Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1993, Blaðsíða 8

Karls Simrocks á íslensku Eddukvæðun-
um. Hún hélt bragarhætti þeirra, sem
hentaði sérlega vel til tónlistarflutnings
(enda bendir ýmislegt til að ljóðin hafí
stundum verið sungin til foma). Þetta
hafði mikil áhrif á Wagner er hann gerði
texta Niflungahringsins, sem dregur dám
af bragarhætti Eddukvæðanna. Einnig er
frásagnarstfll verksins ósjaldan í ætt við
gömlu hetjusögurnar og kvæðin; óorðnir
atburðir eru gefnir í skyn til að auka
dramatíska spennu, táknrænir hlutir látnir
tengja saman nútíð, þátíð og fortíð o.s.frv.
Þá má nefna að í þætti Wanderers í Sieg-
fried er notaður sami frásagnarmáti og í
þætti Ganglera í Heimskringlu, þ.e. einn
spyr og annar svarar.
„í Dresden lenti ég í miklum vandræðum
með að kaupa mér bók nokkra, sem hverg-i
var lengur fáanleg í bókaverslunum. Eg
fann hana loks í Konunglega bókasafninu.
Hún heitir Völsungasaga — þýdd úr nor-
rænu af H. von der Hagen (1815)... Þessa
bók þarf ég nú að nota aftur .. ég vil ít-
reka að það er ekki til að hafa textann
eftir óbreyttan... heldur til að rifja ná-
kvæmlega upp sérhvem þátt sem ég hef
áður notfært mér úr efni bókarinnar."
(Richard Wagner í bréfí til vinar árið
1851.)
Af þessari upptalningu er alveg ljóst
að þáttur íslenskra fombókmennta í tilurð
Niflungahringsins er mjög stór, enda dró
Richard Wagner enga dul á það sjálfur.
Hitt er okkur Islendingum e.t.v. ekki alveg
jafn Ijóst hvflíka þýðingu Niflungahringur-
inn, stærsta og glæsilegasta verk ópem-
sögunnar, hefur haft fyrir kynningu á
okkar gamla þjóðararfi úti í hinum víða
heimi. Um fá listaverk sögunnar hefur
jafn mikið verið fjallað í ræðu og riti á
undanförnum hundrað ámm og enn í dag
er það talin skylda hvers óperahúss, sem
hefur einhvem snefll af heilbrigðum metn-
aði, að setja upp Niflungahringinn. í hvert
skipti sem það gerist falla fjölmargir fyrir
töfmm verksins svo að þeir fá ekki aftur
snúið og munu veija ótal stundum í að
hugleiða boðskap verksins og tilurð þess.
Og er þá enn ótalin hin dásamlega tón-
list ...
í Völsungasögu eru þessi eftirmæli um
Sigurð Fáfnisbana:
„Nú segir það hver er þessi tíðindi heyr-
ir að engi maður mun þvflíkur eftir í veröld-
unni og aldrei mun síðan borinn slíkur
maður sem Sigurður var fyrir hversvetna
sakar og hans nafn mun aldrei fyrnast í
þýðverskri tungu og á Norðurlöndum með-
an heimurinn stendur.“
Með Niflungahringnum gerði Richard
Wagner sitt ítrasta til að láta þessi orð
Völsungasögu verða að áhrínsorðum; að
orðstír Sigurðar Fáfnisbana muni aldrei
deyja.
ÚRVINNSLA WAGNERS
Snilld Richards Wagners fólst ekki síst
í því hvernig honum tókst að notfæra sér
mismunandi heimildir til að flétta í saman
eina dramatíska heild og að tvinna saman
margar mismunandi persónur hinna fornu
sagna í eina. Hann gerði sér einnig grein
fyrir því, að þjóðsagan og goðsögumar
hafa að geyma þann sannleik sem er sígild-
ur, því hann geymir uppsafnaða reynslu
margra kynslóða. Með slíkum sögum er
hægt að setja fram boðskap sem allir skilja
á öllum tímum.
