Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1993, Blaðsíða 7

um nóttina, en skorar hann um leið á
hólm að morgni. Áður en til einvígisins
kemur uppgötva þau Siegmund og Sieg-
linde að þau eru systkini, en fella samt
sem áður hugi saman og elskast. Um nótt-
ina flýja þau saman, en Hunding fylgir á
eftir þeim.
Nú víkur sögunni til Óðins, sem ætlar
sér ekki að sitja aðgerðarlaus hjá. Hann
kallar á valkyijuna Brynhildi, uppáhalds-
dóttur sína, og biður hana að fara og veita
Siegmund liðsinni í bardaga hans við
Hunding. Inn stormar þá Frigg, eiginkona
Óðins og verndari hjónabandsins. Hún er
æf yfir þeirri ætlun Óðins að styðja hjónad-
jöfulinn Siegmund í bardaganum. Eftir
harða deilu þeirra hjóna verður Óðinn að
gefa eftir. Sér þvert um geð kallar hann
á Brynhiidi, trúir henni fyrir áhyggjum
sínum og vanda og felur henni að sjá til
þess að Hunding sigri í viðureign þeirra
Siegmunds.
Aftur víkur sögunni til Siegmunds þar
sem hann bíður hjá Sieglinde, sem hefur
örmagnast á flóttanum. Brynhildur birtist
honum og býður með sér til Valhallar að
bardaga loknum. Þegar Siegmund heyrir
að Sieglinde fái ekki að fylgja honum þang-
að afþakkar hann boðið og býst til þess
að fyrirfara sér og Sieglinde, því þannig
muni þau fylgjast að til heljar. Hin djúpa
ást Siegmunds snertir Brynhildi djúpt og
snýst henni hugur; hún lofar að styðja
Siegmund í uppgjörinu við Hunding. (Segja
má að afstaða Siegmunds og skilningur
Brynhildar sé lykilatriði í öllu verkinu;
Siegmund kastar frá sér hefðbundnum
venjum og sinnir ekki kalli valdsins sakir
ástar sinnar á Sieglinde, en þar á milli
verður hann að velja.)
Hunding birtist og þeir beijast. Bardag-
inn er þó ekki fyrr hafinn en Óðinn kemur
þar að ævareiður yfir óhlýðni Brynhildar
og brýtur sverð Siegmunds, sem þá verður
Hunding auðveld bráð. Brynhildur flýr
með Sieglinde af vettvangi. Hún ráðleggur
Sieglinde að fela sig í drekaskóginum
dimma, en sjálf bíður hún Óðins í skjóli
systra sinna valkyijanna.
Sá hún valkyijur
vítt um komnar,
görvaraðríða
til Goðþjóðar
Óðinn er Brynhildi afar reiður og þrátt
fyrir elsku sína á henni refsar hann henni
með því að svipta hana guðdómleikanum.
Hann breytir Brynhildi í mennska konu,
sem skal liggja sofandi á bjarginu umvaf-
in vafurlogum og ekki vakna fyrr en mik-
il hetja fær sigrast á logunum og vakið
hana með kossi. Eins og Rínargullinu lauk
með vígslu Valhallar, tákni auðs og valda,
lýkur nú Valkyijunni á hinni sofandi
meyju, sem bíður þess að verða vakin af
ókunnum elskenda; — andstæðurnar eru
fullkomnar.
Á þessu stigi virðist ráðagerð Óðins um
að endurheimta gullið vera runnin út í
sandinn. En áður en næsta ópera hefst
kemur það fram sem enginn hafði séð
fyrir nema Brynhildur — Sieglinde hefur
fætt son þeirra Siegmunds í skóginum.
Þar hafði hún fengið vist hjá dvergi nokkr-
um, sem reynist vera svartálfurinn Mímir.
Hann bíður færis á að ræna gullinu frá
drekanum Fáfni, sem hafði búið um sig í
skóginum. Drengnum hefur verið gefið
nafnið Siegfried (Sigurður fáfnisbani) og
hefur hann alist upp hjá Mimi þar sem
Sieglinde lést skömmu eftir fæðingu hans.
