Lesbók Morgunblaðsins - 06.07.1996, Blaðsíða 5

„Sé verid ab kynna
migþá hefstþulan á
því ab upplýsa hverj-
um ég tilheyriy síban
er nafnib nefnt og loks
þylur sá sem kynnir
upp glæsislega verb-
leika mína. “
hildur. Eftir hverja setningu verður að vega
og meta meininguna eftir blæbrigðunum.
Það er ekki auðvelt og afar skiljanlegt að
þetta verði allt snarvitlaust hjá byijendum.
í skólanum tilheyrir maður ákveðnum
prófessor, segir Gunnhildur. Hann er um
leið einskonar verndari nemandans og pró-
fessorinn hennar Gunnhildar talaði eitthvað
í ensku. Fyrst fóru tjáskipti þeirra fram á
ensku, en síðan á japönsku og þessi maður
var ágætis verndari, segir hún.
Meistararitgerðina sína um tengsl arki-
tekts og náttúru skrifaði hún á ensku. Efnis-
lega var ritgerðin samt öllu meira miðuð
við japanskar aðstæður en vestrænar. Gunn-
hildi var boðin framhaldsvist í doktorsnám
en hafnaði því. Hún var búin
að vera í hálft fjórða ár í Jap-
an og fannst tíminn orðinn svo
langur að hún mundi missa
öll tengsl við heimalandið ef
öllu meir hefði teygst úr tím-
anum austur þar. Það var
einskonar hliðarspor hjá
Gunnhildi á námstímanum, að
hún kenndi íslenzku við
Tokai-háskólann vestan við
Tokyo. Nemendur þar voru
eingöngu Japanir. „A vissan
hátt fór ég með söknuði frá
Japan“, segir hún, „en það
var ekki bara söknuður, held-
ur einskonar ástar-haturs-
samband við land og þjóð“.
Framandi menning
og sidir
Gunnhildur kveðst hafa eign-
ast góða kunningja meðal
Japana; hún einangraðist ekki
neitt, enda lífleg manneskja
og opin. En mannleg samskipti eru mjög
flókin, segir hún, og þar eru mörg kurteisis-
stig. Þessi kurteisisstig eru innbyggð í
tungumálið. Þegar tvær ókunnar persónur
hittast, þá geta þær ekki rætt saman á jöfn-
um grundvelli. Ónnur verður að tala niður
til hinnar. Og maður heilsar ekki ókunnum
manni bara sísona og segir: Ég heiti Gunn-
hildur Gunnarsdóttir. Þriðji maður þarf að
vera viðstaddur til að kynna. „Setjum svo
að það væri verið að kynna mig“, segir
Gunnhildur, „þá hefst þulan á því að upp-
lýsa hverjum ég tilheyri, síðan er nafnið
nefnt og loks þylur sá sem kynnir upp glæs-
islega verðleika mína. Það er um leið aðferð
kynnisins til að upphefja sjálfan sig og kunn-
gera að hann þekkir svo merkilega persónu
og þegar tækifæri gefst hrósar sá ser kynnt-
ur hefur verið þeim er kynnti með því að
upphefja mannkosti hans.
Maður kynnir sig til dæmis svo: „Tsukuba
háskóli, Arkitektadeild, Gunnhildur.“ Enda
þótt Japanir noti ekki fornöfn þannig sjálf-
ir, vilja þeir gjarnan nota fornöfn útlendinga
og stytta þau. Til að mynda kalla þeir mig
Gunn og bæta við san: Gunn-san. Þetta san
þýðir í raun og veru ekki neitt, en því er
alltaf bætt við.“
Vinnusiðferði í Japan hefur verið rómað og
menn þakka ótrúlega velgengni japanskra
iðnfyrirtækja því, að starfsmennirnir vinna
eins og þeir ættu fyrirtækið; vinni jafnvel
um helgar og taki ekki sumarleyfi. Hvað
sem til er í því, þá kann það að vera spurn-
ing, hvort þessir iðnu Japanir séu ekki sjálf-
viljugir hnepptir í þrældóm. Þeir fá ekki
einu sinni hrós fyrir dugnaðinn, því það tíðk-
ast ekki að hrósa fólki, segir Gunnhildur.
Mönnum er haldið niðri og vitaskuld er sam-
keppnin hörð. Það eru þó fyrst og fremst
karlmenn sem vinna myrkranna á milli.
