Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1997, Blaðsíða 11

ÚR Vonarskarði.
Ángur og mein fyrir auðarrein
opt hafa skatnar þegið,
Starkaðar bein und stórum stein
um stundu hafa legið.“
Haustið 1898, nánar tiltekið 27. september
lögðu þrír menn af stað í göngur frá Tjörnum,
sem er innsti bær í Eyjafirði. Einn þeirra hét
Kristinn Jónsson, 22 ára gamall vinnumaður
þar á bæ. Mennirnir voru allir léttklæddir og
nestislausir. Þegar upp á brúnirnar kom skildu
leiðir. Skömmu síðar skall á niðdimm þoka.
Tveir þeirra rötuðu aftur til síns heima, en
Kristinn villtist. Nokkru síðar sama dag kom
hann að á, sem hann hélt að væri ein af upp-
takaám Jökulsár austari sem fellur til Skaga-
fjarðar. Hann fylgdi ánni, en er þokunni létti
þremur dögum síðar, sá hann að svo var ekki,
því áin rann um landsvæði, sem hann hafði
aldrei áður séð. Enda var það engin furða því
þetta var Þjórsá. Næstu daga reikaði Kristinn
hungraður, kaldur og hrakinn niður með ánni
uns hann nær dauða en lífí af vosbúð lagðist
fyrir í Búrfellsskógi, sem er austan undir
Búrfelli. Var þá kominn þriðjudagur 4. októ-
ber, áttundi dagur villunnar.
En Kristinn var ekki feigur, því einmitt
þennan dag var bóndi úr Gnúpverjahreppi að
höggva skóg skammt frá þar sem hann lá.
Varð bóndinn var við Kristin og bjargaði hon-
um til byggða. Kristinn var lengi að ná sér
eftir þessa hrakninga. Hann kól og varð að
taka af honum allar tær á báðum fótum.
Hann bjó við heilsuleysi eftir þetta, fékk tær-
ingu og andaðist úr þeirri veiki 1921.
í maí 1916 gekk 28 ára Bárðdælingur,
Sturla Jónsson einn síns liðs frá Mýri í Bárðar-
dal að Skriðufelli í Gnúpverjahreppi á þremur
sólarhringum réttum. Ástæðan fyrir þessari
dirfskuferð var sú, að hann átti heitkonu á
Hæl í Gnúpverjahreppi og hugðust þau hefja
búskap að Fljótshólum í Flóa þetta vor. Á
þeim tíma voru samgöngur milli landshluta
að vetrarlagi miklum annmörkum háðar. Því
ákvað Sturla að tefla á tvær hættur og fara
gangandi beinustu leið yfir Sprengisand. Stóð
hann í þeirri trú, að snjór lægi yfir öllu hálend-
inu og því unnt að flýta för á skíðum. Vel
útbúinn að þeirra tíma hætti, þó tjaldlaus,
lagði hann af stað frá Mýri í Bárðardal, ásamt
fylgdarmanni, kl. 7.30 á miðvikudagsmorgni.
Gisti fyrstu nóttina í snjóhúsi í svonefndum
Klifberadrögum skammt sunnan við Kiðagil.
(1. áfangi um 60 km.) Mun svefntíminn hafa
verið rúmar 5 klst. Þar sneri fylgdarmaðurinn
við en Sturla hélt ótrauður áfram. Þegar sunn-
ar dró kom í ljós að ár voru auðar og jörð
snjólítil en í þess stað aur, krapi og elgur.
Þegar Sturlu varð þetta ljóst tók hann þann
kost að hraða för sinni sem mest. Skildi hann
skíðin eftir því þau komu að litlu haldi. Næstu
nótt byggði hann sér snjóhús á Múlajökli og
gat sofið þar í tæpa tvo tíma. (2. áfangi um
65 km.) Hélt þá ferðinni áfram og linnti ekki
göngunni fyrr en á hlaðinu á Skriðufelli um
kl. 8 á laugardagsmorgni, eftir þriggja sólar-
hringa ferð. Hafði hann þá gengið án svefns
eða hvíldar í einni lotu frá snjóhúsinu á Múla-
jökli, eða um 110 km. Á þeirri leið eru marg-
ar ár, sumar vatnsmiklar s.s. Miklilækur, Kisa
og Dalsá. Árnar voru auðar, og þurfti Sturla
að vaða þær allar. Komst hann þá oft í hann
krappan. Hættast mun hann hafa verið kom-
inn í Dalsá sem hann þurfti að vaða upp í
buxnastreng og varð þá að hafa sig allan við.
Þar missti hann hundinn sinn og þótti Sturlu
það mikill missir.
Sturla og kona hans, Sigríður Einarsdóttir
frá Hæl, bjuggu síðan myndarbúi í Fljótshólum
og er mikill ættbogi frá þeim kominn.
