Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1983, Page 6
Saga byggingarlistar 3. hl.
bastri, sem settar voru á stóra
veggfleti, einkum konungshall-
anna. Lýsa- þær oft hernaðar-
afrekum Assýríumanna á raun-
sæjan og hryllilegan hátt. Sitt
hvorum megin við inngang kon-
ungshallanna voru yfirleitt risa-
stórir, vængjaðir steintarfar,
sem „gættu“ dyranna. Assýríu-
menn fundu upp á því að brenna
liti í glerhúð múrsteina, og voru
þeir notaðir sem skreytingar á
veggi og þakhvelfingar.
Svifgarðarnir — eitt
af undrum veraldar
Eftir fall Assýríuríkis hófst
mikil barátta milli Egypta og
Babýlonsríkis um yfirráð þeirra
landsvæða, sem lotið höfðu Ass-
ýríumönnum. Nebúkadnesar 2.
komst til valda í Babýlon árið
650 f.Kr., og vann hann mikla
sigra á andstæðingum sínum.
Ríkti hann fram til dauðadags
árið 563 f.Kr., og dafnaði hagur
Babýlonar mjög á valdatíma
hans. Nebúkadnesar 2. lét
endurbyggja miðborg Babýlon-
ar. Hann lét reisa mikla víggirta
borgarmúra umhverfis hana,
stórfenglegar hallir og svifgarð-
ana frægu, eitt furðuverka forn-
aldar. Borginni var skipt í tvo
hluta. Var innri hlutinn næstum
ferningslaga, og hver hlið um 1,3
km á lengd. í þessum hluta voru
allar helztu byggingarnar, og
var þeim komið fyrir reglulega
meðfram götum, sem gengu
hornrétt hver á aðra. Eufrat
rann meðfram einni hliðinni, og
lágu dýrustu byggingarnar að
fljótinu. Þar á meðal var höll
Nebúkadnesars og í tengslum
við hana voru svifgarðarnir,
sem voru hið mesta augnayndi.
Hallarsvæðið var um 200x300 m
og á því voru margar samtengd-
ar byggingar. Stærstur var mik-
ill krýningarsalur, skreyttur
glerhúðuðum múrsteinum. Fyrir
miðri fljótshlíðinni var aðal-
musteri borgarinnar, helgað
borgarguðnum Mardúk. Við hlið
þess var hinn frægi Babelsturn,
sjö hæða ziggúrat, sem var
næstum 100x100 m að grunn-
fleti. Ytri borgarhlutinn var
einnig víggirtur og voru í honum
íbúðarhús og minni ziggúratar.
Náði bygging ziggúrata í Mesó-
pótamíu hámarki á valdatímum
Nebúkadnesars 2. Þegar hann
féll frá upphófust miklir flokka-
drættir í Babýlon, og logaði allt
í innanríkisdeilum, sem leiddu
til falls Babýloníuríkis í hendur
Persa árið 539 f.Kr.
Persar sóttu fyrir-
myndir til Egypta
og Mesópótamíu
Persar bjuggu rétt austan við
Mesópótamíu, og bar lítið á
þeim fyrr en á valdatímum
Nebúkadnesars 2. Kýros 2.
Persakonungur vann sér miklar
vinsældir um gjörvalla Litlu-
Asíu vegna göfugmennsku sinn-
ar, og gengu mörg ríki honum á
hönd af frjálsum vilja eftir fall
Babýloníuríkis. Lögðu Persar
fljótlega undir sig alla Litlu-
Endurbyggð Urnammúsziggúratsins (um 2125 f.Kr.)
Höll Sargons II í Khorsabad
Assiríu (755-705 f.Kr.)
fagurra bygginga í höfuðborg-
inni Persepólís. Byggingarlist
Persa var byggð á öðrum grunni
en þjóða Mesópótamíu. Þeir
bjuggu ekki að langri bygg-
ingarhefð, en leituðu sér þekk-
ingar til annarra þjóða heims-
veldis síns. í grafhýsum og höll-
um sóttu Persar fyrirmyndir
sínar í byggingarlist Egypta og
Mesópótamíumanna. Notuðu
þeir undirstöðupallana frá
Mesópótamíumönnum, en
klæddu þá þó steini, en aðal-
burðarvirki bygginganna voru
steinsúlur eins og hjá Egyptum.