SlEGFRIED
Óperan Siegfried hefst í bæli þeirra
Mímis og Siegfrieds. Siegfried er náttúru-
hetjan, sem ekki kann að óttast, og hefur
Mímir í hyggju að láta Siegfried drepa
drekann fyrir sig, en hirða sjálfur gullið.
Þangað kemur Öðinn í líki förumannsins
(Wanderer) og fær hann Mími í eins konar
spurningaleik við sig. í svörunum er rakið
efni Rínargullsins og Valkyijunnar (sbr.
spurningar Ganglera í Gylfaginningu
Snorra-Eddu).
Muntu einn vega
orm inn frána
þann er gráðugur liggur
á Gnitaheiði
Siegfried smíðar sér sverð og ræðst með
því til atlögu við drekann Fáfni og hefur
sigur. Hann drepur síðan Mími er hann
kemst að sviksemi hans og heldur á vit
nýrra ævintýra.
Sefur á fjalli
fylkis dóttir
björt í brynju
Valkyrjan, lokaatriði. Óðinn kveður Brynhildi sofandi. Metropolitanóperan 1992.
Uppfærsla Ottos Schenk.
Niflungahringurinn í Bayreuth 1896:
Óðinn.
Niflungahringurinn
Siegfried.
í Bayreuth 1899:
Ragnarök, lokaatriði. ValhöII brennur, mannkynið fylgist meðþviísjónvarpsfrétt-
unum. Bayreuth 1991. Uppfærsla Harry Kupfers.
Von bráðar kemur Siegfried að vafur-
loganum á bjarginu, æðir í gegnum hann
og vekur Brynhildi með kossi. Óperunni
lýkur svo með ástarsöng þeirra.
Nú sýnist allt gott og blessaðj gullið er
komið í hendur afkomanda Óðins. Sá
hængur er þó á að Siegfried veit ekkert
um sögu gullsins né þýðingu þess og alls
ekki að því væri best skilað aftur til Rínard-
ætra svo jafnvægi komist aftur á í heimin-
um. (Þessari stöðu svipar til þeirrar að
kjarnorkusprengja kæmist í hendur óvita
nú á tímum!) Aður en næsta ópera hefst
hafa góðar ástir tekist með Siegfried og
Brynhildi og þau búið saman um hríð.
Ragnarök
(GöTTERDÁMMERUNG)
Siegfried er fullur ævintýraþrár. Hann
kveður Brynhildi að sinni og heldur af
stað niður Rínardal. Þar hittir hann fyrir
höfðingja þá sem kallast Gjúkungar
(Gibbichungen) og fer Gunnar (Gunther)
fyrir þeim. Þar eru einnig Guðrún systir
Gunnars og hálfbróðir þeirra, Högni (Hag-
en), sem reyndar á svartálfinn Alberich
fyrir föður (í gegnum Högna reynir A1
berich að leika svipaðan leik og Óðinn í
gegnum Siegfried í því augnamiði að ná
aftur gullinu).
Að ráði Högna er Siegfried byrlaður
óminnisdrykkur svo hann gleymir Bryn-
hildi, en giftist Guðrúnu. Ekki nóg með
það heldur bregður Siegfried sér einnig í
dulargervi og sækir Brynhildi, sem hann
færir Gunnari fyrir eiginkonu. Brynhildur
er agndofa og Siegfried ævareið. Hún
gerir bandalag við Högna um að drepa
Siegfried, sem Högni gerir svo þegar hann
er á veiðum með Siegfried í skóginum.
En þegar lík Siegfrieds er borið heim renn-
ur upp ljós fyrir Brynhildi. Hún öðlast nú
skilning á því hvernig mál hafa æxlast frá
upphafi vega og áður en hún kastar sér
á bálið þar sem lík Siegfrieds brennur, þá
skilar hún hringnum aftur til Rínardætra.
En það er of seint, æsirnir hljóta að taka
út refsingu fyrir misgjörðir sínar og Val-
höll brennur. En ferst þá allur heimurinn
líka...?