Gengid á skióum
yf ir Sprengisand
Ekki er kunnugt um að aðrir hafl þreytt
göngu yfír Sprengisand eftir ferð Sturlu Jóns-
sonar, uns fjórir fullhugar úr Reykjavík, Reidar
Sörensen, Áxel Grímsson, Tryggvi Einarsson
frá Miðdal og L.H.Miiller, þreyttu þessa raun
síðari hluta mars mánaðar 1925. Var L.H.Mull-.
er foringi og aðalhvatamaður ferðarinnar.
Um miðjan mars iögðu þeir af stað sjóleið-
is til Akureyrar með allan útbúnað, sem var
hinn vandaðasti. Höfðu þeir skíði, tvo sleða,
tjald, vöðlur til að vaða ár og matværi til
18-20 daga. Þeir lögðu upp frá Tjörnum i
Eyjafjarðardal, því ætlunin var að fara Vatna-
hjallaveg suður á Sprengisand.
Tryggvi Einarsson ritaði síðar á ævinni
minningabók, sem heitir í veiðihug. Þar segir
hann ítarlega frá þessari ferð. Skal nú gripið
niður í bókinni á nokkrum stöðum.
„Þann 19. mars var besta veður en nokk-
urt frost. Fengum við nú hesta og tvo fylgdar-
menn, sem voru þeir Gunnar á Tjörnum og
Björn Axfjörð. Héldum við nú allir kátir og
hressir af stað og héldum að svonefndri Há-
karlatorfu. Nú var bundið á sleðana og áttu
þrír að vera með hvorn sleða, því að fylgdar-
mennirnir ætluðu að fylgja okkur upp á Vatna-
hjallabrún. En við komumst ekki nema spöl-
korn upp í hjallann með þessu móti. Tókum
við þá það ráð að selflytja sleðana þar sem
brattast var. Fóru tveir upp með 80 m línu
og skorðuðu sig af og drógu af öllum kröft-
um, tveir voru í aktygjunum og tveir ýttu á
eftir. Gekk okkur nú vel því að enginn spar-
aði kraftana. Selfluttum við sleðana svona þar
til við komumst að Sankti Pétri, sem er varða
þar á Vatnahjallabrúninni".
Og ferðinni var haldið áfram. Næsta nótt
var kaldsöm.
„Undir Laugafelli tókum við náttstað. Var
þá 23 stiga frost. Miiller ákvað þá, að við
skyldum halda vaktir til að fyrirbyggja kal í
andliti. Þegar búin var að tjalda í náttstað,
var alltaf okkar fyrsta verk að hita vatn og
gaf Muller okkur þá allsterkt viskítoddý, svo
að ekki slægi að okkur. Eftir þá athöfn þarna
undir Laugafelli drógum við um vaktir, og
skyldi Axel vera fyrstur, svo ég, þá Múller
og loks Sörensen. Þetta voru tveggja tíma
vakir. Við áttum á klukkutíma fresti að fara
út að gá á hitamælana, sem voru úti á skíða-
sleða. Þegar Axel var búinn með sína vakt,
vekur hann mig og segir frostið óbreytt.
Skömmu áður en minni vakt lauk, var frostið
komið niður í 8 stig. Vek ég svo Múller og
segi honum frostgráðuna. Muller hafði sofið
vært og var nokkra stund að átta sig, en seg-
ir: „Tryggvi, hvar er viskíflaskan?" Datt honum
víst í hug, að ég hefði lægt frostið með góðum
snafs. En viskíið var á sínum stað. Múller ákvað
þá að leggja niður vaktir, og við fórum að
sofa. Um morguninn var frostið komið í 11
stig. Þá vöknuðu allir frískir og heitir".
Daginn eftir sóttist ferðin vel, Vindur blés
af norðri og blásandi byr í bakið. Segl voru
sett á sleðana og fóru menn greitt um tíma.
En svo fór gamanið að kárna:
„Klukkan 7 um kvöldið hafði veðrið geng-
ið niður og var orðið sæmilegt. Tjölduðum við
þá. Þegar inn í tjaldið var komið, settust allir
við verk. Múller fór að elda mat, Sörensen
að smyija brauð. Axel að þrífa föt og ég að
sauma. Háttuðum við svo í annað sinn undir
Hofsjökli. Næsta morgun var veður ískyggi-
legt og þoka, enda skall á moldbylur, en lygndi
öðru hveiju. í hléunum hlóðum við tvöfaldan
vegg úr snjóhnausum allt í kring um tjaldið.
Undir kvöldið lygndi nokkuð, þá ætluðum við
að nota tækifærið og elda mat. Þegar búið
var að hita vatn, skall á svo snörp vindhviða,
að prímusinn með heita vatninu valt um koll.
