Lesbók Morgunblaðsins - 27.08.1983, Blaðsíða 6

VÍSUR
Jón Gunnar Jónsson
________________________/
Skag-
firzkar
vísur
Skagfirðingum er eins og allir
vita margt til lista lagt. Ekki eru
þeir fyrst og fremst hestamenn
og gleðimenn, þótt þeir mann-
kostir séu hér nefndir á undan
öðrum. Söngmenn eru þeir,
fræðimenn og skáld, búmenn
góðir og svona mætti lengi telja.
Þeir hafa lengi átt sér Sögufé-
lag Skagfirðinga og í höfuðstað
þeirra á Sauðárkróki er mikil
bókhlaða og skjalasafn. 1957 gaf
sögufélag þeirra út allvæna bók
þéttsetna kvæðum og stökum
eftir menn og konur, er þá voru
búsett í Skagafjarðarsýslu, eða
áttu uppruna sinn þangað að
rekja. Nokkrir féllu raunar frá á
meðan bókin var í smíðum.
Ég leita nú fanga í Skagfirzk
ljóð. Ég get fæðingarárs, en ekki
er ég nógu kunnugur til þess að
vita dánarár þeirra sem látist
hafa síðan bókin kom út. Þakk-
látur væri ég fyrir allar upplýs-
ingar. Sími 41046.
Hér komast fyrir aðeins ör-
fáar vísur og læt ég þá höfunda
stundum verða útundan, sem
þegar eru flestum vísnavinum
kunnir. Ekki er það þó föst regla.
Albert G. Sölvason f. 1903 bað
kunningja fyrir kveðju til æsku-
stöðva sinna, þá var hann farinn
að heiman:
Þar er mesta mannaval,
mörg ein kostajöróin.
Berðu kveðju hrund og hal
heim í Skagafjörðinn.
Og þetta er siglingavísa:
Hratt sem örin flýtir för
fram hjá vör og töngum:
augun snör, 'en úfin skör,
æskufjör á vöngum.
Skör merkir hár.
Anna Sveinsdóttir f. 1904
kveður um hestinn sinn:
Storð um slétta stekkur þétt
sem steinn frá kletti hrapi.
Taki hann sprett á tölti nett,
trega er létt af skapi.
Og um vísnagleði:
Þjakar lyndi þetta og hitt,
þarft er að hrinda trega.
Oft hefur fyndin stundir stytt
stakan yndislega.
IJr
bókmennta-
heiminum
RITHNUPL
Svo lítur hún til baka.
Þegar koldimm skúraský
skemmtun alla banna,
hef ég stundum hinkrað í
heimi minninganna.
Árni G. Eylands f. 1895 og nú
látinn, var þjóðkunnur maður á
sinni tíð. Hann orti:
Þegar mest á milli bar
og marga að leysa hnúta,
hæstarétti heimskunnar
hlaut ég oft að lúta.
Um pólitískan andstæðing:
Leysti um ævi enga þraut,
aldrei herti á taumi,
löngum eins og froða flaut
fram á tímans straumi.
Og ekki þótti honum nóg að
kveðið. Hann bætti við:
Þegar aðrir áttu stríð
eða beittu páli,
loforð hans og brosin blíð
brugðust hverju máli.
Bjarni Halldórsson f. 1898,
kvað:
Kætum anda, örvum þrá
óðs með handatökum.
Hnýtum iandi Ijóða á
listaband úr stökum.
Ókvæntum kunningja sendi
hann þessa kveðju:
Árin streyma ört þér frá,
æskan dreymin líður,
en víða feimin veigagná
vakir heima og bíður.
Helgi Konráðsson f. 1902,
prestur á Sauðárkróki, var einn
af forystumönnum þessarar
bókagerðar. Hann er sá eini
þeirra, sem hér verður birt efni
eftir, sem þistilskrifari þekkti,
mikill sæmdarmaður. Hann dó
of snemma. Hér eru fjórar vísur
er hann nefndi Haustbrim:
í glöðum Ijóra glitrar skin
gegnum óraveður.