Það tók Wagner mörg ár og mörg drög
að texta að fá fram endanlegt handrit.
Eitt erfíðasta verkefni hans var að setja
saman lokaatriði verksins — ferst heimur-
inn með hruni Valhallar? í upphafi snerist
allt um persónu Siegfrieds, hinnar óspilltu
hetju, sem skyldi frelsa heiminn. Þá var
Niflungahringurinn látinn enda á upprisu
Siegfrieds og Brynhildar; nýr heimur reis
úr öskustónni. Með aldrinum gerðist
Wagner raunsærri — eða tortryggnari —
og hann lét heiminn farast, fórn Siegfrieds
og Brynhildar hafði verið til einskis. Áður
en yfír lauk þroskaðist Wagner enn frek-
ar; endirinn var hafður óræður eins og líf-
ið sjálft, en tónlist lokaatriðisins gefur þó
von um nýja framtíð fyrir allt mannkyn.
Vonandi hafði Wagner rétt fyrir sér, en
gleymum því ekki að það gerist aðeins ef
við emm reiðubúin til að taka ástina og
manngildið fram yfír söfnun auðs og valda.
Vituð ér enn eða hvað? -
Ljóðatilvitnanir em úr Völuspá nema
„Muntu einn vega ..." og „Sefur á
fjalli ...“ sem em úr Grfpisspá.
Höfundur er læknir.
H A U S T
R O M
I I
Leiðin til Cybele
g hef daginn fyrir stafni frá því snemma morg-
uns, Kveð fyrrverandi kardínálabústað og nú-
verandi hótel og drekk morgunkaffi í dagstof-
unni svokölluðu ... við Navona-torg. Er orðin
daglegur gestur á einu kaffihúsinu.
Aldirnar renna saman.
Hingað og heim. Sniðugt
hjá Agústínusi
kirkjuföður og
heimspekingi að nota
tímann sem hugtak til að
komast að Guði. Ekki
tímann mældan í
mínútum og árum,
heldur hinn margslungna
tíma skynjunarinnar.
Eftir KRISTÍNU
BJARNADÓTTUR
Spámenn gærkvöldsins em horfnir úr hlið-
argötunni og andlitsteiknararnir eru örugg-
lega ekki allir komnir á fætur, því hver ætli
vilji svo sem láta teikna sig fyrir hádegi! Hér
við torgið er vinnustaður margra, einkum
þegar líður á daginn, en spámennimir koma
ekki fyrr en undir kvöld með litlu stólana
sína og litlu borðin sín og spilin sín. Þá raða
eir sér við litla götu við hliðina á stóru
affihúsi, kveikja á kerti á borðinu sínu og
bjóða innsýn í framtíðina og lífíð fyrir tutt-
ugu þúsund lírur. Einstaka eru svo vinsælir
skemmtikraftar, að það þarf að þjappa sér
til að heyra gegnum þvöguna sem myndar
áhorfendahring. Og þegar spáin er búin leys-
ist hringurinn upp og í ljós kemur einmana
spámaður við borð sitt. Eins og svartklæddi
homminn sem les hugsanir og spáði því að
ég myndi koma hingað aftur. Hann hafði lag
á að vera fyndinn bæði á eigin kostnað og
þess sem hann var að spá fyrir og draga svo
í land til að móðga ekki. Draga spádómana
á langinn og segja brandara. Laus við flestar
tennur, með svartan hatt, ferköntuð gleraugu
á nefinu og í augljósu uppáhaldi hjá ungum
Rómveijum á kvöldgöngu, um leið og sýning-
in byijar og meðan á stendur. Yfírgefinn um
leið og hún endar.
