tryggir víðast hvar
upplifun af samfelldri heild, enda þótt tóna-
málið sem slíkt þróist langan veg frá síðróm-
antískulegu upphafi 4. áratugar að fjölhliða
völundarhúsi þess flókna veruleika sem menn
búa við hér í aldarlok. Svo mikið er þó víst,
að hvar sem ber niður, þá má oftast finna
hvort tveggja hlið við hlið: ljóð- og lagrænan
tærleika og kraftmikla byrstingu, er komið
gæti ýmsum á óvart. Effektar eru ævinlega
hannaðir til að endast fremur en að koma
hlustendum í opna skjöldu hér og nú. Ef
benda ætti - að lífi viðlögðu - á íslenzka
hliðstæðu, dytti manni helzt í hug Jón Nor-
dal, þó að höfundarnir séu vissulega álíka
skyldir og nótt og dagur að stíl. En vegir
heiðlistar á 20. öld eru órannsakanlegir, og
Vagn Holmboe býr yfir ýmsum leyndum dóm-
um sem ljúkast fyrst upp eftir ítrekaða hlust-
un. Hver sá er finnur innra með sér, að feg-
urðin er systir hrottans, ætti að skilja þetta.
Flutningurinn er innlifaður og snarpur.
Menn hafa einkum kvartað yfir tvennu, of
fáliðuðum strengjum og of þurri akústík, en
ekki fannst mér það samt frágangssök. Að
öllu samanlögðu verður að segja, að fyrir
útlagðan kostnað fáist hér afar eigulegt heild-
arsafn af líklega fremsta sinfóníusmið vorra
tíma á Norðurlöndum. Ef nokkuð væri til að
vasast út af, væri það sjóskíðayfirferð Knuds
Kettings í bæklingnum, en á hinn bóginn er
takmarkað hvað gera má 14 stórum hljóm-
sveitarverkum skil á 4 tungumálum (ensku,
dönsku, þýzku og frönsku) á jafn rúmlitlum
vettvangi.
BERWALD
Franz A. Berwald: The Complete String
Quartets (strengjakvartettar nr. 1-3.)
Yggdrasil-kvartettinn. BIS 759. Upptaka:
DDD, Lanna kirkju, Svíþjóð, 1996. Utgáfuár:
1996. Lengd: 76:58. Verð (Japis): 1.490 kr.
Engin furða ef nýútkomnum strengja-
kvartettum Jóns Leifs á BIS hefur vegnað
vel meðal plötuumfjallenda í fyrrasumar, því
hvað sem segja má um kosti tónverkanna
sjálfra, þá hafa þau ekki komizt hjá því að
færast í æðra veldi í meðförum Ygg-
drasil-kvartettsins sænska.
Þetta má a.m.k. álykta af hérlægum
hljómdiski með öllum þrem strengja-
kvartettum Berwalds, þar sem tónamál
höfundar veitir öllu auðmetanlegri saman-
burðargrundvöll en hinn einstaki stuðlabergs-
stíll Jóns. Sænsku piltarnir í hinum til þess
að gera kornunga Yggdrasil-kvartett (st.
1990) leika nefnilega af þvílíkri snilld að leiðir
hugann að skærustu stjörnum kammer-
festingar, og nægir að nefna Amadeus
kvartettinn, þar sem Yggdrasilsfélagar voru
reyndar „í læri“ um hríð. Með fullri virðingu
fyrir Anton Kontra og dönskum félögum
hans væri sannarlega ekki ónýtt að fá að
heyra hinn mikla kvartettabálk Vagns
Holmboes hljóðritaðan í heild með þessum
ungu virtúósum.
Það er því komið að hinni sígildu spurn-
ingu: var Franz Berwald (1796-1868)
virkilega svona góður, eða er hann bara
afburðavel fluttur? Svar: líklega hvort
tveggja. Þó að Berwald hafi ekki tekizt að
höfða til undirritaðs með nýuppvakinni róm-
önsu-skotinni óperu sinni „Estrella de Soria“
(Musica Sveciae MSCD 523), þá má heyra
alla þá breidd, dramatík og hugmyndaauðgi
sem þar virðist vanta á strengjakvartettum
hans frá 1818 (nr. 1 í g-moll) og 1849 (nr.
2 og 3 í a-moll og Es-dúr). Og meira til, því
í raun eru kvartettamir með því
framsæknasta sem kom frá Norðurlöndum á
sínum tíma og að mörgu leyti langt á undan
samtíðinni, enda mætti þeim algjört skiln-
ingsleysi heima fyrir, þó svo að nafni
höfundar sunnan Eystrasalts, Franz Liszt,
hafi haft á þeim miklar mætur. Ber að harma
að Berwald auðnaðist ekki að semja fleiri
kvartetta, því vald hans á greininni er nánast
ótrúlegt. Og, sem sagt, ekki versna verkin í
þessum flutningi, sem ber öll helztu
aðalsmerki samstillingar, snerpu og fágunar.
Upptakan nær einhveijum bezta óskahljómi
sem kvartettunnandi getur farið fram á.
Sannkallaður ijómi ijómans!
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚLÍ 1997 15