Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1988, Blaðsíða 2

Kalkið
styrkir
beinin
Fá aldraðir nóg kalk?
ALDRAÐIR: Ráðlagður dagskammtur, RDS,
fyrir 51 árs og eldri einstaklinga er 800
mg/dag.^ Þetta hefur verið gagnrýnt fyrir
tvennt. í fyrsta lagi er RDS ætlaður sá sami
fyrir einstakling, hvort sem hann er 65 ára
eða 80 ára gamall. í öðru lagi (þó umdeilt
sé) benda sífellt fleiri rannsóknir til þess
að aldraðir þurfi meir en 800 mg/dag af
kalki. Hvort það sé vegna annarra þátta í
líkamsstarfsemi aldraðra er ekki gott að
segja, en bent hefur verið á að væri melting-
in í lagi þá gæti kalkupptakan lagast veru-
lega. Það eru ýmsir þættir í líkamsstarfsem-
inni sem breytast verulega á efri árum.
Þeir þættir sem geta m.a. haft áhrif á kalk-
búskapinn eru:
Minni upptaka kalks, D-vítamínskortur,
hreyfingarleysi og sjúkdómar. Skortur á
estrogen hormón hjá kvenfólki eftir
tíðarhvörf getur einnig aukið verulega
útskilnað beinefna.
Samkvæmt niðurstöðum úr Hagvangs-
könnun nóv./des. 1987 drekka um 16,6%
kvenna eldri en 50 ára ekki mjólk. Samsvar-
andi tölur fyrir karlmenn eru um 14,2%.
Eru flestir þeirra sem drekka ekki mjólk í
þessum hópi.
Samkvæmt rannsóknum þurftu miðaldra
konur 1500 mg/dag til að ná jafnvægi, sem
er nær tvöfaldur RDS (800 mg/dag) fyrir
þennan aldurshóp. Þær sem fengu hormóna-
gjöf (estrogen) þurftu 1000 mg/dag til að
ná jafnvægi í kalkbúskapnum skv. þessum
rannsóknum.
Það er þyí líklegt að nokkur hluti aldr-
aðra fái ekki nægilegt kalk úr fæðunni.
Seinni hluti
Eftir
ÓLAF
SIGURÐSSON
Nægir ráðlagður dag-
skammtur fyrir aldraða?
Eins og áður hefur verið minnst á er
RDS miðað við heilbrigða einstaklinga.
Því er ekki tekið tillit til sjúkdóma, lyfja-
notkunar, hreyfingar, umhverfis né öld-
runar.
Ymsir sérfræðingar og vísindamenn
halda því fram að á vissum æviskeiðum
sé nauðsynlegt að auka kalkneysluna
umfram RDS.
Þetta á við um konur eftir tíðahvörf
og aldraða karlmenn. Talið er að þessi
hópur þurfi að auka kalkneyslu sína í
1000—1500 mg/dag í stað 800 mg/dag
skv. RDS.
Ekki er talið að nein hætta sé því sam-
fara að neyta 1000—1500 mg/kalks á
dag. Einnig má taka kalktöflur þó nýtni
þess kalks sé ekki talin jafn góð og úr
mjólk.
Nýleg rannsókn virðist þó benda til
þess að nýtnin geti verið svipuð. Þetta
telst því vera umdeilt atriði þar til niður-
stöður fleiri rannsókna um þetta atriði
liggja fyrir.
Reglulegar líkamsæfíngar, eins og
gönguferðir, hægja á útskilnaði beinefna.
Rannsóknir hafa sýnt að jafnvel gamlar
konur (81 árs að meðaltali), sem stunduðu
reglulega léttar æfingar höfðu meiri bein-
massa en þær sem gerðu það ekki.
Kalkupptaka getur aukist
við kalkskort
Aðrir sérfræðingar halda því fram að
líkaminn auki nýtingu kalks úr meltingar-
vegi við kalkskort og því þurfi ekki að
auka kalkneysluna. Því hefur verið svarað
á þann veg að sú aukna kalknýting nái
ekki að bæta að fullu fyrir þann kalks-
kort sem hrjáir þessa hópa. Því valdi m.a.
minni hæfni meltingarfæra aldraðra til
upptöku kalks.
Kalksupptaka frá meltingarvegi minnk-
ar með aldri hjá báðum kynjum og er
talin byija hjá 45 ára karlmönnum og 60
ára kvenfólki.