En svo vel tókst til að enginn okkar brennd-
ist. Skipaði Múller svo fyrir að við tækjum
allt dótið okkar saman, settum mat og allt
það nauðsynlegasta í fjóra sérsmíðaða kassa
fyrir þessa ferð. Annað dót settum við í stórt
skíðasegl, þannig frá gengið að við hefðum
getað skriðið þar undir, ef tjaldið hefði rifnað
ofan af okkur. Settumst við svo á kassana
hver í sitt horn og héldum við tjaldið í verstu
hrinunum. Nokkru seinna sendi Múller mig
út til að gá að tjaldhælunum. Að sjálfsögðu
var ég í línu. Klóraði ég mig áfram og komst
að því að allt var í lagi með hælana. Þeir
voru úr rafmagnsrörum, krókbeygðir og
beinfrusu við snjóinn. Kom sér nú vel, að inn-
gangur í tjaldið var poki, á annan metra á
breidd og hringsaumaður við tjaldið og bund-
ið svo fyrir með bandi. Sátum við svo þarna
hver í sínu horni og veittum viðnám í verstu
hrinunum.... Klukkan 9 um morguninn fór
að draga úr veðurofsanum. Þá vorum við fljót-
ir úr pokunum og hituðum okkur súkkulaði
til hátíðabrigða. Vindur hafði gengið til aust-
urs og var nú jafnari, en mjög hvasst var þó.
Við hituðum upp buff og elduðum hafrasúpu.
Við höfðum hengt upp sokka til þerris yfir
prímusinn. Þegar að var gáð, hafði einn sokk-
urinn verið um stund í pottinum. Hef ég ekki
séð fallegri hafrasúpu. Seinna fengum við svo
vettlingasúpu, og var hún mun verri. Að sjálf-
sögðu borðuðum við þessar súpur, enda er það
viss glæpur að fleygja mat, ekki hvað síst við
slíkar aðstæður".
Veðrið fór nú batnandi og klukkan tvö var
orðið ferðafært. Síðari hluti ferðarinnar gekk
nokkurn veginn að óskum og slysalaust. Um
hádegisbilið þann 27. mars gengu þeir í hlað
á bænum Laxárdal í Gnúpveijahreppi og fengu
frábærar móttökur.
„Gistum við að Birtingaholti um kvöldið,
og voru fjörugar samræður. Gerði Ágúst bóndi
sig ekki ánægðan með minna en alla ferða-
sögu okkar um Sprengisand. Eftir konungleg-
ar veitingar háttuðum við ofan í rúm í fyrsta
skipti í langan tíma og steinsváfum til morg-
uns. Eftir morgungóðgerðir kvöddum við hús-
bændur að Birtingaholti og gengum að Húsat-
óftum á Skeiðum. Þar fengum við bíl að Kömb-
um. Gengum svo Hellisheiði, sem var á kafi
í snjó og að Lögbergi. Þaðan fengum við bíl
til Reykjavíkur. Höfðum við þá farið 204 km
á skíðum, 80 km fótgangandi og 50 km á bíl.“.
Niðurlag í næstu Lesbók.
Höfundur er kennari
AXEL ÞÓR
KOLBEINSSON
ÞÖGN
Síðan heimurinn fórst,
hef ég verið,
verið að leita að þér.
Á þeim degi,
er allt varð svart,
stóðst þú mér við hlið,
og varðst með mér vitni,
að sekúndunum á eftir
heimsendi,
en þú ert ekki lengur hér,
ekki hjá mér.
Hversvegna þurftir þú að fara,
gast þú ekki verið hjá mér?
Hvert þurftir þú að fara,
er þetta ekki ágætt hér,
þar sem allt er svart,
og ekkert er,
nema ég,
og þögnin.
ÉG VEIT
Ég lít út um gluggann,
horfi á fólkið sem ekkert veit.
- Ég veit.
Það hugsar aðeins um sinn
hag,
en gleymir deginum í dag,
og því sem koma skal.
- Eg veit.
Dagurinn í dag er viðvörun,
Morgundagurinn sannar það,
en enginn hlustar.
Á morgun verður það of seint.
- Ég veit.
En hver ætti svosem að hlusta
á mig?
Glugginn er á geðdeild.
- Eg veit, ég er þar.
Höfundur vinnur í Kaupgarói
GRÍMUR MARINÓ
STEINDÓRSSON
„LISTA-
VERK“
Listin er afstæð
Stórt eða smátt
er ekki málið
heldur tilfinningin.
Gleðin yfir að skapa
Gleðin yfir að gefa
Gleðin og gjöfin
er allt sem skiptir máli
Það stóra er oft það smæsta
það smáa stærst
og kafað dýpst
sé leitað í djúpi hjartans
sést hvort list
er list
eða aðeins hismi.
Höfundur er myndhöggvari
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚLÍ1997 1 1
A