Konur hætta yfirleitt að vinna úti eftir gift-
ingu og þeirra staður er þá á heimilinu,
hvort sem þær eiga börn eða ekki.
TOKYO Tækniháskóli, 1987. Arkitekt: Kazuo Shinohara.
TEHÚS i einni af byggingum „Katsura sumarhúss keisarans" fyrir
utan Tokyo. Myndin er tekin úr öðru rými og sést inn f fyrsta rými.
Gunnhildur segir að myndin sé ekki tekin þar sem te er tilreitt.
Eftir lýsingu Gunnhildar er heimilislíf í
japönskum borgum ekki sérstaklega til fyrir-
myndar. Samvera hinnar dæmigerðu kjarna-
fjölskyldu er vægast sagt lítil. Það helgast
fyrst og fremst af því að heimilisfeðurnir
eru í vinnunni framá kvöld. En ekki nóg
með það. Það tíðkast einfaldlega ekki að
starfsmenn fari af vinnustað á undan yfir-
manni sínum og sama regla gilti í Háskólan-
um; Gunnhildur sagði að viðvera prófessors-
ins hefði ráðið því hvað nemendurnir voru
lengi í skólanum; þó væri þetta að breytast.
Sú hefð hefur skapazt í fyrirtækjum, að
þegar yfirmanninum þóknast loksins að
leggja frá sér vinnu, þá steðja allir á næsta
bar. Menn eru slæptir og stressaðir eftir
álag hins langa vinnudags og fá sér þess-
vegna í staupinu til að slappa af. Flestir
verða eitthvað ölvaðir og á þessum barsetum
er alltaf borðað líka. Þá eiga flestallir eftir
langa leið heim, oft með lest. Börnin eru
þá vitaskuld löngu sofnuð, en konan bíður
með baðið tilbúið. Það er hennar skylda.
Allir hljóta að sjá að þetta er lífsmáti sem
enginn þolir til lengdar. En það verður að
dansa með. Heimilisfaðirinn er blánóttina
heima. En í rauðabýtið verður hann að vakna
til að ná lestinni sem kannski er hálfan
annan klukkutíma eða meira á leiðinni. Það
er þó breyting til batnaðar, segir Gunnhild-
ur, að nú er laugardagurinn orðinn frídagur
eins og hjá okkur.
En álagið er ekki aðeins á karlpeninginn.
Frá 13 ára aldri er gífurlegt álag á jap-
anska unglinga, enda hafa tíð sjálfsvíg
þeirra orðið fréttaefni. Þetta álag stafar af
kapphlaupinu um að ná nægilega góðum
einkunnum til að komast inn í háskóla.
Þegar því er náð, er álagið ekki eins mikið,
unz þetta fólk hefur störf í fyrirtækjum..
Japanskur arkitektúr
„Það er grundvailarmunur á japönskum
arkitektúr og þeim vestræna“, segir Gunn-
hildur. „Þegar maður kynnist
fyrst japanskri húsagerð sem
gestur, þá er þar eitthvað sem
maður skilur ekki. Ég er þá að
tala um þennan hefðbundna og
forna arkitektúr í Japan, sem á
sér enga hliðstæðu. Miðað við
þann vestræna er hann meira
huglægur en hlutlægur.
A vestræna menn virkar
þessi japanski arkitektúr sem
tómt rými. í raun og veru hefur
aðeins verið gert gólf sem lítil-
lega er lyft frá jörðu og yfír
það er gert þak sem skýlir fyrir
regni. Hús af þessu tagi eru
afsprengi af mildu og góðu veð-
urfari, sem líka getur orðið æði
heitt og rakt. Þá er gott að
geta látið goluna leika í gegnum
húsið. Með öðrum orðum:
Grundvallargerðin er súlur sem
bera uppi þak. Svo mjög hefur
þessi húsagerð sannað gildi sitt
við þessar aðstæður að enn er verið að
byggja hús eftir þessari formúlu.
Það segir sig hinsvegar sjálft í því þétt-
GUNNHILDUR við einn af gömlu köstulun-
um frá Edo-tímabilinu. Myndin er tekin f
apríl, þegar kirsuberjatrén blómstra.
býli sem Japanir búa við, að langstærstur
hluti nýrra bygginga eru blokkir með frem-
ur litlum og ódýrum íbúðum. Þær eru þó
alls ekki ódýrar, allt er dýrt í Japan og lóðar-
verðið í Tokyo er það hæsta í heiminum.