Fyrir aðkomufólk er þetta „heimilislegt"
torg með Neptun-gosbrunninum nyrst (frá
árinu 1878 eftir Zappala og Bitta), Morens-
bmnninum eftir Bernini syðst og milli þeirra
fjögurra-fljóta-gosbrunnurinn hans, með
mikilli óbelísku uppúr sér, fyrir utan kirkju
heilagrar Agnesar af Agone þar sem eitt
sinn var sirkus, sem keisari Dometian (81-96
e.Kr.) lét byggja í grískum stíl. Og Agnes
var ekki talin heilög frá byijun. Fyrst þarf
að þjást. Sagt er að vændishús hafi verið
innbyggt í sirkusinn og Agnes í haldi þar
inni mönnum til gamans og kannski til gagns.
Varla hefur hún verið einsömul í búrinu, það
hef ég ekki kynnt mér, en nöfn hinna skyldu
þó ekki hafa glatast, eins og svo margra sem
létu lífið í sirkusum og skylmingaleikhúsum
keisaranna. Arkitektinn Borromini á heiður-
inn af gáskafullu barokkútliti sem kirkjan
fékk seinna, eða um það leyti sem Bernini
var að semja gos-
bmnninn. Hvort
tveggja verk frá
miðri sautjándu öld.
Það er sagt að þeir
hafi strítt hvor öðr-
um og sú stríðni sjá-
ist í verkunum. Það
er líka sagt að hér á
torginu hafí verið
settir á svið sjóbar-
dagar eða „naumac-
þia“. Og allt fram á
nítjándu öld var
haldið við hefð sem
minnti á slíkan leik.
Afrennsli gosbrunn-
anna var þá teppt
og þegar hæfilegt
flóð var á torginu
voru götustrákarnir
æstir upp og látnir
busla í því meðan
„betri borgarar" óku
um, horfðu á og
skemmtu sér úr
hestvögnum sínum í
hæfilegri fíarlægð.
En á dögum keisar-
ans fyrrnefnda var
veðhlaupabraut á
Piazza Navona og
pláss fyrir fimmtán
hundruð áhorfend-
ur. Á þessu ílanga
torgi, sem mér skilst
að sé byggt oná leik-
vangi Dominitians.
Eitt af torgum kjöt-
kveðjuhátíðanna.
Er ég í leikhúsi
eða í alvörunni? Ein-
kennilega oft fæ ég
þá tilfinningu að ég sé frekar í leikhúsi. Ef
til vill af því að ég er gestur og ef til vill af
því að margt er enn mjög vel sviðsett hér.
Og hlutverkin nokkuð greinileg og ekki sí-
fellt verið að skipta um búning. Prestarnir
setjast ófeimnir inn á veitingastað í hempun-
um, nunnurnar láta sína búninga segja hvaða
reglu þær tilheyra... en það sem fær mig
til að efast augnablik em ungu mennirnir
sem ganga yfir torgið sokkalausir í sandölun-
um og í nýsaumuðum munkakuflum. Það er
eitthvað hömlulaust við hreyfíngar þeirra sem
stangast á við fordóma mína um það hvem-
ig munkar eigi að bera sig. Kannski em þeir
á leiðinni frá saumastofunni og eru að fara
á æfingu í öðm húsi, fyrsta æfing með öllu
og þeir eru ekki á sviðinu fyrsta hálftímann,
nógur tími að fínna andann. Ég hugsa þetta
áður en ég átta mig á að ég er orðin veru-
leikavillt. Hér er núið mikið í sér því verksum-
merki margra tíma þröngva sér inn í það,
skýrara en ég á að venjast og virðast samtím-
is sjálfsagður hluti af daglegu lífi fólks.
Áldirnar renna saman. Hingað og heim.
Sniðugt hjá Ágústínusi kirkjuföður og heim-
spekingi að nota tímann sem hugtak til að
komast að Guði. Ekki tímann mældan í mín-
útunum og árum, heldur hinn margslungna
tíma skynjunarinnar.