Harmasjór í dimmum dyn
dóma stóra kveður.
Frostið skeljar flúð og strönd,
freyðir á heljarboða,
stormar melja lög og lönd
læst í éljavoða.
Hrottabára í hrikaför
hrindir árataki,
fellur tár í feigðarvör,
flýtur nár á braki.
Kulnar arinn, kvöldar að,
krokir skar á ljóra.
Út á hjara eyðistað
örend starir glóra.
Við komumst ekki mikið
lengra aftur í bókina að þessu
sinni, víkjum að henni seinna við
tækifæri. En tökum samt eina
vísu eftir Harald Hjálmarsson.
Hann var fæddur 1909, en dán-
arár hans vantar mig. Hann orti
um haustið í Skagafirði.
Nú er foldin fol á brá,
falla lauf af hríslu.
Ljós og skuggar skiptast á
í Skagafjarðarsýslu.
JGJ
Það má heita það sé daglegur
viðburður í menningarlöndum
að höfundar séu teknir á beinið
fyrir rithnupl.
Fjögur nýleg dæmi:
Alex Haily, sá er skrifaði
þykka bók um þrældómslíf Afr-
íkunegra, lét sig hafa það að
snara út 500 þúsund dollurum,
svo óþekktur maður í rithöf-
undastétt segði honum ekki stríð
á hendur í dómssölum. Maður sá
hafði skrifað nokkrar bækur
sem enginn vissi að væru til
nema stöku sérvitringar, en
hann gat sýnt fram á það svart á
hvítu, að Haily þessi hefði skrif-
að upp heilu kaflana úr óþekkt-
um verkum sínum og raðað í
bókina frægu, Roots.
John sálugi Gardner skrifaði
eitt sinn mikla ritgerð um
Chaucer og þótti það hin
merkasta ritsmíð þar til kom f.
daginn, að allt sem þar stóð var
stolið uppúr öðrum ritum um
skáldið fræga. Mun uppljóstrun
þessi upphafið að virðingu
Gardners sem skáldsagnahöf-
undar.
Þá er ekki langt síðan banda-
ríska vikuritið Village Voice
sýndi fram á að Jerzy Kosinski,
hinn pólski, væri heldur en ekki
tvöfaldur í roðinu í bókagerð
sinni. Mun Kosinski hafa látið
hina hæfustu menn yfirfara
bækur sínar í handriti og svo
vendilega, að þeir allt að því
sneru þeim við til að gera að
betri bókum. Kosinski hefur nú
viðurkennt að hafa notið aðstoð-
ar við bókagerð sína og er
kannski ekki merkilegt: maður-
inn pólskur og kunni lítið í ensku
þegar hann kom vesturyfir. En
menn greinir sumsé á, hversu
mikið sé Kosinskis í bókum hans
og hversu mikið sé skrifara
hans. Þykir grunsamlegt að Kos-
inski skyldi aldrei einu sinni ýja
að því að fyrra bragði, að hann
hefði notið aðstoðar við samn-
ingu metsölubóka sinna.
(Hér má til gamans fyrir ís-
lenska blaðamenn skjóta því inn,
að þegar New York Timesk birti
mikla grein til varnar Kosinski,
þá réðst Washington Post
harkalega að blaðinu og þóttist
sýna fram á að vinskapur Kos-
inskis við Rosenthal, ritstjóra
Times, hefði ráðið þvi að þetta
virðulega blað tók það allt í einu
uppá sína arma að verja Jerzy
Kosinski. Vó Washington Post
mjög að blaðamannsæru Ros-
enthals og fannst mörgum sem
New York Times setti örlítið
ofan við þetta í amerískum
blaðaheimi.)
Dálkahöfundur Wall Street
Journal fjallaði svo um fjórða
manninn fyrir skömmu. D.M.
