Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1997, Blaðsíða 5

EINAR Sigurðsson 50 ára.
ODDI byggður 1920 af Einari og Sigurði
föður hans.
frystihús. Hafnarmannvirki gerði hann á
Fáskrúðsfirði, Seyðisfirði og Eskifirði. Ein-
ar sinnti h'ka fjölmörgum viðhaldsverkefn-
um, gerði við og endurbætti báta og mann-
virki í stórum stíl því að aldrei sat hann
auðum höndum né lét verk undan drag-
ast. Smátt og smátt varð Oddi og Odda-
verkstæðið alhliða þjónustumiðstöð, opin
gestum og gangandi þar sem allt var gert
til að leysa úr vanda þeirra og allt búið
til, frá barnavögnum, hjónarúmum og lík-
kistum tii stórra báta. Til marks um það
hvílíkur umsvifamaður Einar var má til-
færa sem dæmi að hann hafði samtímis
undir eða í smíðum, auk bátasmíðinnar,
hús á Búðum, prestshúsið á Kolfreyjustað,
Franska spítalann, sem verið var að endur-
reisa í Hafnarnesi, og hús á Þorvaldsstöð-
um í Breiðdal sem reist var úr afgangsviði
úr gamla spítalanum. Svo fljótur var Einar
í förum að hann fór á alla þessa staði yfir
land, fjörð og fjallaskörð ef svo bar undir
til eftirlits á einum degi, en auðvitað höfðu
umsjón með tilteknu verki menn sem hann
treysti.
SVO AÐ aftur sé vikið að báta-
smíðinni sem Einar hafði sí-
fellt meiri og meiri áhuga
fyrir þá tók hann árið 1926
að smíða opinn vélbát sem
hann ætlaði raunar sjálfum
sér en seldi þó bóndanum á
Urðarteigi við Berufjörð.
Lauk hann því verki á mánuði eða svo.
Gekk það svo greiðlega að það hvatti hann
til frekari dáða í bátasmíði og næstu ára-
tugi runnu út af Oddaverkstæðinu fjölmarg-
ar trillur og skektur. Sjálfum taldist Einari
svo til að hann hefði smíðað um 100 opna
vélbáta á starfsferli sínum og tugi árabáta.
Þilfarsbátarnir urðu tuttugu. í bátasmíði
fór Einar Sigurðsson ekki troðnar slóðir,
hún mótaðist einkum af hugmyndum hans
sjálfs um það hvernig bátar ættu að vera
til að hæfa og standast sjólag fyrir Austur-
landi, þar sem straumkast er mikið og hnút-
ar myndast. Krafan um vandvirkni sat allt-
af í fyrirrúmi. Bátarnir voru léttir og gang-
góðir enda settir upp daglega. Ekki þykir
hér ástæða til að lýsa trillum Einars í smá-
atriðum en tekið skal fram að þær voru
jafnan 22 fet á lengd og um 6 fet á breidd
með um 20 þverböndum.
Nefna verður til sögunnar Peter Wige-
lund, færeyskan skipasmið sem vann að
bátasmíði á Fáskrúðsfirði árin 1928 og
1929. Hann hafði lært iðngrein sína í Kaup-
mannahöfn og starfaði síðan í Danmörku,
Færeyjum og Reykjavík þar sem hann vann

■ llfe Wej? f|§|, L
K' 1111 1- S" m | ilBPy--' m l||| w
■i
JÍL |mj jff "' ' 'm'?
EINAR á ferðalagi erlendis. Á myndinni, talið frá vinstri: Einar Sigurðsson, Bárður Tómas-
son, Reykjavik, Runólfur Jóhannsson, Vestmannaeyjum og Egill Þorfinnsson, Keflavík.
HADDUR, 15 lestir, smíðaður 1962.
BÁRA, 19 lestir, einn af samvinnubátun-
um.