Hvort
„Munu ósánir
akrar vaxa
böls mun alls batna
Baldur mun koma.“ !
eða verður
„Vindöld, vargöld
iður veröld steypist
mun engi maður
öðrum þyrma.“ ?
ÍSLENSKUR BAKGRUNNUR
íslendingar munu kannast við ýmislegt
úr fornbókmenntum okkar í þessari stuttu
samantekt á efni Niflungahringsins. Er
þó ýmsu sleppt sem Wagner sótti í Eddurn-
ar, svo sem persónu völvunnar Erdu, sem
ein skilur alla hluti,
Ein sat hún úti
þá er hinn aldni kom
yggjungur ása
og í augu leit:
Hvers fregnið mig?
Hví freistið mín?
og örlaganornunum Urði, Verðandi og
Skuld, sem hefja óperuna Ragnarök spinn-
andi örlagaþræði sína.
Þegar Wagner samdi sögu og texta
Nifiungahringsins leitaði hann víða fanga
í fornum fræðum. Helsta heimildin um
þann bakgrunn er Wagner sjálfur, en árið
1856 var hann spurður um heimildir sínar
og nefndi þessar í svari sínu:
1. Niflungaljóð, sem er mikið söguljóð
samið í Austurríki um 1200. Þar er m.a.
sagt frá dauða Sigurðar Fáfnisbana og
eftirmálum. Höfundur leggur áherslu á
ósættanleg sjónarmið óstjórnlegrar valda-
fíknar og mannlegra verðmæta, en það
finnst mörgum einnig vera meginstefið í
Niflungahringnum. Einnig er sagt frá Alb-
erich, sem Wagner bræðir saman við per-
sónu dvergsins Andvara sem sagt er frá
í Eddukvæðum.
2. Þýskar hetjusögur frá 1827, en í því
er safn sagna um þýskar hetjur á miðöld-
um.
3. Eddukvæði (Sæmundar-Edda, rituð
á 13. öld, en sjálf kvæðin eru miklu eldri).
I efni þeirra og í Gylfaginningu Snorra-
Eddu sækir Wagner flestar persónur Rín-
argullsins; Óðin, Frigg, Loka, Frey, Þór
og valkyijurnar auk nokkurra persóna
hetjusagnanna, sem síðar koma við sögu.
4. Snorra-Edda frá því um 1220 geym-
ír m.a. skýringar á Eddukvæðunum og
segir frá norrænni goðafræði í Gylfaginn-
ingu.
5. Heimskringla Snorra Sturlusonar rit-
uð um 1220-30, þar sem sagt er frá Óðni
sem breyskum og mannlegum ættföður
norrænna konunga.
6. Þiðriks saga — safn hetjusagna skrif-
að í Noregi um 1260.
7. Völsungasaga, samin á íslandi eða í
Noregi um miðja þrettándu öld. Óperan
Valkyijan er að mestu leyti byggð á efni
sögunnar. Sagan steypir efni hetjukvæða
í Eddu, svo sem Helga kviðu Hundings-
bana, saman í eina frásögn. í upphafi seg-
ir frá Völsungi syni Óðins og börnum hans
Sigmundi og Signýju, en Signý var gegn
vilja sínum gefin Siggeiri. Síðar er sagt
frá Sinfjötla syni þeirra systkina og svo
Helga Hundingsbana, syni Sigmunds og
Borghildar, sem síðar drepur Hunding
konung. Einnig er þar sagt frá Brynhildi
og Sigurði Fáfnisbana.
8. Þýskar hetjusögur — safn þeirra og
útskýringar eftir Wihelm Grimm frá 1829.
9. Þýsk goðafræði — eftir Jacob Grimm
frá 1835, en í henni er safnað saman öllum
upplýsingum sem höfundur komst yfir um
forna guði og goðsögur germanskra þjóða.
Að auki má nefna nákvæma þýðingu
SJÁ NÆSTU SÍÐU
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30.. OKTÓBER 1993 7