Thomas heitir sá og er kunnur
af skáldsögu sinni The White
Hotel sem hlaut metsölu vestra
hér um árið. Er það saga af konu
nokkurri, skringilega samansett
úr klámvísum, bréfpörtum og
magnaðri frásögn af fjöldamorði
nastista á Gyðingum við Babi
Yar í Úkraníu. Var það einkum
þessi frásögn af fjöldamorðinu
sem hlaut hrós gagnrýnenda.
Seinna kom svo á daginn að flest
það sem þar stendur er stolið
uppúr rússneskri bók Anatoli
Kuznetsov Babi Yar, en sú bók
var einmitt um þær mundir
þýdd á ensku.
í haust er leið sendi Thomas
svo frá sér safn þýðinga á ljóð-
um Alexander Pushkins. Hlaut
hann lof fyrir það verk, þar til
Simon Karlinsky, prófessor i
slavnesku við Kaliforníuháskóla
benti á það í New York Times
Book Review að lunginn úr
ljóðaþýðingum Thomas væri
ekki annaö en samsuða uppúr
tveimur eldri enskum þýðingum
á Pushkin. Máli sínu til sönnun-
ar bar prófessorinn saman dæmi
af hinum eldri ljóðaþýðingum og
útgáfu Thomas — og þykir trú-
legt að D.M. Thomas verði héðan
í frá ævinlega grunaður um rit-
stuld, fái hann þá útgefanda að
verkum sínum meir.
Ofangreind dæmi eru um
hreina og klára svindlara, nema
dæmið um Kosinski: þar er illt
að sanna nokkurn hlut og ekki
um eiginlegt rithnupl að ræða.
En rithöfundar hljóta ævinlega
að leita víða fanga við samningu
bóka sinna og það er ekkert
sjálfsagðara fyrir rithöfund en
að færa sér í nyt eitt og annað
sem bókfest hefur verið í gegn-
um aldirnar. Margir mestu höf-
undar eiga einmitt oft erfitt með
að upphugsa söguþráð: þeir eru
umfram allt meistarar í frá-
sagnarlist. Aldrei skrifaði
Shakespeare svo leikrit að hann
hefði ekki annað leikrit til að
byggja á eða sagnfræðilegar
heimildir til að færa í leikbún-
ing. Á dögum Shakespears voru
menn líka frjálslyndir í þessum
efnum og rithnupl allt að því
sjálfsagt.
Höfuðsnillingunum hlýtur
jafnan að finnast það átakanlegt
að horfa uppá alls konar jóla-
sveina eyðileggja snjallar hug-
dettur og drepa góðan efnivið
með handarbakavinnu. Höfuð-
snillingar eiga að hafa mikinn
rétt, því þeir eru að búa til mikil
verk. Þeir eiga að hafa fullan
rétt til að hleypa lífi í dauðan
hlut: gera ódauðlegt meistara-
stykki úr rykfallinni sögubók eð-
ur mölétnum handritasneplum,
sem enginn hefur skipt sér af í
hundrað ár. Vandræðin byrja
hins vegar þegar smákallar taka
sér bessaleyfi snillingsins.
En um alla höfunda gildir að
þeir mega ekki gera sig bera að
þeirri heimsku að reyna að fela
alla vitneskju um föng sín: slíkt
hlýtur alltaf að koma á daginn,
fyrr en seinna. Þetta er því um-
fram allt siðferðileg spurning:
Höfundurinn á vífilengjulaust
að gera sér grein fyrir þeim
föngum sem hann notar við
samningu bókar. Geri hann það
ekki á hann á hættu að vera
stimplaður svindlari. Og höf-
undur sem einu sinni hefur verið
bendlaður við ritstuld, losnar
seint við þann draug.
T.S. Elliot hirti ekki um að
greina frá uppruna alls þess sem
hann tók að láni úr heimsbók-
menntunum í The Waste Land
og eru engar frásögur um að
kvæðið þar hafi þótt lakara fyrir
vikið. Það segir margt um inn-
ræti höfundar, sem tekur heilu
og hálfu kaflana uppúr annarra
manna verkum án þess nokkru
sinni að geta um það, og sá höf-
undur á fyrir því að vera kallað-
ur svindlari. jakob F. Ásgeirsson
6