EINN af ríkisbátunum á sjómannadaginn.
t ' jÚ: - 'v'
RAN, 4 lestir, smíðuð 1942,
SUNDLAUGIN á Fáskrúðsfirði byggð 1947.
við bryggjusmíði. Hann smíðaði líka nóta-
báta fyrir útgerðarfélagið Kveldúlf. Fyrir
beiðni útgerðarmanns á Fáskrúðsfírði fór
Wigelund þangað austur, smíðaði Kötlu,
kantsettan bát og tvo aðra litla vélbáta og
leiðbeindi Einari Sigurðssyni sem þá var
nýliði í smíði kantsettra báta.
Kaflaskipti urðu i bátasmíði Einars Sig-
urðssonar síðara árið sem Wigelund var á
Fáskrúðsfírði. Tveir þilfarsbátar voru þá
smíðaðir á Oddaverkstæðinu, Þór og Björn.
Einar lærði margt af Wigelund sem fylgd-
ist vel með smíði bátanna og miðlaði Ein-
ari af reynslu sinni og þekkingu. Haft er
eftir Einari að Wigelund hefði verið besti
kennari sinn í bátasmíði. Á Reykjavíkurtíma
sínum vann Einar hjá Wigelund í slippnum
og þótti hann margra manna maki.
Að lokinni smíði tveggja fyrstu þilfars-
báta í smiðju Einars Sigurðssonar varð
þess nokkur bið að slíkir bátar yrðu búnir
til á Fáskrúðsfirði enda var heimskreppan
tekin að segja til sín hér á landi. Ekki misstu
menn þó móðinn því að árið 1934 var stofn-
að Samvinnufélag Búðahrepps sem gekkst
fyrir útgerð og efldi annað atvinnulíf á
staðnum. í framhaldi af því var Einari í
Odda falið að smíða á vegum félagsins þrjá
19 tonna báta. Voru þeir úr eik og furu
að færeyskri fyrirmynd og teiknaði Wige-
lund þá þótt hann væri löngu fluttur til
Norðfjarðar. Samvinnubátarnir, Alda, Bára
og Hrönn, voru í smíðum frá því í septem-
berlok 1934 til útmánaða 1935. Þar hefur
því rösklega verið staðið að verki og sam-
kvæmt fyrirframgerðri áætlun. Unnið var
að smíði þeirra allra samtímis og reist var
af nauðsyn véla- og jámsmíðaverkstæði hjá
Oddaverkstæðinu svo sem fyrr getur. Andr-
és, bróðir Einars, sá um niðursetningu véla
og tækja, enda járnsmíðameistari. Báta-
smíðin var orðin afar umfangsmikil og við-
gerðir á bátum færðust mjög í aukana. í
verksamningi Einars við Samvinnufélagið
var það ákvæði að hann átti að borga dag-
sektir ef verkið drægist á langinn hjá hon-
um en félagið var firrt allri ábyrgð þótt það
stæði ekki við sitt um efnisöflun. Slík var
staða verktaka í þá daga. Sagan segir að
samvinnubátarnir hafi upphaflega átt að
heita Gunnar, Njáll og Skarphéðinn. Þegar
hin nöfnin urðu ofan á sagði gömul, fram-
sýn kona í plássinu að fyrst breyta ætti
nöfnunum hlekktist þeim öllum á. Eftir að
bátarnir höfðu verið seldir fór Aldan upp í
Grindavík og hafnaði í stórgrýti, Hrönn fór
upp í kletta við Gvendarnes og Báran fékk
á sig feiknabrot í Hornafjarðarósi. En allir
komust á flot á ný. Það hefðu ekki allir
bátar gert.
