Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1997, Blaðsíða 7

stjóri“ eftir Valle sem Gironela var að mynd-
skreyta. „Ef við deyjum ekki eins og við
lifðum er það vegna þess að lífið sem við
lifðum var ekki okkar“. Hann segir í nýlegu
viðtali:
„Dauðinn heldur áfram að vera óþægileg-
ur gestur sem hefur ekki hætt grimmum
hryllingi, spillingu og sársauka. En það
gerast líka ólíkir hlutir. Uppreisn sú sem
Zapatistar hafa gert undir forystu Marcosar
er það mikilvægasta sem hefur gerst í
Mexíkó síðustu ár.“
Gironella heldur mikið upp á Emiliano
Zapata og var boðaður á fund Marcosar
og heiðraður af hreyfingunni, og verk hans
voru þar á heiðursstalli.
Sýn aldarinnar
Sýn aldarinnar heitir aðalhluti sýningar-
innar. Þar tekur á móti manni negatív-upp-
lýst portrett Man Rays af meistaranum.
Bækur Bufiuels liggja ofan í hringlaga
steyptu formi með gleri yfír að utan og á
ofan er vitnað í síðasta handritið. Sex stór-
ar myndir lárétt í röð í ljósakössum sum-
staðar úr ólíkum kvikmyndum þar sem ver-
ið er að gera svipaða hluti eða tengda.
Sama þemað og stundum þijár úr einni
kvikmynd saman er beggja megin veggja
í löngum salnum. í næsta hringformi eru
fímm sjónvörp í óreglulegri uppröðun með
trommumúsík og óteljandi trommuleikurum
sem berja skinnið í gegn. Þú horfir niður
á þessa trommuskrúðgöngu og ofan á gler-
inu stendur að Bufiuel hafi fyrst heyrt í
trommu átta mánaða. Næst er gömul kvik-
myndavél er rennur á teinum á palli sem
fer fram og aftur og kastar breytilegum
myndum á tjald á enda brautarinnar. Sex
sjónvörp eru á hliðunum undir brautinni,
með ártölum og tímabilum er tengjast ævi
og tímaskeiðum aðalpersónunnar og eru
myndirnar mjög hraðklipptar ofan í hver
aðra. Á veggnum er frasi frá De Sade sem
sagði: Allt er leyfilegt því í okkur er allt
guð. Eftir endilöngnum miðjum salnum eru
skilrúm sem mynda sexhyrning með mynd-
verkum eftir súrrealista, vini Bufiuels og
fleiri myndverkum er tengjast efniviðnum.
Myndirnar eru sitthvorum megin á skilrú-
munum.
Þar er Picabia, Raúl Ubal með sykurhaus-
kúpu í anda dags hinna dauðu í Mexíkó,
Dalí og hauskúpa, dauðadýrkunar- og guðl-
astsmyndir og mjög svo demonískar marg-
ar, t.d Remedios Varo kona og andi nætur-
innar 1952. Sex myndaseríurnar eru í sam-
hengi við þetta og eru flestar nærmyndir.
Allsber vel vaxin kven-Jesú frá 5. áratugn-
um úr tré á róðurkrossi eftir ónafngreind-
an. Mikið um afbakaðar krossamyndir.
Málverk af hlæjandi Jesú með þyrnikórónu
að skoða innaní kirkju eftir Clois Troille
1942. Guðlaststeikning eftir rússneska
kvikmyndagerðarmanninn Eisenstein. Bre-
ton með þyrnikórónu og lokuð augu, en
guðlastið var súrrealismanum nauðsyn.
Súrrealistar vildu líka brenna söfn. Mikið
um mexíkönsk dauðahauskúpuáhrif og ser-
ía eftir Max Ernst. Ríkjandi dauðaþrá eða
fóbía sem getur haldist í hendur.
Á hliðunum eru tréstöplar með samtals-
brotum úr myndunum og ef maður hallar
sér að þeim getur maður heyrt þessi völdu
samtöl en stundum aðeins tónlist úr mynd-
unum. Myndverk og ljóð eftir Lorca 1934
sem heitir „Aðeins dauðinn". Dauðadýrkun
og enn ein mexíkönsk hauskúpumynd eftir
Man Ray.
Setning á vegg: „Ekkert heldur okkur
jafn vel vakandi og að hugsa stöðugt um
dauðann.“ Luis Bufiuel. En mikið er um
frasa á veggjum. Síðan kemur kaflinn um
kynhvötina. Myntlíkjöra glasajakki Dalís.
