Lesbók Morgunblaðsins - 20.08.1983, Blaðsíða 5

eftir Harald Helgason
Assýríutímabilinu, líklegast
vegna skorts á góðum steini.
Einkenni byggingarlistar Mesó-
pótamíumanna er hálftunnu-
laga múrsteinshvelfing, svoköll-
uð valarhvelfing. Múrsteins-
veggirnir voru þykkir og her-
bergi þröng. Voru loftin yfir
þeim yfirleitt valarhvelfingar,
en einnig komu fyrir hringhvelf
ingar. Yfirborð þaka var flatt,
nema þar sem hringhvelfingar
voru látnar ganga upp úr þaki.
Turnar og veggsúlur voru al-
mennt utan á útveggjum, til
þess að brjóta upp stóra vegg-
fleti og gæða þá lífi. Konungar
hinna ýmsu ríkja Mesópótamíu
voru ekki taldir guðlegir, heldur
nokkurs konar fulltrúar guð-
anna á jörðunni, sem höfðu náið
samband við þá. Helztu bygg-
ingar voru musteri, konungs-
hallir og víggirtir borgarveggir.
Voru byggingarnar gerðar bæði
með tilliti til ytra og innra út-
lits. Musteri og hallir voru jafn-
an reist á palli úr grófgerðum
múrsteini og fór hæð pallsins
eftir mikilvægi byggingarinnar.
Mikilvægustu hofin voru nokk-
urs konar stallapýramídar,
„ziggúratar“. Þetta voru þó ekki
grafhýsi, eins og egypzku pýra-
midarnir. Elzti ziggúratinn, sem
vitað er um, var reistur um
3500—3000 f.É”. Var sá aðeins á
einni hæð. Fáeinum öldum síðar
urðu nokkurra hæða musteris-
byggingar algengar, og náðu
þær hæstu sjö hæðum. Var hver
hæð skreytt breiðum veggsúl-
um. Musterin voru réttir fer-
hyrningar í grunnfleti með inn-
gangi á annarri langhliðinni,
upp miklar tröppur eða ská-
brautir, sem lágu upp á efri
hæðirnar. Öðrum byggingum en
ziggúrötum og konungshöllum
var komið fyrir umhverfis torg
af ýmsum stærðum og gerðum,
og voru þær jafnan úr múrstein
um, þegar fram liðu stundir.
Fyrsta milljónaborgin
á jöröinni
Babýlonsborg var stofnuð
nokkru eftir fall Ný-Súmerarík-
isins árið 2015 f.Kr.. Skömmu
áður hafði komið fram herveldi
Assýríumanna. Voru þeir þá
nýsiðuð villiþjóð, sem tekið
hafði bólfestu í norðurhluta
Mesópótamíu. Babýlon var í
suðurhlutanum, þar sem land-
brúin er hvað mjóst milli Eufrat
og Tígris, og var því hernaðar-
legt mikilvægi hennar mikið.
Babýlonsríki og Assýríuríki
sömdu snemma um gagnkvæm-
an frið sín á milli, en oftast voru
samskiptin kuldaleg á milli
þeirra. Árið 1793 f.Kr. komst
Hammúrabí til valda í Babýlon
og vann lokasigur yfir óvina-
þjóðum Babýlonsríkis með töku
Assúr árið 1759 f.Kr. Var Mard-
úk þá gerður að höfuðguð alls
ríkisins, og fræg stytta af hon-
um reist í Babýlon. Var borgin
orðin geysilega stór undir lok
valdatíma Hammúrabís um
1750 f.Kr., og er talið, að hún
hafi verið fyrsta milljónaborgin
á jörðinni. Eftir þetta hnignaði
henni fljótlega, og féll hún
nokkrum sinnum í hendur óvin-
um sínum á næstu öldum. Bab-
ýlon hélt þó ávallt virðingu sinni
og mikilvægi, og var hún höfuð-
vígi merkrar menningar í Mesó-
pótamíu. Á fyrra Babýlonstíma-
bilinu náði byggingarlist lands-
manna hámarki í trúarlegum
byggingum. Múrsteinninn hefur
hins vegar veðrazt ákaflega ill-
a.j.
