Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1989, Blaðsíða 9

Egil Jacobsen: „Rauður hlutur II“.
Carl Henning Pedersen: „AHeiðingar sólarinnar, ísland".
Pierre Alechinsky: „Le grand lymp-
hatique“.
hneyksli. Voru enda tímar þegar fólk var
alltaf að láta ganga fram af sér. Dagblöðin
birtu greinar, sem voru fyrirfram á ;nóti. Á
sjátfri opnuninni ríkti glundroði. Dotremont
las upp yfirlýsingu sína: „Le grand rendez-
vous, nature!.“ Kann mælti á frönsku, sínu
eðlilega móðurmáli, sem fæstir viðstaddra
skildu. Mörgum listamanninum fannst þetta
bera vott um hroka, og þegar orðið
„sovézkt" kom fyrir í ræðunni varð allt vit-
laust og kom til handalögmála, sem enduðu
í hreinum slagsmálum úti á götu.
1951 kom út tíunda og síðasta hefti af
tímaritinu Cobra. Þriðja og síðasta Cobra-
sýningin fór fram í Luik, Belgíu. Það var
kominn upp ágreiningur meðal listamann-
anna þegar Amsterdamsýningin var sett
upp. Hollendingarnir þóttu fara of mikið
eftir eigin höfði. Undirrótin er líka sögð
vera sú, að Jorn og Constant höfðu dvalið
með fjölskyldum sínum í boði safnarans
Herberts von Garvens á Borgundarhólmi
sumarið ’49. Þar hreinlega stakk Jom und-
an Constant, vini sínum, yfirgaf fjölskylduna
og elti sína náttúm þangað sem frú Const-
ant fór. Milli vinanna slitnaði strengur og
greri aldrei um heilt. Danskir áttu mjög
erfitt með að fyrirgefa Jorn kvennafarið og
neyddist hann hálfpartinn til þess að dvelja
í útlegð frá heimalandi sínu. — Einnig var
talað um, að ýmsir listamannanna kysu
heldur að elta frægðina sem einstaklingar
en grúppumeðlimir.
Talið er að frami eða orðstír Cobragrúpp-
unnar sé fyrst og fremst að þakka seinni
tíðar alþjóðlegri frægð nokkurra einstakl-
inga á meðlimaskránni. Cobra bjó reyndar
yfir eigin tungumáli eða stíl, sem Hollend-
ingar hafa allsterka tilhneigingu til að eigna
sjálfum sér — þótt þeir viðurkenni að fmm-
kvæðið hafi verið danskt. Einkenni cobra-
málverksins var það, að listamaðurinn sótt-
ist eftir frjálssprottnum átökum við léreftið.
Constant: „Animaux phantastique".
Fmmmaðurinn í eðlinu var særður fram;
teikningar barna og geðhindraðra vom mik-
ilvægar fyrirmyndir, svo og myndgerð
Afríkumanna og grímugerð. Fyrir lista-
mönnunum vakti að skapa nýja tegund af
alþýðulist — og breyta þjóðfélagsgerðinni
til hins betra. — Ekki sízt voru svo ritsmíð-
ar listamannanna sjálfra mikilvæg lyftistöng
orðsporinu. Listamennirnir voru nógu skarp-
ir til þess að geta tjáð sig á prenti í rituðu
máli. Cobra var ekki eingöngu myndlistar-
mannagrúppa þótt myndlistin væri þar þó
í fyrsta, öðm og þriðja sæti; í Cobra vom
rithöfundar og kvikmyndagerðarmenn. Hinn
belgíski Dotremont, sem hélt grúppunni
saman, var til dæmis iyrst og fremst rithöf-
undur.
Hver í sína Einangrun
Það er ekki hægt að draga upp mynd
af Cobra án þess að minnast á síðari heims-
styijöld. Heimsstyijöldin gerði það að verk-
um, að listamenn einangmðust í eigin
heimalöndum — það fór hver þjóð inn í sinn
einkaheim eins og í geðveikinni. En það er
einmitt einangmnin sem er svo háskaleg í
listum. Um leið og stríðinu lauk flykktust
listamenn til Parísar, sem þá var heims-
borgin í listum. Þangað fór Jorn og var t.d.
í læri hjá Léger; í París hitti hann Dotre-
mont, Constant o.fl. og kom á þessum nauð-
synlegu samböndum manna á milli sem list-
in þrífst á.
Cobra varð til upp úr algleymingi
stríðsins; eftir stríðið þurfti heldur betur að
lappa upp á heimsmyndina, því það blöstu
við hrottalegar spurningar um manneðlið.
Það höfðu verið starfræktar afkastamiklar
mannútrýmingarbúðir og tekið var upp á
því að varpa vetnissprengjum á borgir. —
Danmörk, Holland og Belgía vom lönd, sem
Hitler lagði undir sig; margir listamenn
Cobra vom virkir meðlimir í andspyrnu-
hreyfingum landa sinna — það er a.m.k.
hægt að segja í dag, að listamennirnir hafi
staðið öðmvísi frammi fyrir vandamálum
en nú er gert; það er ekki sanngjarnt að
bera saman tvenna tíma, Cobra við aðrar
síðar til komnar listamannagrúppur, til
dæmis eins og SÚM á íslandi 17 til 20 ámm
síðar, það hvarflar ekki að undirrituðum. —
Já, og ef pláss er fyrir prívathugleiðingu:
„I dag em ungir listamenn svo háðir góðu
atlæti, að þeir hreyfa ekki lengur pensil eða
önnur hjálpartæki nema styrkur sé í nánd.
Taki menn örgrannt eftir, í hvaða átt þróun
hefur stefnt, kemur í ljós að einungis er
verið að koma fram með tilvitnanir og
skírskotanir til eldri tíðar listar. Það er eins
og ungu fólki, sem og eldra, liggi ekkert á
hjarta lengur nema komast í metorð og
græða seðla. List hefur með allt, allt annað
að gera — kannski best að slaka hér á einka-
fluginu og setja niður lendingargæsalöpp-
ina.“
Bitastæð
Neðanmálsgrein
En hvað gerðist — hver var í stómm
dráttum þróun í listaheiminum eftir heims-
stytjöldina síðari? Spurningar, spumingar!
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. APRÍL 1989 9