En myntlíkjör þykir erótískur í Frakklandi.
Tanguy og Masson. „Því í mannverunni eru
tvö eðli. Eðlið sem móðirin og systirin held-
ur við. Það er hið skynlausa eðli, óvinur
mannsins sem heldur niðri frumdýrinu í
börnum sem eru ekki undirgefin lögum
þeirra.“ F.G. Lorca. Stendur stórum stöfum
á veggnum. Undarlega samsettar dúkku-
myndir eftir Hans Bellmer. Sjónvarpskoss
með sömu myndinni. Guðdómlegt svall.
„Þeir kalla Buftuel öllum illum nöfnum,
svikara, anarkista, öfugugga, myndbijót,
guðlastara og níðing. En þeir kalla hann
ekki bijálaðan. Það er augljóst að það er
bijálæði sem hann sýnir en ekki hans eigin
heldur bijálæði siðmenningarinnar." Henry
Miller. Ein af tilvitnunum á veggjunum.
Vefa frelsisina
Í 4. sal er Vofa frelsisins, stór mynd þar
sem allir sitja saman við borð og drekka
og ræða en eru með girt niður um sig á
klósettum. Skambyssur í glerkassa og lang-
ur listi yfir vopnasafn Bufiuels. Gamlar
byssur eru fyrirferðarmiklar í sögu augans.
Súrrealistaávörp og áróður í glerkössum.
Miró og Jean Arp. Saga augans II 1929-45.
Augntaktmælirinn þekkti eftir Man Ray og
augnamyndir eftir því. Er það ekki einhver-
staðar talið innan sálfræðinnar að augna-
þráhyggjumyndir lýsi ofsóknaræði. Angist-
armyndir eru margar. Hreyfimynd af sporð-
drekum slást á steini í svarthvítri tunnu
ofaní hringlaga brunni.
í svartfóðruðum bíósal er saga augans
þar sem ríkir kapellustemmning, súrreal-
istávörpin liggja í glerkassa og passamynd-
irnar af meðlimum hópsins sem fylgdu eru
uppstækkaðar og baklýstar á svörtum
veggjum. í innra herberginu eru myndirnar
af Dali og Bufiuel andspænis hvor öðrum
1927. Andalúsíuhundurinn er frumsýndur
var 1929 er sýndur þar. Myndin rúllar og
þá sé ég hvað augljóst er að skoma augað
er úr dauðum asna en hræið kemur svo
seinna einnig fyrir í myndinni, bundið í
píanóið sem aðalhetjan dregur. Brot úr fílm-
um klipptum úr Andalúsíuhundinum í ljós-
kassa.
í játningum sínum eignar Dalí sér að
sjálfsögðu allan heiðurinn. Hann skrifaði
handritið en móðir Bufiuels fjármagnaði.
Tilgangurinn var að hrista upp í borgara-
legu snobbi og pirra menntamenn Parísar.
Myndin var hreyfímálverk Dalís er með
miklu höggi sýndi snilld hans og hæfíleika
Buftuels sem var sendiboði frægðar snill-
ingsins. Handrit Bufiuels var barnalegt en
Dalí skrifaði honum að hann væri einmitt
með handrit sem myndi bylta samtímakvik-
myndagerð og hann yrði að koma strax.
Hann kom. Niðurstaðan var Andalúsíu-
hundurinn og Bufiuel snéri aftur til Parísar
með handrit undir hendinni. Myndin átti
að draga hvern áhorfanda til hinna leyndu
djúpa unglingsáranna, töfra draumanna,
leyndar lífs og dauða. Þetta var verk sem
átti að þurrka út viðtekinn hugsunarhátt.
Á hálftíma var ætlunin að undirstrika nafn-
ið Dalí með eldi og höggva inní minningar
áhorfendanna með martraðarfullum og súr-
realískum stöfum. Svo listmálarinn gæti
stokkið inn á svið frægðarinnar risaskref-
um. Þetta var þá andkvikmynd gegn öllum
reglum formsins með uppreisn, angist,
draumi, ímyndun og skatalógíu.
Kvikmyndasagnfræðingar verða að við-
urkenna að þessi þá hneykslanlega mynd
markaði tímamót í kvikmyndalistinni.
Bufiuel valdi aðalleikarann Pierre Barchef
sem gat verið út úr augnrifunni í byijun
myndarinnar. Hann þjáðist í óstöðugu jafn-
vægi á mörkum meðvitundar og meðvitund-
arleysis og hélt sér vímuðum með eter til
að geta verið viðstaddur í þessum heimi.