Þessar blokkaríbúðir, 50 fermetra og þriggja
herbergja, eru það sem hinn venjulegi meða-
ljón í Japan á kost á. Þær líta ágætlega út,
en eldast ekki vel. Það er staðall eða einskon-
ar lágmarkskrafa að sólar njóti í hverri íbúð
í ijóra tíma einhverntíma dagsins.
Eldhúsið í japönskum húsum var frá fornu
fari aldrei neinn íverustaður. Þar var
moldargólf, en aðrar vistarverur voru á
upphækkuðu gólfi. Þessvegna segja Japanir
ekki komdu inn, heldur gjörðu svo vel að
stíga upp. íbúðablokkir geta verið uppí
20 hæðir sem sýnist allnokkuð í svo miklu
jarðskjálftalandi. En frágangurinn er miðað-
ur við þessa hættu og svona byggingarhætt-
ir eru taldir í lagi. Stundum eru byggingar
látnar hvfla á risavöxnum glussatjökkum;
þannig var til dæmis byggð flugstöðin í
Kansai sem þjónar Osaka og Kyoto. Ákveð-
ið var að byggja eyju úr rusli Þar sem flug-
stöðin rís nú; hún var byggð á ruslahaugum.
Þrátt fyrir mannfjölda og þrengsli eru
samt byggð einbýlishús og villur, en á svo
litlum lóðum að húsin ná nánast út yfir þær
og stundum eru aðeins 50 sm frá húsi að
lóðarmörkum. Það er þó mikill minnihluti í
Japan sem á sínar íbúðir. Algengast er að
fyrirtækin eigi íbúðir og útvegi starfsfólki
þær.“
Gunnhildur telur að Japanir eigi nokkra
beztu arkitekta heimsins og þeir eru að sjálf-
sögðu flestir vel þekktir menn sem hafa
teiknað byggingar um víða veröld. Þar á
meðal er Tadao Ando, frægur fyrir stein-
steypuáferð sína sem þykir einstök og henni
er erfitt að lýsa. Aðferðin er samt vel þekkt
og óhætt að segja að hún sé í meira uppá-
haldi hjá arkitektum en almenningi; nefni-
lega sú að steypan er látin vera eins og hún
kom úr mótunum. Aðeins er hún eitthvað
hreinsuð. Andstæðan við þetta er léttur,
loftkenndur arkitektúr, sem nýtur vaxandi
vinsælda, en svo er hitt til að þetta tvennt
sé sameinað.
í ljósi þess að Gunnhildur hefur sérstak-
lega athugað samband arkitekta við náttúr-
una, þótti mér rétt að fá álit hennar á því
sambandi hér á landi eins og það kemur
henni fyrir sjónir. Um það og íslenzkan arki-
tektúr almennt sagði hún: „Mér finnst ís-
lenzkur arkitektúr fara batnandi og mér
virðist að við eigum marga hæfa arkitekta.
Helzti ágallinn sýnist mér sá, að húsin vilja
verða ein og sér og án sambands við um-
hverfi og náttúru. Skipulag virðist líka vera
aftarlega á merinni og og ekki unnið mark-
visst að mótun umhverfis. Einna mest fínnst
mér þetta stinga í augu þar sem byggð
hafa verið turnhús, sem fá að vísu oft ág-
ætt útsýni, en öll umhverfistengsl vantar“.
En hvað um þá grundvallarspurningu,
hvort hús eigi beinlínis að falla saman við
landslagið, eða standa kröftuglega út úr því?
Gunnhildur telur að báðar lausnirnar geti
gengið, bæði í þéttbýli og til sveita, sé það
gert á markvissan hátt. En hún tekur fram,
að sé hús eins og það hafi dottið niður af
himni fyrir tilviljun, þá sé eitthvað að. Hún
tekur undir að það sé greinilega verulegur
munur á litanotkun hjá almenningi og arki-
tektum, en kveðst kunna því vel að sjá fjör-
lega máluð hús. Sjálf ætlar hún meira að
segja að dirfast að nota fleiri liti en grátt.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. JÚLÍ 1996 5