Ég vil burt frá sléttunni sem kennd er við
stríðsguðinn Mars og þar sem er kjarni
Rómaborgar nútímans. í rauninni þarf ég
bara að komast bak við hina einkennilega
hvítu „ritvél" Mussolinis hjá gröf óþekkta
hermannsins við Piazza Venezia. En ég þarf
ekki að stefna beint framan í hana eins og
gatan Via del Corso gerir. Ritvélin sú er
óskrifandi, hún er steinsteypt og hvítkölkuð,
stór eins og höll, bara í laginu eins og göm-
ul ritvél, og ég stefni í hina áttina til að
byrja með. Leið mín liggur niður að ánni
Tíber. Ég nýt morgunloftsins, svalt með sól-
argeislum sem brotna framan í mér og ef
Ioftið væri ekki blýþungt af bílapústi frá
hvínandi umferðinni væri það örugglega
ferskt. Ég horfí ýmist á byggingarnar hinu-
megin við Tíber, eða niður á bakka hennar,
með grænleitum ræmum neðst við múrvegg-
inn. Það má segja að ég gangi upp á veggn-
um, þar sem er gangstétt meðfram breiðri
götunni, með steyptu handriði yst, sem hægt
er að halla sér upp að og láta sig svima.
Horfa oní gruggugt vatnið sem mér finnst
endilega að renni upp í mót, fínnst það ætti
að fara í aðra átt ef það væri á leið til sjáv-
ar. Sú tilfinning mun stafa af þeim hlykkjum
sem áin leggur á sig gegnum Róm og ég
fylgi þessum hlykkjum sannfærð um að sjá
brátt eyjuna, sem mín megin tengist landi
með elstu brúnni, Ponte Fabrizio, upphaflega
byggð árið 64 f.Kr. eða fyrr, samkvæmt áletr-
un segir að Fabricius vegamálastjóri hafi
látið byggja brúna og samþykkt hana árið
62 f. Kr. Brúin út í Tíbereyjuna. Þaðan er
smáspölur að næstu brú, Ponte Palatino, og
þar má veit ég taka stefnuna til vinstri á
Velabrum, seftjörnina þar sem hirðirinn
Faustulus fann bræðurna Romulus og Re-
mus, eða þá á uppþurrkaðan flóa, Circus
Massimo, hægra megin upp með Palatínhæð-
inni.
Hún rennur svo djúpt, hin langa granna
leirlita Tíber, að erfitt er að ímynda sér há-
flæðið þegar hún stígur um og yfir sautján
metra. Fyrr á tímum flæddi hún þá upp um
allar götur, enda stakk Garibaldi víst upp á
því á sínum tíma að láta færa hana norður
fyrir borgina. En áin er hér enn og Traste-
vere hinumegin.
Ég sé dökkar þústir hér og hvar á bökkun-
um þegar ég horfí niður fyrir múrvegginn
og velti því fyrir mér hvort ég eigi að taka
einhveijar tröppurnar niður á þessa mjóu
ræmu af gróinni jörð, burtu frá bílapústinu.
Ofanfrá séð tekur jiað mig smátíma að
greina manneskjur í þústunum sem mynda
þyrpingar hér og hvar. Það er fólk sem sef-
ur. Fólk sem býr þarna húslaust. Búslóðin
er aðallega það sem það hefur oná sér. Ein-
staka manneskja er komin á stjá. Enginn
bátur við bakkann, bara þessi jarðræma að
sofa og ganga á. Vera í friði á.
„Englaborgin" hinumegin við ána er að
baki mér og Péturskirkjan blasir ekki lengur
við. Ég er komin á móts við Corsini-höllina
þar sem Kristína drottning af Svíþjóð átti
heima f meira en tuttugu ár. Barnið sem var
fædd drottning í ríki þar sem dauðarefsing
gat verið dómurinn fyrir að játast katólskri
Við Trevibrunnina.