Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.1996, Blaðsíða 9

mikils metinn hjá mörgum kynslóðum í Delft
og að efnaðir safnarar í Amsterdam hafi sózt
eftir verkum hans. Samt atvikaðist það þann-
ig, að Vermeer var ekki talinn með í handbók
um hollenzka málara frá 18. öld, sem talin er
vera grundvallarrit ( Houbraken’s Groote
Schouburgh). það telst því rétt vera að þekking
og aðdáun á Vermeer var staðbundin í Hol-
landi í heil 150 ár. Þó kom fyrir að myndir
hans seldust til útlanda, en þær voru þá eignað-
ar öðrum og frægari málurum. Til dæmis var
eitt af meistaraverkum hans, Stúlka að lesa
bréf við opinn glugga, selt árið 1742 til Dres-
den sem verk eftir Rembrandt.
„Það sem er undravert“, segir Svetlana Al-
bers í fyrrnefndri grein, „er hversvegna þessar
myndir af heimilislífi um 1660 í hollenzkum
útkjálkabæ verða slíkt verðmæti fyrir evrópska
menningu - og nú fyrir ameríska mennningu
þegar hún kynnist þeim - Hvernig má það
vera að áhugamál og færni Vermeers hitti
svona naglann á höfuðið í heimi sem er svo
gerólíkur hans heimi?“
Reyndar kom það að minnsta kosti einu
sinni fyrir að Vermeer flutti trönurnar út
úr vinnustofunni. Þá málaði hann Útsýni
yfir Delft, (1660-61) og ekki gat myndefn-
ið talizt frumlegt. Feneyjar í myndum Fe-
neyjamálaranna virðast ólíkt magnaðra og
meira spennandi myndefni, enda voru Fe-
neyjar þá einskonar New York. Delft var
aldrei neitt slíkt. Þarna er sýki og nokkrir
bátar eða prammar. Fólk er á stjái á bakk-
anum í forgrunni; konurnar klæddar að
hætti þeirrar tízku sem sést í fjölmörgum
málverkum frá þessum tíma. Það má sjá
að þarna hafa verið nokkrar virðulegar
byggingar; allar úr dökkbrúnum eða gráum
steini. En þær eru mestan part í skugga.
Form kvennanna á bakkanum er næstum
endurtekið í nokkrum turnum sem bera við
himin. Fljótt á litið er þetta ekki stórvægi-
lega mynd, en hún vinnur svo á við kynnn-
ingu, að það er eiginlega endalaust hægt
að horfa á hana. Bak við allt það hversdags-
lega sem blasir hér við í hollenzkum 17.ald-
ar smábæ, leynist galdur Vermeers og verð-
ur ekki frekar en fyrri daginn útskýrður
með orðum. Marcel Proust taldi að þetta
væri fegursta mynd sem máluð hefði verið
fyrr og síðar.
Erfióur fyrir frœóingana
Vermeer hefur gert fræðingunum erfitt
fyrir, segir Svetlana Alpers ennfremur. Það
er vegna þess að hann verður ekki flokkað-
ur með sama hætti og aðrir. Hlutverk teikn-
inga verður ekki metið, því hann lét ekki
neinar eftir sig. Menn hafa ekki farið í
smiðju til hans, nema sá frægi falsari, van
Megeren, sem náði ótrúlegum árangri í að
líkja eftir Vermeer og plataði nasistafor-
ingja, þar á meðal sjálfan Göring, svo sem
frægt er orðið. Ekki er heldur hægt að
tala um „skóla“, eða einhvern hóp málara
sem tileinka sér stíl meistarans eftirá.
„Við vitum ekki“, segir Trevor Winkfield,
„hvort þessi litlu afköst - tvær eða þrjár
myndir á ári -voru vegna þess að sjálf tækn-
Myndir frá vinstri til hægri: ÚTSÝIMI yfir
Delft, um 1660. Myndin er í eigu Maurits-
huis-safnsins íHaag.
TÁKNMYNDtrúarinnar, 1671-74. Ein ör-
fárra mynda Vermeers sem ekki er „mót-
íf- málverk" og byggir á táknrænu inntaki.
Fastir liðir úr mörgum öðrum myndum
hans svo sem gólfflfsar og ofið tjald eða
teppi, eru þó á sínum stað. Myndin er í
eigu Metropolitansafnsins í New York.
STÆKKAÐUR hluti úr sömu mynd. Sér-
kennilegt er hvernig Vermeer magnar upp
áferðina með Ijósum punktum, svo efnið
sýnist glitrandi.
STÚLKA með perlu-eyrnalokk, um
1665-66. Myndin er í eigu Mauritshuis-
safnsins í Haag.
KNIPPLINGAGERÐARSTÚLKAN, um
1669-70. Frá Louvre-safninu íParís.
UNG kona með vatnskönnu, um 1664-65.
Metropolitansafnið í New York.
in hafi verið svona tímafrek, en einnig -
og þetta eru bara vangaveltur - hvort fjöl-
skyldan, starfið eða bara hreinræktuð Ieti
eigi þátt í þessu. Kannski litu samtíðarmenn
hans á hann sem amatör - frístundamálara-
og ekki sem alvörumálara, sem framleiddu
þá eins og nú að minnsta kosti 20 málverk
á ári. Ekki var pöntunum fyrir að fara,
hvorki borgaralegum né konunglegum, ekki
var hann beðinn um að vinna freskur í kirkj-
ur eða kapellur, ekki var það grafík og
ekki teikningar."
Winkfield telur að það hafi sumpart ver-
ið uppfinning ljósmyndavélarinnar á síðustu
öld sem ýtti undir aðdáun á Vermeer, vegna
þess að hann vinnur með ljósmynda-
nákvæinni. En hann tekur fram, að það sem
skiptir sköpum er hversu langt Vermeer fer
framúr allri ljósmyndatækni. Aðeins Leon-
ardo da Vici hafði áður sökkt sér svo niður
í ofur-raunsæi, segir Winkfíeld.
Aðrir sem skrifað hafa um Vermeer í
tilefni téðra sýninga, hafa einmitt gert þetta
að umtalsefni: Að hann hafi náð einhveiju
sem ekki sé hægt að gera með ljósmynda-
vél. í því sambandi er vert að íhuga, að
ljósmynda-raunsæi í málverki hefur talsvert
verið iðkað á þessari öld. Það er sameigin-
legt með stærstum hluta af þessari raun-
sæislist, að hún er fremur leiðigjörn. Henni
tekst kannski að komast upp að hliðinni á
ljósmyndum, en bætir sjaldnast miklu við,
hvað þá að hún nálgist galdur Vermeers.
„Hvemig má paö vera
aó áhugamál og
fœmi Vermeers hitti
svona naglann á
höfuöid í heimi sem
er svo gerólíkur
hans heimi. “
Svetlana Alpers
LDURVERMEERS
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. ÁGÚST 1996 9