Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1989, Blaðsíða 10

E I T T
0 G A N N A Ð w U R S ■ ■ O G U
Pétur Brynjólfsson Ijósmyndari reisti eitt af alRnustu timburhúsum bæjarins á HverRsgötu 18. Því hefur verið breytt
nokkuð og eru t.d. svalimar horfhar núna. Til vinstri er Traðarkot.
Ljósm.: Pétur BryiyóRsson/ÞjóðmiiyasaRiið.
Fínu húsin á
Arnarhólstúni
hólsland reis fín byggð sem var í nokkurri
mótsögn við kotin i Skuggahverfi. Þar voru
opinberar byggingar og villur fyrirmanna.
Lei khús í Sk amma r-
KRÓKNUM
Fyrsta húsið sem sett var niður við hina
nýju Hverfisgötu var Safnahúsið sem stjóm
Hannesar Hafsteins lét byggja árið 1908 á
Amarhóli og er það vafalaust eitt glæsileg-
asta hús sem hér hefur verið reist. Bygging
húsa við hina nýju Hverfisgötu lofaði því
strax góðu. Löngu seinna var önnur glæsi-
bygging sett við hliðina á Safnahúsinu og
nú urðu menn ekki eins hrifnir. Þetta var
árið 1929 og húsið var Þjóðleikhúsið. Heift-
arlegar deilur urðu um staðsetninguna.
Flestir vom sammála um að óhæfa væri
að byggja húsið á þessum stað en lóðin var
eign Landsjóðs og líklega hefur leikhús-
nefndinni vaxið svo í augum kostnaðurinn
við hina nýju leikhúsbyggingu að hún gat
ekki hugsað sér að þurfa einnig að eyða
peningum í lóð undir húsið. Nóg var nú
samt. Meðal þeirra sem tóku þátt í skrifum
um staðarvalið var ungur og galvaskur arki-
tekt, Sigurður Guðmundsson, sem átti eftir
að skilja eftir sig mörg spor í byggingasögu
Reykjavíkur. Hann skrifaði:
„Þjóðleikhúsinu er borað inn í húsaröð
við götu þar sem ekkert svigrúm er á neinn
veg nema gatan og þar sem hvergi sést til
hússins fyrr er komið er fast að því. Og þá
sést heldur ekki annað en sá hluti hússins,
sem næstur er götunni, og þá hverfur alveg
úr augsýn hin háa yfirbygging, senuhúsið,
er sýnist vera höfðuprýðin á uppdrættinum.
Eitthvað af bakhliðinni kynni þó að sjást í
nokkurri fjarlægð upp yfir íshúsið og kola-
bingina við höfnina.
Lítið bætir það úr skák þó að einhver
víkkun fengist að Traðarkotssundi sem ann-
ars er bæði óþörf og leiðinleg gata. Traðar-
kotssundi hallar niður að leikhúslóðinni —
þvert á mót því sem það ætti að gera til
þess að gagna húsinu eða útliti staðarins.
Svona er nú séð fyrir því húsi, sem hafði
að líkindum átt að verða með meiri viðhöfn
lsti hlut Hverfisgötu var lagður skömmu fyrir
aldamót og var hann frá Vatnsstíg og inn
fyrir Vitastíg. Þar fyrir vestan voru aðeins
krókóttir troðningar og vegleysur inn á milli
bæja sem lágu skipulagslaust í fyrirhuguðu
Á áranum 1904— 1906
var Hverfisgatan lögð
alla leið frá Rauðará og
niður á Kalkofnsveg og
vora þá margir
grjótgarðar lagðir að
velli, farið í gegnum
kálgarða og græn tún.
Þar sem Hverfisgata var
lögð um hið forna
Amarhólsland reis fín
byggð sem var í nokkurri
mótsögn við kotin í
Skuggahverfi.
Eftir GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
vegstæði. Reykjavíkurbær átti ekki Amar-
hólstún heldur var það í eigu Landsstjómar-
innar og þurfti því sérstök lög til að fá að
leggja veg yfír það og tengja Hverfísgötu
þannig miðbænum. Landshöfðinginn heyjaði
fyrir skepnur sínar á Amarhólstúni og var
ekki meira en svo hrifínn af því að skerða
það með götulagningu. Það varð þó úr árið
1900 að sett voru lög um vegalagningu um
Amarhólstún o.fl. og var þá ekkert að van-
búnaði að létta umferðarþunganum af
Laugaveginum með því að leggja aðra götu
samhliða alla leið inn úr. Á árunum 1904
til 1906 var Hverfísgata lögð alla leið frá
Rauðará og niður á Kalkofnsveg og vom
þá margir gijótgarðar lagðir að velli, farið
í gegnum kálgarða og græn tún. Þar sem
Hverfísgata var lögð um hið foma Amar-
Hús Jóns Magnússon ar á HverRsgötu 21, sem Félag bókagerðarmanna á nú,
varð svo frægt að hýsa Kristján konung tíunda og Alexandrínu drottningu er
þau heimsóttu ísland árið 1926. Jón var þá forsætisráðherra. Hér er hfjómsveit
að leika fyrir utan húsið meðan á heimsókninni stóð.
Ljósm.: SkaRi Guðjónsson/ Ljósmyndasafnið.
Hér sjást þeir Friðrik VIII, konungur tslands, og Hannes Hafstein réðherra koma
ríðandi niður HverRsgötu árið 1907. Þá var nýbúið að framlengja götuna yRr
Arnarhólstún niður á Lækjartorg. Safhahúsið er í byggingu.
Ljósm.: Magnús Ólafsson/Ijósmyndasafhið.
en flest önnur hús landsins.
Og það er nú ekki nóg að leikhúsið sjálft
sé sett í skammarkrókinn heldur er stór-
spillt meiri háttar húsi sem fyrir er. Safna-
húsið er til þess gert að standa eitt sér og
nokkum veginn frjálst og má alls ekki við
svo ágengum nágranna, hvorki vegna útlits
né afnota. Þrengslin em svo mikil að ekki
verður nema mjótt sund milli húsanna svo
að austurherbergi Safnahússins njóta hvorki
sólar né sæmilegrar dagsbirtu.“
Svo skrifaði Sigurður Guðmundsson og
var reiður eins og fleiri sem tjáðu sig opin-
berlega um málið. Bent var á ótalmarga
staði þar sem Þjóðleikhús mætti rísa og
njóta sín- vel. En upp reis byggingin og
hefur staðið við Hverfísgötuna síðan. Fóik
er nú orðið svo vant húsinu á þessum stað
að gamla rifrildið er gleymt. En óneitanlega
hefði leikhúsið notið sín betur þar sem sæmi-
lega rúmt hefði verið um það.
Líklega hafa þingmenn iðrast staðarvals-
ins, jafnvel verið með sektarkennd. Árið
1936 reyndu þeir að bæta skaðann því að
þá var samþykkt þingsályktunartillaga í
sameinuðu þingi sem þeir Jónas frá Hriflu,
Ólafur Thors og Emil Jónsson bám upp.
Mun það vera einsdæmi að Alþingi skipti
sér þannig af skipulagsmálum höfuðstaðar-
ins. Þingsályktunartillagan hljóðaði svo:
„Sameinað Alþingi ályktar að skora á