Meira að segja á þessum tímum
þurfti oft að endurnýja bygg-
ingar, og breyttist útlit þeirra
þá jafnframt. Er því oft erfitt að
gera sér fyllilega grein fyrir
upprunalegu útliti þeirra. Ýmsir
sigurvegarar villiþjóðanna fóru
auk þess illa með mikil menn-
ingarverðmæti, og lögðu þeir
stundum heilu borgirnar í rúst í
hefndarskyni. Mun minna var
lagt í byggingu konungshalla en
mustera í Babýlon, og notuðu
Babýlonsmenn yfirleitt mjög lít-
ið skraut í veraldlegum bygging-
um sínum. Yfir öllum dyraopum
var jafnan tvöfaldur, hálf-
hringlaga múrsteinsbogi úr
brenndum múrsteinum með
glerhúð. Á stöku stað voru not-
aðir oddbogar, einkum á vatn-
sveitumannvirkjum. Gluggar
voru víðast fágætir í bygging-
um. Þeir voru rétthyrndir, og
var þeim jafnan komið fyrir
hátt á veggjum. Oftast nægðu
þó háar dyr sem birtugjafi og
var aukin loftræsting fengin
með leirrörum, sem látin voru
ganga upp í gegnum þakið.
Babýlon lögð í rúst
Assýríumenn gersigruðu Bab-
ýlonsríki árið 1231 f.Kr. og unnu
Lágmynd frá Khorsabad f Assiríu (722—705 f.Kr.)
Sporbaugsmusterið í Khafaje frá 3. öld f.Kr.
fjöllunum norður af Mesópóta-
míu, og voru þeir því snemma
búnir góðum vopnum. Ennfrem-
ur lærðu þeir snemma reið-
mennsku á hestum og úlföldum
og um aldamótin 1100 f.Kr. var
Assýría orðin mesta herveldi
heims. Assýríumönnum tókst þó
aldrei að yfirvinna andlegt
áhrifavald Babýlonar. Voru þeir
of fámennir til þess að halda
hinu víðfeðma yfirráðasvæði
sínu saman, og beittu þeir því
herleiðingu heilla þjóða til að
veikja andstöðuna innan ríkis-
ins. Assúr lá illa til varna, og
var stjórnaraðsetrið flutt
nokkrum sinnum til, þar til Nín-
eve var gerð að höfuðborg um
700 f.Kr. Assýringar lögðu Bab-
ýlon gersamlega í rúst árið 695
f.Kr., og fylgdu miklar trúar-
deilur í kjölfarið um gjörvalla
Mesópótamíu, en hafizt var
bráðlega handa á ný við upp-
byggingu borgarinnar. Assýríu-
menn fóru í herferðir til
Eg>rptalands árið 671 f.Kr., en
skammt var í hrunið, og árið 609
f.Kr. var Níneve algerlega lögð í
rúst af sambandi ýmissa undir-
okaðra hirðingjaþjóða. Assýríu-
menn hugðu lítt að trúmálum og
byggðu tiltölulega fá musteri.
Hins vegar lögðu þeir mikið í
smíði konungshalla. Vegna
nálægðarinnar við fjöllin í
norðri, áttu þeir auðgengt í góð-
ar steinnámur, og þegar ríki
þeirra var sem sterkast, reistu
þeir byggingar sínar á steinsúl-
um. Eru þarna hugsanleg áhrif
frá Egyptalandi. Helztu ein-
kenni byggingarlistar Assýríu-
manna eru hins vegar miklar
lágmyndir úr steini eða ala-
Myndskreyttir múrsteinar frá tJr í Suöur-Mesópótamíu um 1450 f.Kr.
Hugmyndir aö musteri Salómons í Jerúsalem (um 950 f.Kr.)
þeir mikil skemmdarverk á Bab-
ýlon. Skömmu síðar áttu bæði
ríkin í vök að verjast gegn ýms-
um villiþjóðum. Assýríumenn
voru enn þá nokkurs konar
fjallabúar, og voru borgir þeirra
smáar og dreifðar. Áð ýmsu
leyti voru Assýríumenn frum-
stæðir og sundurleitir, en sam-
einaðir af kraftmiklum stjórn-
málaskörungum, reyndust þeir
hin mesta baráttuþjóð. Þeir
höfðu aðgang að járnnámum í
Babýionsborg í tíö Nebúkad-
nesar II Hugsanlegt útlit.
(JgflJUIíX
frftirtioó''"
iHimii!
tttmmi
5