Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1991, Blaðsíða 8

SERA ÞORVALDUR
Á MELSTAÐ
Hjónin Þorvaldur Bjarnason og Sigríður Jónas-
dóttir bjuggu nær allan sinn búskap á Mel-
stað í Miðfirði eða alls Í29árfrá 1877-1906
og jafnframt gegndi séra Þorvaldur kalli þar.
Melur eins og Þorvaldur kaus að kalla jörð-
Sagt var að Þorvaldur
væri svo miklum og
Qölhæfum gáfum gæddur
að fádæmum sætti. Það
var eins og allt lægi opið
fyrir honum, sem laut að
námi eða fróðleik. Varla
bar þann útlending að
garði hans, að hann
ávarpaði hann ekki á
hans feðratungu. Hann
mælti á enska tungu,
þýzka, ítalska, franska og
var auk þess læs á
spænsku.
Eftir HÓLMGEIR
BJÖRNSSON
ina hefur lengst af verið nefndur Melstaður
frá því að Oddur Óféigsson sá er segir frá
í Bandamannasögu lét gera þar stað, þ.e.a.s.
kirkjustað. Melur var ásamt Sauðanesi á
Langanesi talinn besta brauð í Hólastifti
vegna þeirra ítaka sem staðurinn átti. Kjör
presta réðust af eignum staðarins, en voru
jöfnuð smám saman þar til þeir loks urðu
launame'nn, en sú breyting var ekki að fullu
um garð gengin um daga séra Þorvaldar.
Meðal presta, sem setið hafa Mel, má
nefna Björn Jónsson, sem hálshöggvinn var
ásamt Jóni biskupi Arasyni föður sínum og
Ara lögmanni bróður sínum 7. nóvember
1550. Hvað kunnastur mun þó hafa verið
Amgrímur Jónsson lærði, sem þjónaði Mél
1597-1648. Ritstörf hans á latínu, einkum
Crymogæa, vöktu þann áhuga á íslenskum
fornfræðum, sem m.a. varð til þess að ís-
lenskum handritum var safnað í Ámasafn
og fleiri söfn erlendis.
Þorvaldur Bjamason var fæddur í Belgs-
holti í Melasveit 29. júní 1850 og átti hann
því hálfrar annarrar aldar afmæli á sl. ári.
Kona hans Sigríður Jónasdóttir var 10 árum
yngri, fædd 10. júní 1850. Var hún einnig
frá Belgsholti, þótt síðar (1859) flyttist hún
með móður sinni og stjúpa (sr. Jakobi Finn-
bogasyni) að Staðarbakka. Voru þeir Björn
Sigurðsson bóndi í Belgsholti og Jónas Bene-
diktsson söðlasmiður í Belgsholti hálfbræð-
ur, sammæðra. Móðir þeirra var Ingibjörg
dóttir séra Bjöms Jónssonar í Bólsstað-
arhlíð, en hann var aftur 7. maður í beinan
karllegg frá séra Bimi Jónssyni á Mel, þess
sem hálshöggvinn var og fyrr er getið. Sátu
6 síðustu ættliðirnir allir í Bólsstaðarhlíð.
Húsfreyjurnar í Belgsholti vom alsystur,
Ingibjörg og Þuríður, dætur séra Þorvaldar
Böðvarssonar, sem var meðal kynsælustu
presta, sem uppi voru um 1800. Meðal 15
barna Þorvaldar Böðvarssonar sem upp
komust, vom 4 prestar og 4 prestfrúr. Afi
Þorvaldar Böðvarssonar var séra Högni Sig-
urðsson á Breiðabólsstað í Fljótshlíð, sem
nefndur var Presta-Högni af því að synir
hans 8 urðu allir prestar. Mun þessi upp-
mni Þorvaldar Bjarnasonar hafa ráðið miklu
um, að hann lagði stund á guðfræði. Kom
þar til bæði nafn hans og óskir móður hans.
Hugur hans og hæfileikar em þó taldir
hafa staðið fremur til annars náms og fræði-
mennsku. Einkum er því við brugðið, hve
mikill málamaður hann hafi verið.