Hann fyrirfór sér á síðasta tökudegi og var
það ekki til að spilla fyrir frægðinni. Félag-
arnir urðu þekktir meðal Parísarsnobbsins
og voru teknir inní súrrealistahreyfinguna.
Spænska skáldið Eugenio Montés sem
tíu árum síðar var lykilmaður Falangista-
hreyfíngarinnar skrifaði eftir að hann sá
myndina: „Þetta er mynd sem hrekur
allt..sem er þekkt sem góður smekkur,
fallegt, ásættanlegt, farsótt,
franskt...Spánn er pláneta þar sem rósirn-
ar eru rotnir rassar..Spánn er Escorial...
Á Spáni blæðir kristunum á krossunum
raunverulega...Þetta er dagsetning mörk-
uð blóði, eins og Nietzcshe vildi hafa það,
eins og Spánn hefur alltaf gert það! “
Franco sá Viridinu Ivisvar
Viridina var fyrsta myndin sem Bufiuel
gerði á Spáni eftir útlegðina og fékk gullpál-
mann í Cannes 1961. Hún var samstundis
bönnuð af ritskoðuninni á Spáni. Forstjóri
kvikmyndastofnurinnar var rekinn fyrir að
stíga upp á svið og taka við pálmanum
fýrir þessa spænsku mynd. Vegna allra lát-
anna bað Franco um að sjá myndina. Hann
sá myndina tvisvar og sá ekkert sérstakt
er stangaðist á við ritskoðunina. Sýningar
voru þó ekki leyfðar á Spáni fyrr en 1977,
sama dag og Kommúnistaflokkurinn var
leyfður.
Það er gaman við þetta nútímalistasafn
að krakkarnir sem voru öryggisverðir við
safnið frá einhveiju öryggisgæslufyrirtæki
sem eru mörg nú á Spáni voru í fíflaleik
þegar þau héldu að enginn sæi. Ekki mjög
hátíðleg stemmning en þeim virtist leiðast
óskaplega.
Þessi sýning er eitthvað fyrir liststjórana
til að hanna eða hefur því ekki verið haldið
fram lengi að safn og sýningarstjórar sem
hægt er að kalla liststjóra séu búnir að
taka allt frumkvæði af listamönnum og
ráði því hvernig listin er kynnt og framsett?
Sýningin í Menningarmiðstöð Soffíu
drottningar, einu af nýrri listasöfnum
Madrídborgar, er vel úr garði gerð. Skoð-
andinn kemst vel inn í mynd og hugarheim
Bufiuels. Það tekst að fanga andrúmsloft
mynda hans og ekki tilviljun að hún var
sett upp á Goyaári þar sem skyldleiki þess-
ara tveggja aragónsku meistara er augljós.
BUNUEL og Gironella í verki þess síðarnefnda.
ÞÓRHALLA
GUÐMUNDSDÓTTIR
ÞRJÁR LÍFS-
MYNDIR
I Renfield
Bermúdaþríhyrningurinn
ranghverfur í huga mínum
Lífskraftur skordýranna í blóði
mínu
Meistari
ég híð þín
II Cyrano
Augu þeirra eru augu mín
orð þeirra eru mín orð
Þau eru ekki raunveruleg
ég bjó þau öll til handa þér
Þú heyrir orð mín
þú eignar þau öðrum
Þú horfir í augu mín
þú eignar þau öðrum
En þú finnur ekki hjarta þeirra
því það hef ég
III MacLeod
Sverð mitt
reitt til höggs
gegn útsendurum ljóshærðrar
eyðimerkurinnar
Og hvort í augum annars
finnum við himindjúpið
LÍFIÐ
TÍMINN
OG ÉG
Lífið
hökti í gang
þú ert 98 oktön
blýlaus
Tíminn
sveif í ómælisvíddir
þú ert spíri
80 prósent
Ég
vona
að bremsurnar bili ekki
vona
að bak við næsta horn sé
enginn lögreglubíll
Höfundur er nemi í finnsku i Hóskóla
íslands.
ARNAR PÁLL
BIRGISSON
LJÓSIÐ
/ skugga bæjarins sé ég Ijós.
Ljós bæjarins kemur úr öllum
áttum til mín.
En þegar ég horfí í það finnst
mér
eins og eitthvað búi yfir því,
orka, kraftur, birta.
Ljós heimsins.
Höfundurinn er 9 óra Garðbæingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚLÍ 1997 7