Eftir að samvinnubátunum var hleypt
af stokkunum lá smíði þilfarsbáta á Fá-
skrúðsfirði að mestu leyti niðri til ársins
1944. Seint á því ári tók nýsköpunarstjórn-
in svokallaða sér fyrir hendur að endurnýja
framleiðslutæki þjóðarinnar enda var úr
mikilli fjárhagslind að ausa, stríðsgróðan-
um. Fiskiskipaflotinn skyldi stækkaður og
nýbyggingaráð lagði til um smíði og stað-
setningu nýrra framleiðslutækja, m.a. um
fimmtíu báta sem íslenskum bátasmíða-
stöðvum var falið að smíða. Það kom í hlut
Einars Sigurðssonar að smíða fjóra Land-
smiðjubáta, nýsköpunar- eða ríkisbáta, eins
og þeir voru ýmist nefndir. Hófst verkið í
Oddaverksmiðjunni árið 1945 og átti að
afhenda þá fullgerða á árunum 1946 og
1947. Þijátíu og fimm manns unnu við
smíði bátanna undir stjórn Einars og voru
engin válynd veður látin hamla fram-
kvæmdum. Allir þilfarsbátar Oddaverk-
stæðisins voru smíðaðir eða frágengnir ut-
andyra en einstaka hlutir í þá inni í húsun-
um. Þeir voru afhentir á tilsettum tíma,
þrjátíu og níu tonn að stærð allir og þóttu
vandaðir í hvívetna.
EFTIR þetta mikla verkefni tók
mjög að sneiðast um báta-
smíðar á Fáskrúðsfírði og hlé
urðu ætíð á milli. Þau voru
nýtt til viðhalds báta og ann-
arra verkefna. Árið 1960 var
á Oddaverkstæðinu smíðaður
13 tonna þilfarsbátur, Andey.
Sá bátur var fyrsti frambyggði vélbáturinn
á Austurlandi. Kostir frambyggðra báta eru
t.d. þeir að dekkrými er þá meira og áhöfn-
in er í skjóli þegar mikil bræla er. Síðasti
þilfarsbáturinn, sem smíðaður var á Odda-
verkstæðinu undir stjóm Einars, var Haf-
borg 1967.
Nú skal vikið nokkru nánar að því um-
hverfi sem Einar Sigurðsson hrærðist í.
Allt fram til miðrar þessarar aldar var Fá-
skrúðsfjörður einangrað samfélag. Hann
var ekki í þjóðbraut og ekki lögðu aðrir
leið sína þangað landveg en þeir sem áttu
erindi í fjörðinn Ruddar götur og slóðir
voru fyrir hesta um heiðar og skörð en bil-
fært varð ekki frá Búðum og alla leið til
Reyðarfjarðar fyrr en 1954 og til Stöðvar-
fjarðar litlu fyrr. En Fáskrúðsfirðingar voru
að mestu sjálfum sér nógir. Nýtnir og góð-
ir bændur, hörkuduglegir sjómenn, lagnir
handverksmenn og úrræðagóðir verslunar-
menn mynduðu þann rarnrna sem hélt sam-
félaginu fastmótuðu. Góð og náin samvinna
þessa fólks var lífsakkeri þess þar sem
enginn hlekkur mátti bresta. Oddaverk-
stæðið var einn hlekkurinn, sveitin annar,
sjósóknin hinn þriðji, framleiðslan og út-
gerðin hinn fjórði. Sjávarútvegurinn var
auðvitað mjög háður Oddaverkstæðinu og
ef gera þurfti við bát sat það fyrir.
Þar til nógu stór vörubíll kom til sögunn-
ar verður ekki annað sagt en efnisaðdrætt-
ir hafí verið Oddaverkstæðinu örðugir. Efn-
inu var skipað upp á bryggju úti í þorpi,
síðan var því fleygt í sjóinn og dregið inn
að Odda. Til að koma því í land voru notað-
ir kaðlar með króki á endanum sem höggv-
inn var í blakkirnar. Hver maður var með
sinn krók svo að hægt var að koma jafn-
mörgum að og þurfa þótti til að toga. ►
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5.JÚLÍ1997 5