Þök bygginganna voru jafnan úr
timbri og gátu því steinsúlurn-
ar, sem héldu þeim uppi verið
Asíu og mikil lönd í Egypta-
landi. Varð heimsveldi þeirra
hið öflugasta, sem þekkzt hafði
fram að því. Fylgdu miklar
framkvæmdir í kjölfarið. Daríus
1. lét grafa skipaskurð milli
Rauðahafs og Nílar. í stjórnar-
tíð hans (522—486 f.Kr.) eignuð-
ust Persar lönd að Dóná og allt
austur að Indusfljóti. Var margt
Hundrað-súlna-höllin í Perse-
pólis skammt frá Shiraz í íran
(518-460)
mjög grannar. Herbergi Persa
voru mun stærri en þekktust
meðal þjóða Mesópótamíu.
Væru byggingarnar hærri en
ein hæð, var milliloftum haldið
uppi af timburbitum, klæddum
tréborðum eða strámottu, sem
leirsteypu var hellt ofan á.
Persaveldi leið undir lok árið
331 f.Kr., þegar Alexander mikli
braut það á bak aftur.
Grísk áhrif í Austur-
löndum eftir daga Alex-
anders mikla
í vestanverðri Litlu-Asíu,
Sýrlandi, Líbanon og ísrael,
bjuggu gamalgrónar menning-
arþjóðir, en þessu landsvæði var
skipt í fjölmörg smáríki, sem
ekki gátu bundizt samtökum,
jafnvel þótt þau lytu erlendu
hervaldi. Stórveldin í austri og
vestri ágirntust timburauð
landsins, og var hafnarborgin
Býblos stofnuð snemma á öldum
til að gegna hlutverki útflutn-
ingsmiðstöðvar timburs. Marg-
ar hirðingjaþjóðir herjuðu á
landið, og myndaðist aldrei
sjálfstæð byggingarlist á þessu
landsvæði, heldur voru fyrir-
myndirnar einkum sóttar til
Egyptalands og Mesópótamíu.
Elztu íbúðarhús voru byggð upp
á trégrind, og var leirsteypu síð-
an klínt utan á grindina. Var
leirinn síðan kalkþveginn, síðar
urðu múrsteinshús allsráðandi.
Musteri voru yfirleitt reist úr
sólþurrkuðum múrsteini. ísra-
elsríki varð til um 1200 f.Kr.
Bjuggu Fönikíumenn á miðri
Miðj arðarhaf sstrandlengj u
Sýrlands, og þar voru hafnar-
borgirnar Týros og Sídon
stærstar. Fílistear bjuggu í Pal-
estínu í suðurhluta Litlu-Asíu.
Fönikíumenn urðu mikið stór-
veldi í Miðjarðarhafsviðskiptun-
um og stofnuðu fjölda nýlendna
víða á Miðjarðarhafsströndum.
Þeirra öflugust varð Karþagó á
norðurströnd Afríku, sem þeir
stofnuðu um 814 f.Kr.
Eftir sigur Alexanders mikla
yfir Persum fluttust margir
Makedóníumenn og Grikkir til
Litlu-Asíu. Fylgdi þeim ný
menning, sem breiddist vítt út
meðal íbúanna. Döfnuðu grísk
borgríki víða vel á alllöngu
tímabili, og var grísk menning
þar allsráðandi. Árið 226 var
Sassaníuríkib stofnað í Mesó-
pótamíu og var höfuðborg þess
Ctesífón, skammt frá Babýlon.
Stóð þetta ríki fram til ársins
642, og var á þessu tímabili
reistur fjöldi merkra bygginga í
landinu í stíl, sem er eins konar
millistig hins forna stíls Mesó-
pótamíu og býzanzka stílsins,
sem síðar varð allsráðandi í
þessum heimshluta og síðar
verður fjallað um í þessum
greinum. Byggingar þessar voru
reistar úr múrsteinum, og eru
leifar margra þeirra til enn í
dag. Flest eru þetta hallir, sem á
voru miklar valarhvelfingar, en
mun minna var um trúarlegar
byggingar. Er þarna að finna
mikil byggingarafrek, sem
standa lítið að baki því, sem
hæst reis í Rómaveldi.
6