Ekki er skyldleiki þeirra Melshjóna allur
talinn þótt þau hafi verið börn alsystra og
hálfbræðra. Ömmur þeirra, sem voru sam-
Merkisprestar við Melstaðarkirkju. Til vinstri er séra Porvaldur Bjarnarson á
Melstað og með honum er séra Eyjólfur Kolbeins á Staðarbakka. Myndin er tal-
in vera tekin sumarið 1898.
Séra Þorvaldur stígur á bak hesti sínum. Hann var einmitt á hesti sínum, þegar
hann fór í sína hinstu för. Þá brotnaði undan þeim ótryggur ís og króknaði séra
Þorvaldur í vökinni.
kvæmt þessu aðeins tvær, voru einnig al-
systur, dætur séra Björns í Bólsstaðarhlíð,
Ingibjörg móðir þeirrar Björns og Jónasar
í Belgsholti, og Kristín þriðja kona Þorvald-
ar Böðvarssonar. Reiknast skyldleiki þeirra
hjóna hafa verið jafn því að um hálfsystkini
hafi verið að ræða og er skyldleikaræktarst-
uðull barna þeirra ’/s. í því felst, að þess
má vænta, að í áttunda hveiju erfðasæti
hafi sami erfðavísir komið frá föður og
móður (þ.e. til jafnaðar, en hjá hveiju ein-
stöku má vænta frávika til fleiri eða færri
sameiginlegra erfðavísa).
Þorvaldur útskrifaðist úr Lærða skólanum
1858 og hlaut hæstu einkunn þeirra 9 er
þá útskrifuðust. Ári síðar sigldi hann til
Kaupmannahafnar og lauk embættisprófi í
guðfræði 6 árum síðar, árið 1865. Á námsár-
unum lagði hann engu minni stund á ís-
Iensk fræði og tungumál en embættisnámið,
tók m.a. próf í hebresku. Mælt er að hann
væri „svo miklum og fjölhæfum gáfum
gæddur að fádæmum sætti. Það var eins
og allt lægi opið fyrit' honum, það er til
náms kom eða fróðleiks. Það var eins og
hann væri alls staðar heima. Varla bar þann
útlending að garði hans að hann ávarpaði
hann ekki á hans feðratungu. Hann mælti
á enska tungu, þýska, ítalska og franska,
flestar mæta vel. Skildi auk þess spönsku
á bók“. (ísafold IV, 1906, bls. 126.)
Að loknu embættisprófi_ vann Þorvaldur
um þriggja ára skeið í Árnasafni. Vann
hann m.a. að útgáfu Flateyjarbókar og sá
um útgáfu kvæða Jóns biskups Arasonar í
seinni bindi biskupasagna. Þá vann hann
að útgáfu á kristilegum miðaldatextum, sem
hann lauk þó ekki við að sinni.
Sagt er að ýmsir málsmetandi menn hafí
verið þess fýsandi, að Þorvaldur flengdist
við fomfræðastörf, og fannst mikið til um
óvenjulegan skarpleik hans og alúð við forn
fræði, en það „fórst fyrir“ eins og það er
orðað í heimildum.
Árið 1868 vígðist Þorvaldur að Reynivöll-
um í Kjós og stofnaði þar bú með móður
sinni, sem þá hafði verið ekkja í 12 ár. Hún
lést 5 ámm síðar og einu ári síðar vitum
við að til Reynivalla hefur ráðist sem vinnu-
kona Sigríður Jónasdóttir, frændkona Þor-
valdar. Hafði hún þá verið um nokkurra ára
skeið í Reykjavík og lært margt „sem konur
þótti piýða í þá daga“ eins og segir í minn-
ingum Helgu Þorsteinsdóttur á Bessastöð-
um um hana. Árið 1875 giftu þau sig, 35
og 25 ára að aldri. Tveimur árum síðar fékk
Þorvaldur veitingu fyrir Mel og fluttust þau
nú norður á næstu slóðir við æskuheimili