Þó það sé sjálfsagt rétt að líkaminn
geti nýtt betur ýmis næringarefni verði
skortur á þeim, er ekki víst að það eigi
við á öllum aldursskeiðum og einnig getur
sú aðlögun orðið mjög háð ytri aðstæðum.
Það má því vel vera að ástæða sé til
að fylgjast vel með kalktekju aldraða
umfram aðra hópa.
Sumir sérfræðingar telja réttlætanlegt
að auka kalkneyslu þeirra, sem neyta
mikils próteins vegna aukins útskilnaðar
kalks í þvagi og þeirra sem stunda miklar
kyrrsetur. Þetta eru einkennandi þættir
hjá stórum hópum fólks í iðnvæddum
rikjum.
Vert er að hafa í huga í þessu sam-
Skyldi kalkrík fæða geta lækkað blóðþrýstinginn?
bandi, að ekki hefur verið sýnt fram á
neikvæð áhrif tvöfalds, jafnvel þrefalds
RDS kalks eða allt að 2500 mg/dag.
Kalk getur lækkað
háþrýsting
Ekki er nákvæmlega vitað hvað veldur
háþrýstingi. Ýmsir þættir geta haft áhrif
eins og Erfðaþættir, offita, reykingar,
hreyfingarleysi, streita og mataræði.
Hvað varðar mataræði hefur saltneysla
(natríum) verið talinn helsti orsakaþáttur-
inn. Mikil saltneysla eykur blóðþrýsting í
sumum einstaklingum en ekki eru allir
þeir sem hafa háan blóðþrýsting natríum-
næmir.
Ráðleggingar til handa fólki með of
háan blóðþrýsting byggjast oft á því að
minnka neyslu borðsalts og saltríkra mat-
væla.
Niðurstöður, sem benda til þess að
ýmsir aðrir þættir í fæðunni hafí áhrif á
háþýsting mæla gegn því að horfa ein-
göngu á hlutverk natríums. Nýlegar rann-
sóknir á mönnum (með stuðningi úr niður-
stöðum dýrarannsókna) benda til þess að
kalkskortur geti verið orsök hækkaðs
blóðþrýstings og að aukin kalkneysla
lækki hann aftur í sumum tilvikum. Ekki
eru vísindamenn þó á einu máli hvað þetta
varðar.
Talið er að um helmingur þess salts sem
við neytum sé í formi borðsalts sem við
sjálf bætum í matinn okkar. Það ætti því
að vera auðvelt að minnka saltneyslu veru-
lega með því að spara borðsaltið og forð-
ast saltríkasta matinn.
Flóknar deilur
Deilumar snúast ekki eingöngu um nið-
urstöður einstakra rannsókna miðað við
gefnar forsendur, heldur einnig um það
hvaða rannsóknir gætu verið sambærileg-
ar til að meta marktækni.
Þetta er því jafnframt deila um uppsetn-
ingu og framkvæmd rannsóknanna.
Athyglisvert atriði í þessu sambandi er
að skv. áðumefndum kenningum um
lækkun háþrýstings með aukinni kalk-
neyslu er hófleg neysla salts nauðsynleg
ef árangur á að nást.
Á sama tíma er að koma fram aukin
gagnrýni á fulyrðingar um að háþrýsting-
ur sé afleiðing mikillar saltneyslu.
Ekki er ólíklegt að báðir aðilar geti
haft rétt fyrir sér ef um væri að ræða
saltnæma einstaklinga sem fá gjaman
háþrýsting þess vegna og kalknæma ein-
staklinga sem auðvelt væri að meðhöndla
með aukinni kalkneyslu.
HEIMILDIR:
Calsium, a summary of current research for the
health professiontd. 1987, National Dairy Council
USA:
Whitney, E.N. and Hamilton, E.M.N. Understand-
ing Nutrition, kennslubók í næringarfrœði i Háskóla
íslands, þriðja útgáfa 1984.
Andreoli, T.E., Carpenter, C.C.J., Plum, F. and
Smith, L.H. Cecil Essentials of Medicine, kennslubók
f læknisfræði ( Háskóla íslands, fyrsta útgáfa 1986.
Jón Ó. Ragnarsson og Erla Stefánsdóttir, fjölrit
RALA nr. 74, Neyslukönnun Manneldisráðs íslands
1979—1980, höfuöborgarsvæðið.
Ýmsir höfundar. Food Technology, bls.: 92—107,
des. 1986. Overview: Outstanding symposia in fodd
science and technology. Food, nutrients and hypert-
ension.
Höfundur er matvælafræðingur