Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1988, Blaðsíða 9

Sjálfsmynd, 1897. Æting.
demar Gallén og var fæddur á stað sem
heitir Pori f Finniandi 1865. Hann var af
bændaættum, en forfeður hans höfðu bro-
tizt til nokkurs frama; faðirinn lögfræðingur
og gjaldkeri Finnlandsbanka, en móðirin var
dóttir skipstjóra og skipaeiganda. Þá þótti
mjög viðeigandi í Evrópu, að fínar frúr lærðu
smávegis að mála. Það gerði Anna Mathilda
Wahlroos, en hún var líka áhugasöm um
bókmenntir og þegar drengurinn sýndi
myndlistaráhuga og hæfíleika, ýtti hún und-
ir það svo sem framast mátti verða. Þannig
má segja, að þessi merki listamaður hafí
m.a. orðið það sem hann varð fýrir ákjósan-
leg skilyrði í uppvexti sínum. Varla er unnt
að ímynda sér, að einhver jafn hæfíleikarík-
ur jafnaldri hans á íslandi hefði fengið að
njóta sín á sama hátt. Einar Jónsson var
að vfsu ekki nema 11 árum yngri og náði
sínu takmarki - einnig fyrir atbeina skiln-
ingsríkrar móður.
Axel stundaði hefðbundið listnám heima
í Finnlandi, en draumurinn var að komast
til Parísar, sem var þá Mekka myndlistarinn-
ar og sá draumur rættist 1884; Axel var
þá 19 ára. Það er athyglisvert að hann skrif-
aði móður sinni og sagði henni frá lffínu í
háborg listarinnar - og það var einnig til
hennar, sem hann sneri sér, þegar skotsil-
frið var á þrotum. Hann átti öruggan bak-
hjarl þar sem hún var og löngu síðar reisti
hann henni veglegan minnisvarða ef svo
mætti segja; í fræga mynd úr Kalevala-
röðinni málaði hann móður sína: Móðir
Lemminkainens, 1897.
Á skólaárunum í París málaði hann þekkt
myndefni úr borginni: Breiðgötur og fólk.
En fínnsk myndefni tóku huga hans allan
um leið og hann var kominn heim og hann
sótti alfarið í þann jarðveg, sem hafði fóstr:
að hann. Á portrettum og ýmsum almennum
myndeftium hafði hann frábær tök; það er
malerí í hæsta gæðaflokki. En þegar hann
kemur í skóga Finnlands og gerist þjóðleg-
ur, tekst honum ver upp.
Myndir við Kalevala-bálkinn tóku mjög
hug hans og voru honum ærið viðfangsefni
og raunar ætlaði hann sér ennþá stærri
hlut en úr varð. Til að komast í sem bezta
nánd við myndefnið, ferðaðist hann um
Karelíu, þar sem hinn eldfomi kvæðasöngur
hafði varðveizt. En það er eftirtektarvert,
að úrvinnslan fór ekki fram í friðsæld og
frostkyrrð fínnskra skóga, heldur í brenn-
andi hita vestur í Chieago.
Hér er ekki hægt að rekja feril þessa
merka listamanns nákvæmlega, en hann var
hamhleypa og afköstin geysileg. Hann
fékkst jöfnum höndum við teikningar og
það sem nú er kallað einu nafni hönnun.
Hann málaði með olíulitum og vatnslitum
og gerði tilraunir með allskonar tækni. Fre-
skutækni, glermálverk, plakatagerð og
grafík tileinkaði hann sér fystur fínnskra
listamanna, hann skar í tré, hjó í stein,
myndsksreytti bækur, teiknaði byggingar
og húsgögn, bamaleikföng jafnt sem heið-
Skyssur af Strindberg og fleirum, 1884.
(AlKftXm*
WtBMKÍWÍ
idRUM.
YAWÖWSm
ÍMHJiAA-
mm?
KAtm

IN HOC SIGNO VINCES
Uusi Suomi is FinlaníTs oldest newspapcr. Its cinblcm was
dcsigmxl by proíi'ssor Akscli Galh n Kallt-la.
UUSIfSUOMI
ursmerki og búninga á herinn. Allt lék í
höndum hans. í útliti var hann glæsimenni
og það var enginn smáræðis stælgæi, sem
sneri heim frá París 1890, snöggklipptur
með yfirskegg samkvæmt tízku tímans,
íklæddur nýjustu herrafatatízkunni frá
París.
Þessi heimsborgaralegi maður kaus samt
að setjast að á afskekktum stað í Finn-
landi. Að sjálfsögðu var þar allt á kafí í
skógi og þar byggði hann sér stórt hús með
vinnustofti. Hann staðfesti ráð sitt og fór
að starfa í einsemdinni. En þar kom, að
honum fannst hann þurfa að sjá meira af
heimslistinni; auk þess var táknrænt inntak
í myndum farið að sækja á hann og þá lá
beint við að halda á hinn listapólinn, til
Berlínar. Þar kynntist hann Munch eins og
áður hefur komið fram og þeir sýndu sam-
an. En skyndilegur dótturmissir heima fyrir
batt enda á Berlínardvölina.
Síðar á ævinni byggði hann sér annað
hús, sem hann teiknaði einnig sjálfur; það
er nærri Helsinki og þar er nú Gallen-
Kallela-safnið. Hann dvaldi um skeið í Ung-
vetjalandi, einnig á Ítalíu og í Afríku.
Margskonar heiður féll honum í skaut; t.d.
var hann valinn til að mála freskur í finnska
sýningarskálann á heimsýningunni í París
árið 1900. En þar fór ver en skyldi; vegna
óvandaðs byggingarefnis, eyðilögðust þær
allar. Myndröð hans við Kalevalaljóð er lönd-
um hans vel kunn og kemur þar ugglaust
til ást þeirra á þessum þjóðlega kvæðabálki.
Síðasta spölinn í lffi sínu hlaut Gallen-
Kallela einungis rífandi meðbyr sem „grand
old man“ í fínnskri myndlist. Hann var orð-
inn þjóðarlistamaður og sem slíkur var hann
valinn til að sýna á bíennalnum f Feneyjum
1914 og á heimsýningunni í San Fransisco
1915. Og heima fyrir varð hann prófessor
í myndlist og heiðursfélagi í akademíum,
bæði heima og erlendis.
Akseli Gallen-Kallela var vinnuhestur, en
um leið eirðarlaus að upplagi og ágerðist
með aidrinum þörf hans fyrir ferðalög.
Hann varð öðru hvoru leiður á þunglama-
legu menningarástandi f Finnlandi, stundum
á pólitiska ástandinu, eða bara á sjálfum
sér og þá rauk hann af stað út f heim.
Hvort sem það var einhverskonar flótti eða
löngun til að sjá og upplifa eitthvað nýtt,
þá fór hann víða. Og það var á einu slíku
ferðalagi - málarinn var þá staddur í Stokk-
hólmi - að kallið kom. Hann dó þar árið
1931.
GfSLI SIGURÐSSON

t<3
Ex libris fyrir dr. Otto Engström.
Haus á elzta fréttablaði Finnlands.

N ro<s8» u.
H V K
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21, MAl 1988 9